Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 17

श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृका ढुंढिका । (७।४८०) 'त्रयी' द्वित्वम् ।।
[प्रथमाऽऽदिः] 'प्रथिषु प्रख्याने' (१००३) प्रथ् । प्रथते या इति प्रथमा । 'सृ-पृ-प्रथि-चरि-कडि-कर्देरमः' (उणादि३४७) अमप्र० । 'आत्' (२।४।१८) आप् → आ । 'समानानां०' (१।२।१) दीर्घः । आदि (१1१1१०) सूत्रवत् । प्रथमा आदिर्यस्याऽसौ प्रथमादिः । प्रथमैक० सि । ‘सो रुः' (२११७२) स०→र० । 'रः पदान्ते०' (१।३।५३) → विसर्गः । बहुवचनं स्याद्यादेशानामपि प्रथमादिसंज्ञा प्रतिपत्त्यर्थम् ।। छ ।।
स्त्यादिविभक्तिः ।।१1१1१९।। [स्त्यादिविभक्तिः] स-ति-आदि । स च तिश्च = स्ती, स्ती आदिर्यस्याऽसौ स्त्यादिः । 'इवर्णादरस्वे०' (११२।२१) य० । प्रथमैक० सि | ‘सो रुः' (२।१।७२) स०→र० ।
'भजी सेवायाम्' (८९५) भज, विपूर्वकम् । विभजनं = विभक्तिः । अथवा विभज्यन्ते = विभागीक्रियन्ते कर्तृकर्मादयोऽनया इति विभक्तिः । 'स्त्रियां क्तिः' (५।३।९१) क्तिप्र० → ति । च जः क-गम् (२।१।८६) ज० → ग० । 'अघोषे प्रथमोऽशिटः' (१३५०) ग०→क० । प्रथमैक० सि ।। छ ।।
तदन्तं पदम् ।।१।१।२०।। [तदन्तम्] तत्-अन्त । सा = विभक्तिरन्तो यस्य तत् = तदन्तम् । प्रथमैक० सि । ‘अतः स्यमोऽम्' (१।४।५७) अम् । 'समानादमोऽतः' (१।४।४६) अमोऽकारलोपः । 'धुटस्तृतीयः' (२।१७६) त० → द० ।
[पदम्] 'पदिंच गतौ' (१२५७) पद् । पद्यते = गम्यते कारकसंश्लिष्टोऽर्थोऽनेनेति पदम् । 'अच्' (५।११४९) अच्प्र० → अ । प्रथमैक० सि | ‘अतः स्यमोऽम्' (११४१५७) अम् । 'समानादमोऽतः' (११४।४६) अमोऽकारलोपः ।
[धर्मो वः स्वम्] 'धृग् धारणे' (८८७) धृ । धरति दुर्गतिप्रसृतात् सुगतौ च धारयतीति धर्मः । 'अर्तीरि-स्तुसु-हु-सृ-घृ-धृ०' (उणादि-३३८) मप्र० । 'नामिनो गुणोऽक्ङिति' (४।३।१) गुणः अर् । 'दिर्ह-स्वरस्याऽनु नवा' (१1३३१) द्वित्वम् । प्रथमैक० सि । ‘सो रुः' (२।१।७२) स०-→र० ।
'युष सेवायाम्' (सौत्रधातुः) युष । योषति = सेवति परभावमिति युष्मद् । 'युष्यसिभ्यां कमद्' (उणादि-८९९) किद्. मप्र० । षष्ठीबहु० आम् । ‘पदाद् युग्विभक्त्यैकवाक्ये०' (२।१।२१) वस् आदेशः । ततो धर्म इत्यत्र 'घोषवति' (१।३।२१) सूत्रेण र०-→उ० । 'अवर्णस्ये०' (१।२।६) ओत्वम् ।
‘असूच क्षेपणे' (११२१) अस् । अस्यति = क्षिपति दारिद्रभावमिति स्वम् । शेषं (१1१1१७) सूत्रवत् ।
[ददाति नः शास्त्रम्] 'डुदांग्क् दाने' (११३८) दा । वर्तमाना तिव् → ति । ‘हवः शिति' (४।१।१२) दा धातोढित्वम् । 'हूस्वः' (४।११३९) ह्रस्वत्वम् ।
'असक् भुवि' (११०२) अस् । अस्ति = भवतीति अस्मद् । 'युष्यसिभ्यां कमद्' (उणादि-८९९) किद् मद्प्र० । चतुर्थीबहु० भ्यस् । ‘पदाद् युग्विभक्त्यैकवाक्ये०' (२।१।२१) अस्मदश्चतुर्थीभ्यसा सह नस् आदेशः ।
'शासूक अनुशिष्टौ' (१०९५) शास् । शास्तीति शास्ता । ‘णक-तृचौ' (५।१।४८) तृचप्र० →तु । शास्तुर्धर्म्य = शास्त्रम् । 'ऋन्नरादेरण' (६।४।५१) अण्प्र० । 'इवर्णादे०' (११२।२१) ऋ० → र० । द्वि० अम् । अथवा शास्ति शिष्यान तत्त्वमिति शास्त्रम् । 'त्रट्' (उणादि-४४६) त्रटप्र० →त्र । द्वितीया अम् । 'समानादमोऽतः' (१।४।४६) अमोऽस्य लुक् ।। छ ।
Jain Education Intemational