________________
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૩.
છે, ઘરે છે, કરી શકે તેમ છે તેણે તો વધુમાં વધુ દિવસ કરવું. તે કેવી રોજ માટે કેવી રીતે કરવું? રોજ મારે તો એટલું થઈ શકે કે જમવામાં રીતે કરવું? કે સવારે ઉઠીને ધારણા કરવી કે આજે મારે ઉણોદરી તથા ચા-નાસ્તામાં ભૂખ કરતાં પા ભાગનું ઓછું ખાવું.. ને વચ્ચે વ્રત કરવું છે... પછી ‘ધારણા અભિગમ” પચ્ચખાણ લેવુ... પછી ચટ૨-પટ૨ કાંઈ લેવું નહીં... આનાથી પણ મને પ૨ થોડો કંટ્રોલ રોજનો ચા-પાણીનો સમય ટાળી દેવો... પા-અડધો કલાક કદાચ આવશે... સ્વાથ્ય પણ સારું રહેશે... પણ સબૂર... સ્વાથ્યની એવું લાગશે પણ પછી ભૂખ સમી જશે... પછી બને તો જમવાની ભાવનાથી એટલે કે ભૌતિક ભાવનાથી પ્રેરાઈને કોઈ વ્રત કરવું સમય પણ ટાળવો... તે ભૂખ પણ સમી જશે. તે પછી જ્યારે પણ નહીં... નહીં તો શું થશે? બંધ પુન્યનો પડશે પણ અનુબંધ પાપનો એમ લાગે કે હવે ઘડિયાળનો સમય તો ગયો પણ મને ખૂબ જ ભુખ પડશે જેથી વ્રત-પચ્ચખાણ અંતે શૂન્ય થઈ જાય ને જીવ સંસારમાં લાગી છે. હવે તો ખાવું જ પડશે ત્યારે જે પણ ખાઓ તે ભૂખ કરતાં રખડી જાય... આજકાલ ઘણાં શરીરને સુડોળ રાખવા માટે ડાયટીંગ અડધું જ ખાવું. ૨૫% લીકવીડ કે પાણી માટે એટલે ૭૫% જેવું પેટ કરતા હોય છે... જો કોઈ ડાયટીંગ કરવાની ભાવનાથી પણ ઉણોદરી ભરાય ત્યારે ખાવાનું છોડી દેવું. સવારે ચા નાસ્તાને ટાળ્યા પછી વ્રત ધારણ કરે તો પણ જેવો ભાવ એવો અનુબંધ... તો અનુબંધ તો બપોરના જમવાની પહેલાં જો એવી ભૂખ લાગે કે રહેવાય જ નહીં પાપનો જ પડે ને... પાપાનુબંધી પૂન્ય બને જે ડુબાડી દેશે, તારશે નહિ. તો એક વખત ત્યારે પણ આજ રીતે ઉણોદરી વ્રત કરવું. ક્યારેક માટે તમારી માન્યતાને બદલો-માન્યતામાં તો એજ હોવું જોઈએ કે બેત્રણ દિવસ રજા હોય કે થઈ શકે તેમ હોય તો બીજા દિવસ સુધી ‘નિગોદમાંથી પ્રથમવાર નીકળ્યો ત્યારથી.. એને નિગોદમાં પણ આ જીવે પણ રાહ જોવી કે વાસ્તવિક ભૂખ ક્યારે લાગે છે? મને લાગે છે હવે આહાર લીધા જ કર્યો છે... હવે મારો જીવ અણાહારી પદ પામે એ જ ઉણોદરી વ્રત બરાબર સમજાઈ ગયું હશે. હવે એ પણ સમજી લો કે અંતરની ભાવના છે ને એજ ભાવનાથી હું આ વ્રત ગ્રહણ કરું છું.’ આ ઉણોદરી વ્રતમાં સૌથી વધારે કર્મ ખપાવવાનો મોકો ક્યારે આવશે? ભાવનાના શબ્દો ફક્ત બોલવા માટે નથી પરંતુ હૃદયમાં, શ્વાસે શ્વાસમાં એ મોકો ત્યારે આવશે કે જ્યારે ઘડિયાળના કાંટે ભૂખ લાગી હશે... વણાઈ જાય ત્યારે કાંઈક કામ બને... મને કહેશે કે ના...