Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 02

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 10

।। अर्हम् ।। कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्राचार्यविरचितं
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासनम् ॥ श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृका ढुण्ढिका ||
॥ अथ द्वितीयाऽध्यायस्य द्वितीयः पादः ॥
क्रियाहेतुः कारकम् ।।२।२।१।। [क्रियाहेतुः] 'डुकंग करणे' (८८८) कृ । करणं = क्रिया । 'कृगः श च वा' (५।३।१००) शप० । 'क्यः शिति' (३।४।७०) क्यप्र० । 'रिः श-क्या-ऽऽशीर्ये' (४।३।१००) रि० → क्रि० । 'आत्' (२।४।१८) आप् । 'समानानां तेन दीर्घः' (१४२११) दीर्घः । 'हिंट गति-वृद्धयोः' (१२९५) हि हिनोति = गमयति कर्तृकर्मादिकमिति हेतुः । 'कृ-सि-कम्यमिगमि-तनि-मनि-जन्यसि-मसि-सच्यवि-भा-धा-गा-ग्ला-म्ला-हनि-हा-या-हि क्रुशि-पूभ्यस्तुन्' (उणा० ७७३) तुनप्र० । 'नामिनो गुणोऽक्डिति' (४।३।१) गु० ए । क्रियाया हेतुः = क्रियाहेतु: । प्रथमा सि ।
[कारकम] 'डुकंग करणे' (८८८) कृ | करोतीति कारकम् । ‘णक-तृचौ' (५।१।४८) णकप्र० । 'नामिनोऽकलिहले:' (४।३५१) वृ० आर् । ।।छ।।
स्वतन्त्रः कर्ता ||२।२।२।।
[स्वतन्त्रः] स्व-आत्मा तन्त्र-प्रधानमस्याऽसौ स्वतन्त्रः । प्रथमा सि ।
[कर्ता] 'डुकंग करणे' (८८८) कृ । करोतीति । ‘णक-तृचौ' (५।१।४८) तृच्प्र० । 'नामिनो गुणोऽक्ङिति' (४।३।१) गु० अर् । प्रथमा सि । 'ऋदुशनस् - पुरुदंशोऽनेहसश्च सेर्डाः' (१।४।८४) डा । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) अन्त्यस्वरादिलोपः ।
देवदत्तः पचति] 'डुपची पाके' (८९२) पच् । वर्त्त० तिव् । 'कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव ।
[जिनदत्तेन कृतम्] 'डुबंग करणे' (८८८) कृ । क्रियते स्म । 'गत्यर्था-ऽकर्मक-पिब-भुजेः' (५1१1११) क्तप्र० → त । प्रथमा सि । 'अतः स्यमोऽम्' (१।४।५७) अम् । 'समानादमोऽतः' (१।४।४६) अलोपः ।
[स्थाली पचति पचति पूर्ववत् साध्यः । [चौरस्य रुजति रोगः] 'रुजोत् भङ्गे' (१३५०) रुज् । वर्त्त० तिव् । 'तुदादेः शः' (३।४।८१) शप्र० → अ ।
[प्रेषितः करोति] 'डुकंग करणे' (८८८) कृ । वर्त्तः तिव् । 'कृग-तनादेरुः' (३।४।८३) उप्र० । 'नामिनो गुणोऽक्ङिति' (४।३१) गु० अर् । 'उ-श्नोः' (४।३।२) गु० ओ ।।छ।।
P.' हिनोति = गमयति जिज्ञासितमर्थमिति हेतुः ।