Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 02

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 16

अथ द्वितीयाऽध्यायस्य द्वितीयः पादः ।।
स्मृत्यर्थदयेशः ।।२।२।११।। [स्मृत्यर्थदयेशः] स्मृतिरों येषां ते = स्मृत्यर्थाः, स्मृत्यर्थाश्च दयश्च ईश् च = स्मृत्यर्थदयेश, तस्य ।
[मातुः स्मरति, मातरं स्मरति] मातृ षष्ठी डस् । मातृ द्वि० अम् । 'अझै च' (१।४।३९) अर् । 'स्मं चिन्तायाम्' (१८) स्मृ । वर्त० तिव् । 'कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । 'नामिनो०' (४।३।१) गु० अर् ।
[मातुः स्मर्यते, माता स्मर्यते] मातृ षष्ठी डस् । 'ऋतो डुर्' (१।४।३७) डुर् → उर् । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) अन्त्यस्वरादिलोपः । मातृ प्रथमा सि । ‘स्मृ चिन्तायाम्' (१८ ) स्मृ । वर्त्त० ते । 'क्यः शिति' (३।४।७०) क्यप्र० → य । 'क्य-याऽऽशीर्य' (४।३।१०) गु० अर् ।
[मातुः स्मर्तव्यम, माता स्मर्तव्या] स्मृ । 'तव्या-ऽनीयौ' (५।१।२७) तव्यप्र० । 'नामिनो गुणोऽक्डिति' (४।३।१) गु० अर् | ‘आत्' (२।४।१८) आप्प० → आ ।
[मातुः स्मृतम्, माता स्मृता] स्मर्यते स्म । 'गत्यर्था-ऽकर्मक-पिब-भुजेः' (५1१1११) क्तप्र० → त । ‘आत्' (२।४।१८) आप्प० → आ ।
[मातुः सुस्मरम्, माता सुस्मरा] सुखेन स्मरणं पूर्व = सुस्मरणम् । 'दुः-स्वीषतः कृच्छ्रा-ऽकृच्छ्रार्थात् खल्' (५।३।१३९) खलप्र० → अ । 'नामिनो गुणो०' (४।३।१) गु० अर् । प्रथमा सि । 'अतः स्यामोऽम्' (१४१५७) अम् ।
[मातुः स्मृतः पुत्रः, माता स्मृता पुत्रेण] स्मरति स्म । 'गत्यर्था०' (५।१।११) क्तप्र० → त ।
[मातुरध्येति, मातरमध्येति] 'इंक् स्मरणे' (१०७४) इ, अधिपूर्व० । वर्त्तः तिव् । 'नामिनो गुणोऽक्डिति' (४।३।१) गु० ए । 'एदैतो०' (१।२।२३) अय् ।
[मातुायति, मातरं ध्यायति] 'ध्य चिन्तायाम्' (३० ) ध्यै । वर्त्त० तिव् । 'कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । 'एदैतोऽयाय्' (१।२।२३) आय् ।
[मातुरुत्कण्ठते, मातरमुत्कण्ठते] मठुङ् (६७७) - ‘कठुङ् शोके' (६७८) कठ् । 'उदितः स्वरान्नोऽन्तः (४।४।९८) कण्ठ्, उत्पूर्व० । वर्त० ते । 'कर्त्तर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् ।
[सर्पिषो दयते, सर्पिर्दयते] सर्पिष् षष्ठी डस् । 'दयि दान-गति-हिंसा-दहनेषु च' (७९९) दय् । वर्त्त० ते । 'कर्त्तर्यन०' (३।४।७१) शव् ।
लोकानामीष्टे, लोकानीष्टे लोक षष्ठी आम् । 'हूस्वाऽऽपश्च' (१।४।३२) आम्० → नाम० । 'दी| नाम्यतिसृचतसृ-प्रः' (१।४।४७) दीर्घः । ‘ईशिक ऐश्वर्ये' (१११६) ईश् । वर्त्त० ते । 'यज-सृज-मृज०' (२११८७) श० → प० । 'तवर्गस्य श्चवर्ग०' (१।३।६०) त० → ८० ।।छ।।
कृगः प्रतियत्ने ।।२।२।१२।। [कृगः प्रतियत्ने] कृग् षष्ठी डस् । 'यतैङ् प्रयत्ने' (७११) यत्, प्रतिपूर्व० । प्रतियतनं = प्रतियलः । 'यजि-स्वपिरक्षि-यति-प्रच्छो नः' (५।३।८५) नप० । तस्मिन् ।।
[एधोदकस्योपस्कुरुते, एधोदकमुपस्कुरुते] एधाश्च भउदकं च = एधोदकं, तस्य = एधोदकस्य, षष्ठी डस् । 'डुकुंग् करणे' (८८८) कृ, उपपूर्व० । वर्त्त० ते । 'कृग-तनादेरुः' (३।४।८३) उप्र० । 'नामिनो गुणो०' (४।३।१) गु० अर् । 'अतः शित्युत्' (४२१८९) अ० → उ० । 'उपाद् भूषा-समवाय-प्रतियल-विकार-वाक्याऽध्याहारे' (४।४।९२) सट → स्० ।
जश० म० न्या० - उदकानि च ।