Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 16

अथ प्रथमाऽध्यायस्य प्रथमः पादः ||
'यते प्रयत्ने' (७११) यत् प्रपूर्वकम् । प्रयतनं प्रयत्नः । यजि-स्वपि रक्षि-यति प्रच्छो नः (५|३|८५) नप० । प्रथमैक० सि । सो रु ' (२1१1७२) स०र० । 'रः पदान्ते० ' (१।३।५३) विसर्गः । = आस्यप्रयत्नः स्थानं च आस्यप्रयत्नश्च = स्थानाऽऽस्यप्रयत्नी, तुल्यौ
आस्ये प्रयत्नः स्थानाssस्यप्रयत्तौ यस्य सः = तुल्यस्थानाऽऽस्यप्रयत्नः ।
॥ छ ॥
॥ छ ॥
7
[स्वः] असूय् क्षेपणे' (१२२१) अस् । अस्पति क्षिपति परभावमिति स्वः प्रहा- हाय-हा-स्व० (उणादि ५१४) = । । वप्रत्ययेऽस्यतेरलोपश्च । प्रथमैक० सि । सो रुः ' (२।१।७२) स०र० । रः पदान्ते विसर्गस्तयोः ' (१।३।५३) विसर्गः
=
अष्टी स्थानानि वर्णानामुरः कण्ठः शिरस्तथा । जिह्वामूलं च दन्ताश्च नासिकोष्ठौ च तालु च ॥
,
अवर्ण-कवर्ग-ह-विसर्गाः कण्ठ्याः ।
वर्ण चवर्ग-प- शास्तालव्याः । उवर्ण-पवर्ग-उपध्मानीया ओष्ठ्याः ।
ऋवर्ण वर्ग स्पा मूर्धन्याः ।
लवर्ण तवर्ग-ल-सा दन्त्याः ।
ए ऐ कण्ठय-तालव्यौ || ओ ओ कण्ठ्योष्ठ्यौ । वो दन्त्यौष्ट्यः ।
जिह्वामूलीयो जिह्व्यः कण्ठ्य इत्यन्ये । नासिक्योऽनुस्वारः । ङ -अ-ण-न-माः स्वस्थान- नासिकास्थानाः । अथाऽऽस्यप्रयत्नः स्पृष्टं करणं स्पर्शानां स्पर्शा वर्ग्याः ।
ईषत् स्पृष्टं करणं अन्तस्थानां । ईषत् विवृतं करणमूष्मणां ।
-
स्वीजसमो शस्टाभ्याम् भिस्ङेभ्याम् भ्याम्भ्यस्ङसि इसोसाम्ङयोस्सुपां त्रयी त्रयी प्रथमाऽऽदिः 119 19 |१८||
विवृतं करणं स्वराणां । ऊष्माणः शषसहाः ।
स्थानग्रहणं किम् ? क च ट त पानां तुल्याऽऽस्यप्रयत्नानामपि भिन्नस्थानानां मा भूत् ।
किञ्च स्यात् ? 'तप्र्मा तम्' इत्यत्र 'घुटो घुटि स्वे वा' (११३१४८) इति पकारस्य तकारे परे लोपः स्यात् । आस्यप्रयत्नग्रहणं किम् ? चवर्ग-य-शानां तुल्यस्थानानामपि भिन्नाऽऽस्यप्रयत्नानां मा भूत् ।
किञ्च स्यात् ? अरुक् (श्) श्च्योततीत्यत्र 'धुटो धुटि स्वे वा' (१।३।४८) इति शकारस्य चकारे लोपः स्यात्
=
वर्णान्तरेण सदृशौ
[स्वोजसमीशस्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्योस्सुपाम् ] सिश्च औश्च जस् व अम् च औच शस् चश्च भ्याम् चभि च ङेश्च भ्याम् च भ्यस् च डसिश्च भ्याम् च भ्यस् च डस् च ओस् च आम् च डिश्व ओस् च स्यौजसमौशस्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङयोस्सुपः तेषाम् ।
सुप् च =
=
[ त्रयी त्रयी] त्रि (9191५) सूत्रवत् । त्रयाणां पूरणी त्रयी । त्रयोऽवयवा यस्याः सा त्रयी 'द्वित्रिभ्यामयट् वा' (७।१।१५२) अयट्प्र० अय । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८) इवर्णलोपः । 'अणञेयेकण्- नञ्-स्नञ्-टिताम्' (२१४/२० ) डीप्र० ई 'अस्य ड्यां लुक् (२१४१८६) अस्य लोपः प्रथमैक० सि । दीर्घयाव्० ' (१।४।४५) सिलोपः । वीप्सायाम्'
=
भ्याम् - भ्यस् -