Raj Hriday Part 12

Publisher: Vitrag Sat Sahitya Prasarak Trust

Page 433

૪૧૬
રાજહૃદય ભાગ-૧૨ કિ કુછ દૂસરે પદાર્થની મદદસે જાને-દેખે. દૂસરે પદાર્થને આગે-પીછે હોનેસે ઉસકા જાનના-દેખના નહીં હોવે.યહ બાતમૈસી હૈ?
વાસ્તવમેં પ્રશ્ન દેખે તો યહ પ્રશ્ન નિમિત્ત-ઉપાદાનકા એક પેટા વિભાગ હૈ. મુદ્દા યહ હૈ કિ જાનનેકા ગુણ તો આત્મા કે ઉપાદાનમેં હૈ. ઉપાદાન માને નિજશક્તિ. ઔર નિમિત્ત માને પરસંયોગ, દૂસરે પદાર્થના સંયોગ. આત્માકી અવસ્થા જો જ્ઞાનરૂપ હૈ ઉસમેં પસંયોગ સે જો ફેરફાર દિખનેમેં આતા હૈ, તો વાસ્તવમેં યહ દોનોં પદાર્થકી વૈજ્ઞાનિક પરિસ્થિતિ ક્યા હૈ? ઉસકા Scienceકીન-સાહૈ?ક્યા આત્મા દૂસરે પદાર્થને આધિન હી કર સકતા હૈ, સ્વતંત્રરૂપસે નહિ કર સકતા હૈયા સ્વતંત્રરૂપસે કર સકતા હૈ? વાસ્તવિક પરિસ્થિતિ ક્યા હૈ? ઐસા એક દાંત પ્રશ્નમેં રખકરકે પ્રશ્ન પૂછા હૈ. ઇસકા ઉત્તર દેતે હૈં.
જ્ઞાનાવરણીય તથા દર્શનાવરણીય કર્મકા અમુક ક્ષયોપશમ હોનેસે... અમુક માને કિંચિતુ. “જ્ઞાનાવરણીય તથા દર્શનાવરણીય કર્મકા અમુક ક્ષયોપશમ હોનેસે ઇન્દ્રિયલબ્ધિ ઉત્પન્ન હોતી હૈ. ઉસકો લબ્ધિ કહતે હૈં. એકેન્દ્રિયકી લબ્ધિ, દોઇન્દ્રિયની લબ્ધિ, તીન ઇન્દ્રિયની લબ્ધિ ઔર મનુષ્યકો પાંચ ઇન્દ્રિય ઔર છઠવા મન, ઐસી છહ ઇન્દ્રિયોંકી લબ્ધિ અપનેકો હોતી હૈ. લબ્ધિ માને ક્યા? કિ જબ હમ ચાહે ઉસકા પ્રયોગ કર સકે. ઉસકો લબ્ધિ કહતે હૈ રિદ્ધિ-સિદ્ધિની લબ્ધિ હોતી હૈન? કિસીકો ઐસી લબ્ધિ હોતી હૈંકિ જૈસે પાનીદેતે હૈ તો ઉસકા રોગનિકલ જાતા હૈ. પાની મંત્રીત કરતે હૈંન? યંત્ર-તંત્રની લબ્ધિ હોતી હૈન? બહુત-સી અસંખ્ય પ્રકારની વિદ્યા વિશ્વમેં હૈ. ઉસકો લબ્ધિ કહતે હૈં કિ કોઈ વિશિષ્ટ પ્રકારકી લબ્ધિ હૈ. ઐસે યહ પાંચ ઇન્દ્રિય ઔર છઠવામન કી લબ્ધિહૈ. હમ મનુષ્યકો ઉતની લબ્ધિહૈ. અગર હમ સુનના ચાહતે હૈતો હમ કાન પર હમારા ઉપયોગ લે જાતે હૈં. હમ દેખના ચાહતે હૈ તો આંખ પર હમારે જ્ઞાનકે વ્યાપારકો લે જાતે હૈં. સ્વાદલેના ચાહતે હૈ તો હમ હમારે ઉપયોગકો, જ્ઞાનને વ્યાપાર કો વહાં લગાતે હૈં. કોઈ ચિંતા હોવે, યા વિચાર કરના, સોચના હોવે તો મનમેં હમારે ઉપયોગ કો લગાતે હૈં તો જિસ-જિસ કમસે યહ હોતા હૈ, એકસાથે દો કામ નહીં હો સકતા હૈ. ઇસ લબ્ધિમેં ઉતની મર્યાદા હૈ કિ છહીં પ્રકારની લબ્ધિ હોને પરભી ક્રમસે હમ એક-એક લબ્લિકા ઉપયોગ કર સકતે હૈં. એકસાથે દોકા નહીં કર સકતે. જ્યાદાકા તો સવાલ નહીં રહતા. તો ઐસી ઇન્દ્રિયલબ્ધિ, જ્ઞાનાવરણીય ઔર દર્શનાવરણીય કમકે ક્ષયોપશમસે જીવકો હોતી હૈ. ઉસકો ઈન્દ્રિયલબ્ધિ કહતે હૈ.
વહ ઇન્દ્રિયલબ્ધિ સામાન્યતઃ પાંચ પ્રકારક કહી જા સકતી હૈ. સ્પર્શેન્દ્રિયસે