Nadivijnanam and Nadiprakasham

Author(s): J C Sikdar
Publisher: Prakrit Bharti Academy

Page 74

"नाड्या प्रभंजनगतेः सततं परीक्ष्या" (N.V. 3) In regard to the movement of pulse, it is stated in Nadiprakasam verse 3.2 as noted below :
प्रादौ च वहते वातो मध्ये पित्तं तथैव च ।
अन्ते च वहते श्लेष्मा नाडिका-त्रयलक्षणम् ।। NP. 3.2 The same verse is mentioned almost in its original form in Nadivijnanam verse 4
प्रादौ च वहते वातो मध्ये पित्तं तथैव च ।
अन्ते श्लेष्मवती नाड़ी सन्निपातस्त्रिलक्षणैः ।। NV. 4 In the case of order of the pulses (Vatadinam Krama] it is mentioned in Nadiprakasam verse 5.2 as given below :
वातावक्रगता नाड़ी चपला पित्तवाहिनी ।
स्थिरा श्लेष्मवती ज्ञेया मिश्रिते मिश्रिता भवेत् ।। NP. 5.2 The verse is stated in its original form in Nadivijnanam with a slight change in the second line as follows in verse 5
वातावक्रगता नाड़ी चपला पित्तवाहिनी ।
स्थिरा श्लेष्मवतो ज्ञेया मिश्रिता द्वन्द्वजां विदुः ।। NV. 5 In connection with the incurable disease the conditions of the pulse of a patient are described in Nadiprakasam verse 13.2 in the following manner,
मन्दं मन्दं शिथिल शिथिलं व्याकुलं व्याकुलं वा, स्थित्वा स्थित्वा वहति धमनी याति नाशं च सूक्ष्मा । नित्यं स्थानात् स्खलति पुनरप्यङ्गुली संस्पृशेद् वा, भावैरेवं बहुविधविधैः सन्निपातादसाध्या ।। NP. 13.2
Preface