Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 18

अथ प्रथमाऽध्यायस्य प्रथमः पादः ।।
नाम सिदयव्यञ्जने ।।११।२१।। [नाम] ‘णमं प्रह्वत्वे' (३८८) णम् । 'पाठे धात्वादेर्णो नः' (२।३।९७) नम् । नमति = प्रह्वीभवति जनोऽनेनेति नामन् । 'सात्मन्नात्मन्-वेमन्-रोमन्०' (उणादि-९१६) मन्प्रत्यये नामन्निति निपातः । प्रथमैक० सि । 'अनतो लुप्' (१।४।५९) सिलोपः । 'नाम्नो नोऽनह्नः' (२।१।९१) नलोपः ।.
[सिदय्व्यञ्जने] स् इत् अनुबंधो यस्याऽसौ सित्, न य = अय्, 'नञत्' (३।२।१२५) न० → अ० । अय् च तद् व्यञ्जनं च = अय्व्यञ्जनम्, सिच्च तत् अय्व्यञ्जनं च = सिदय्व्यञ्जनम्, तस्मिन् = सिदयव्यञ्जने । सप्तम्येक० ङि → इ । 'अवर्णस्ये०' (१।२।६) एत्वम् ।
भवदीयः] 'भांक दीप्तौ' (१०६१) भा । भातीति । 'भातेर्डंवतुः' (उणादि-८८६) डवतुप्र० → अवत् । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१११४) अन्त्यस्वरादिलोपः । भवतोऽयं = भवदीयः । 'भवतोरिकणीयसौ' (६।३।३०) ईयस्प० । सकारानुबन्धः पदसंज्ञार्थः, तस्य किं फलम् ? 'धुटस्तृतीयः' (२।१७६) इति त० → द० । प्रथमैक० सि । ‘सो रुः' (२।१।७२) स० → र० । 'रः पदान्ते०' (१।३।५३) विसर्गः ।
[ऊर्णायुः] ऊर्णा अस्याऽस्तीति ऊर्णायुः । 'ऊर्णा-ऽहं-शुभमो युस्' (७।२।१७) युस्प० । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८) इति आकारलोपो न भवति । सकारानुबन्धः पदसंज्ञार्थः ।
[अहंयुः] अहमस्याऽस्तीति अहंयुः ।
[शुभंयुः] शुभमस्याऽस्तीति शुभंयुः । 'ऊर्णा-ऽहं-शुभमो युस्' (७।२।१७) युस्प्र० । 'तौ मुमो व्यञ्जने स्वौ" (१।३।१४) अनुस्वार-अनुनासिकौ ॥
[पयोभ्याम] 'पां पाने' (२) पा । पिवतीति पयः । 'पा-हाभ्यां पययौ च' (उणादि-९५३) अस्प्रत्यये पय आदेशः । तृतीयाद्वि० भ्याम् । अनेन पदसंज्ञा । 'सो रुः' (२।१।७२) स०→र० । 'घोषवति' (१।३।२१) र०→उ० । 'अवर्णस्ये०' (१।२।६) ओ ।
[वाच्यति] 'वचं भाषणे' (१०९६) वच् । वक्तीत्येवंशीला = वाक् । 'दिद्युद्-ददृद्-जगज्जुहू-वाक्०' (५।२।८३) क्विप्प्रत्यये वाच् निपातनं च । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) विप्प्रत्ययलोपः । वाचमिच्छति = वाच्यति । 'अमाव्ययात् क्यन् च' (३।४।२३) क्यन्प०→ य । वर्तमाना तिव् । 'कर्त्तर्यनभ्यः शव्' (३।४।७१) शव → अ । 'लुगस्यादेत्यपदे' (२।१।११३) अकारलोपः ।
[राजता] 'राजग दीप्तौ' (८९३) राज् । राजते = शोभते छत्रचामरादिभिरिति राजा । 'उक्षि-तक्ष्यक्षीशि-राजि०' (उणादि-९००) अन्प्र० । राज्ञो भावः = राजता । ‘भावे त्व-तल्' (७।१।५५) तल्प० ।
[दृक्त्वम् दृशो भावो = दृक्त्वम् । 'भावे त्व-तल्' (७।११५५) त्वप्र० । 'ऋत्विज्-दिश-दृश्०' (२।१।६९) श०→ ग० । 'अघोषे प्रथमोऽशिटः' (१।३।५०) ग० → क० ।
[राजकाम्यति] राजन् पूर्ववत् । राजानमिच्छति । 'अमाव्ययात् क्यन् च' (३।४।२३) काम्यप्र० ।
[यज्चा] 'यजी देवपूजा-सङ्गतिकरण-दानेषु' (९९१) यज् । इष्टवान् । 'मन्-वन्-वनिप्-विच क्वचित्' (५११४७) वनप्र० । प्रथमैक० सि । 'नि दीर्घः' (१।४।८५) दीर्घः । 'दीर्घड्याब' (१।४।४५) सिलोपः । 'नाम्नो नोऽनह्नः' (२।१।९१) नलोपः ।
[सौश्रुतम्] 'श्रृंट् श्रवणे' (१२९६) श्रु, सुपूर्वकम् । सुष्ठु शुणोतीति सुश्रुत् । 'क्रुत्०' (५।३।११४) विप्प० । 'हूस्वस्य तः पित्कृति' (४।४।११३) तोऽन्तः । 'अप्रयोगीत्' (१1१।३७) किप्प्रत्ययलोपः । सुश्रुत इदं = सौश्रुतम् । तस्येदम्'
Jain Education Intemational