જમી જ લેવું છે... પણ ત્યારે તમે એવી ભાવનામાં ઉણોદરી વ્રતમાં હજુ જરા આગળ વધીએ તો... દરેક ઇંદ્રિયને રત થશો કે આ ભૂખ પણ કાયમની નથી રહેવાની... દેરસબેર ચાલી પણ ઉદર છે, પેટ છે. દરેક ઇંદ્રિય પોતાની ભૂખ પૂરી કરવાની માગણી જશે... આ પણ મહાવીરે બતાવેલ પ્રથમ અનિત્યભાવનાની જેમ અનિત્ય કરે છે. કાન કહે છે સંગીત સાંભળો, આંખ કહે છે સૌંદર્ય જૂઓ, જ છે... હું સંપૂર્ણ સમતામાં સ્થિર થાઉં છું, આ ભૂખ પ્રત્યે ન રાગના હાથ કહે છે મુલાયમ સ્પર્શ કરો... બધી જ ઇંદ્રિય પોતાનું પેટ પૂરેપૂરું કિરણ ફેંકીશ કે નષના... કેમકે મારે રાગ કે દ્વેષના કર્મોનો ગુણાકાર ભરવાની માગણી કરે છે. દરેક ઇંદ્રિયના ઉણ પર અટકી જવું, રોકાઈ નથી કરવો... બસ હવે તો મારે આ કર્મને સમતાભાવે વેદીને એને જવું તે ઉણોદરી છે. તે જ ઇંદ્રિય જીતવાનો માર્ગ છે. મન જ્યારે નિર્જરવા છે.' આ બધું શબ્દોમાં બોલવાની જરૂર નથી... પણ જો આ એકદમ જોર કરે, ત્યારે તે સીમાથી પાછા ફરી જવું... વાસનાની ભાવનામાં રત રહેશો તો એક સમય એવો આવશે કે તમારી જાણ બહાર તૃપ્તિમાં ને કષાયોમાં પણ આ જ નિયમ લાગુ પડે છે. જ્યારે ક્રોધ પણ આ ભાવના હદયમાં રમતી હશે અને હાલતા-ચાલતા કામ કરતાં આવ્યો હોય ત્યારે પણ એક ખાસ માત્રા સુધી તમે એને રોકી શકો પણ આ ભાવનાને કારણે તમારા કર્મ નિર્જરાતા હશે.
છો. જ્યારે તે સીમાની અંદર છે ત્યાં સુધી તમે એના માલિક છો. પણ તમે એમ વિચારશો કે આજે તો ઉણોદરી વ્રત લીધું છે. સીમાની બહાર ચાલ્યો ગયો પછી તે રોકાશે નહીં. જેમકે તમે પાણી એટલે ૧૨ના બદલે એક વાગ્યા સુધી તો રાહ જોવી જ છે. પરંતુ આ ગરમ કરવા મૂક્યું તે પાણી ૯૯ અંશ સેલ્સિયસ ડિગ્રી ગરમ થતાં ખાવાનો ટાઈમ વયો જાય પછી શું ખાવાનું? ભૂખ પણ મરી જશે. સુધીમાં તમે પાણીને ગરમી આપવાનું બંધ કરી દો તો પાણી, પાણી (ખરેખર ઉણોદરી તો એ જ છે કે ભૂખ મરી જાય તો મરી જવા દો... જ રહેશે. પરંતુ જો તે ૧૦૦ અંશ સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી ગયું તો પણ જ્યારે કુદરતી ભૂખ ઉપડે ત્યારે ખાઓ.) ના, બાપા...હોં... પછી એ વરાળ બનીને જ રહેશે. ફક્ત એક જ ડિગ્રીનું અંતર ને વાત ઉપવાસ કરવો સારો... ઉપવાસ ક્યાંય થઈ જાય ખબર નથી પડતી આપણા હાથમાં રહેતી નથી. હાથ ઉઠાવીને કોઈને થપ્પડ મારો તે પણ આ ઉણોદરી ખોટું.. અરે ભાઈ...ઉપવાસ એટલા માટે પહેલાં જ એને પાછો ખેંચી લો તો તમે હાથના માલિક છો. ઇચ્છાઓના જે સરળતાથી થઈ જાય છે કારણ કે સવારથી તમારી માનસિક તૈયારી ગામમાં આપણે રહીએ છીએ ત્યાં આપણે પુરું કામ કરવા જ લલચાઇએ છીએ. છે કે આજ ખોરાક નહીં જ મળે.. જ્યારે આમાં માનસિક તૈયારી એ પૂરું કર્યા પછી વિષાદ અને નિરાશા જ બચે છે. સભાનતાપૂર્વક દરેક ઇંદ્રિયોની છે કે રોમેરોમ પોકારે કે ભૂખ લાગી છે ત્યારે ખાવાનું છે... એટલે ભૂખ, ઉદરની ભૂખ, વાસનાની ભૂખ, કષાયોની ભૂખ પૂર્ણ થયા પહેલાં જ તેના ઉપવાસ કરતા, ઉણોદરીમાં લાગેલી ભૂખ વધારે આકરી લાગશે... “ઉણ’ પર રોકાઈ જવું, અટકી જવું તે છે ઉણોદરી. * * * બસ ત્યારે સમતામાં સ્થિર થઈ કરો કર્મની નિર્જરા.
૧૯, ધર્મપ્રતાપ, અશોક રોડ, દામોદરવાડી, કાંદિવલી (ઈસ્ટ). હવે તમે કહેશો કે આવું ઉણોદરી વ્રત તો ક્યારેક જ થઈ શકે. મુંબઈ-૪૦૦ ૧૦૧.Mob : 9892163609.
