________________
The pulse in cough :
कासे
कासे सूक्ष्मा स्थिरा मन्दा पुष्टा च उष्णतान्विता । राजहंसगतिश्चैव नाड़ीनामुपजायते ।।
यथा राहुगतश्चन्द्रः कम्पितः किल सर्वदा । तथा कासगता नाड़ी स्थिरा न हि कदाचन ।। V.40 ।।
The pulse becomes thin, restless ( unsteady ), slow, developed, and hot in cough and it moves like a gander. The pulse in the cough is always trembling like an eclipsed moon and it is never steady (V. 40) श्वासरोगे
The pulse in Asthma:
श्वासे तीव्रगतिर्नाया भवेच्च निश्चितं सदा ।
द्रुता च कठिना वेगा जलौकागतिरेव च ।। V. 41 ।।
It is always certain that the movement of the pulse becomes intense in the case of Asthma, it is accelerated, hard and speedy like that of a water leech. (V. 41)
स्वरभेदादिरोगे
The pulse in broken articulation or hoarseness or cracking voice, etc. :
स्वरभेदे च सूक्ष्मा तु नाड़ी भवति निश्चितम् । अरोचके स्थिरा मन्दा पुष्टा च कठिना मृदुः ॥ छदिरोगे विलुप्ता स्याद् विज्ञेया सा भिषग्वरैः ।। तृष्णारोगे भवेन्नाड़ी जलौकादिगतिः सदा । मूर्च्छायान्तु सदा नाड़या विद्युद्गतिरिवस्थितिः ॥ V.42 11
* स्वरभेदे च सूक्ष्मा स्यात् नाड़ी क्षीणा सुनिश्चितमिति वा पाठ: ।
128
Nadiprakasam
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
