Samantbhadra Swamino Samay

Author(s): M A Dhaky
Publisher: Z_Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_1_002105.pdf and Nirgranth_Aetihasik_Lekh_Samucchay_Part_2

Page 16

સ્વામી સમતભદ્રનો સમય
શબ્દાલંકારિક-અર્થાલંકારિક ઉદ્બોધનો પણ કરેલાં છે; જેમ કે, સ્તુતિવિદ્યામાં ૩નુનત, अनामनमनः, उशनम्र, दावितयातन, नतपाल, नतयात, नतपीलासन, नतामित, नानानन्तनुतान्त, नानानूनाननानना, नानितनुते, नुतीतेन, नुनयाश्रित, नुनान्त, नुन्नानृतः; ततोततः; ततामितमते, तानितनुते, તાપ્તિતિનુત, મિતત, તીતિતતતિતા, સગર, સોનાનું ઇત્યાદિ. આ અશ્રુતપૂર્વ અને જીભનાં લોચો વળે તેવા ઉદ્ધોધનો સમતભદ્રને અતિ પ્રાચીન આચાર્ય ઠરાવવાને બદલે બહુ બહુ તો પ્રાક્ષ્મધ્યકાલીન પરિસરમાં જ મૂકવા પ્રેરાય છે !
(૮) સમંતભદ્રાચાર્યની લલિતસુંદર પદ્યો ધરાવતી સ્તુતિ-કૃતિ કોઈ હોય તો તે છે સ્વયંભૂસ્તોત્ર (જુઓ પરિશિષ્ટ “'). તેમાં બાવીસેક જેટલાં વિવિધ વૃત્તોનો પ્રયોગ થયો છે, જેમાંના ઘણાંખરાં કાલિદાસ, સિદ્ધસેનાદિ ગુપ્તકાલીન કવિઓની રચનાઓમાં પણ મળે છે. કેટલાંક સારાં પદ્યો એમના યુજ્યનુશાસનમાં પણ મળી આવે છે. ( ટ ‘'). પરંતુ તેમની એક બાજુથી પૂર્ણતયા તર્કોર્પોલ અને બીજી તરફથી નખશીખ અલંકૃત અને ક્લિષ્ટ કૃતિ તો છે ઉપરકથિત સ્તુતિવિધા. એમાં તેમણે અનેક અટપટા, યમકોથી તેમ જ ચિત્રબદ્ધ એવું કઠિન કાવ્યયુક્તિઓથી નિબદ્ધ ચિત્ર કાવ્ય રૂપેણ પદ્યોનો સમાવેશ કર્યો છે. આ અત્યંત આલંકારિક વૃત્તોની સૂચિ નીચે મુજબ છે.
द्वयक्षर शार्दूलविक्रीडित अर्धभ्रम अर्धभ्रमगूढपश्चार्य अर्धभ्रमगूढद्वितीयपाद अर्धभ्रमनिरोट्यगूढचतुष्पाद गूढद्वितीयचतुर्थान्यतरपादोऽर्धभ्रम गूढद्वितीयपादसर्वतोभद्रगतत्यानुगतऽर्धभ्रम चक्रवृत्त कविकाव्यनामगर्भचक्रवृत्त इष्टपादवलयप्रथमचतुर्थसप्तमवलयैकाक्षरचकवृत्त गतप्रत्यार्धभाग गतप्रत्यगतार्ध
श्लोकयमक निरोट्यश्लोकयमक युग्मकयमक