________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મહાકવિ ભનમુનિ અને તેમની કૃતિ. ત્યાં જ પ્રારંભમાં રાજધાની રાખી હતી, પણ ગુજરાત તરફના રાજાઓનાં આક્રમણે તે વખતે અવારનવાર થયાં કરતાં હતાં, તેથી રખેને ગુજરાતથી દાહોદ, ગોધરા, રાજગઢ, અને ધારાના રસ્તે થઈ ગુજરાતના રાજા માળવા ઉપર ચઢાઈ કરી આવે ? એવી આશંકાથી ભેજરાજાએ ધારમાં વધુ સ્થિરતા કરી બધાં દફતર ત્યાં આણ્યાં હોય એટલે કે ધારાનગરીને રાજધાની કરી ત્યાં વધુ વખત ભેજ રહેવા લાગ્યા હશે.” તે પછીના ઉલ્લેખમાં ભેજ ધારાધીશ-ધારાપતિ તરીકે ઓળખાય છે.
જ્યારે રાજા ભેજ ઉજજેનથી ધારા રહેવા ગયે તે તેના આશ્રિત પંડિતોએ પણ ત્યાંજ (ધારામાં) રહેવું જોઈએ, એટલે ધનપાલ, અને શોભનના પિતા પહેલાં ઉજજેન રહેતા હશે ? અને પાછળથી રાજા ભેજની સાથે પિતાના પુત્ર ધનપાલ અને શોભનને લઈને તેઓ ધારામાં રહેવા ગયા હશે. એ હિસાબે ઉજજૈન અને ધારા આ બને નગરીમાં ધનપાળ તથા શોભન રહ્યા હતા એમ માનવામાં કશો બાધ નથી. મારા આ મતથી પ્રભાવક ચરિત્ર અને પ્રબંધચિંતામણિ વિગેરે ના ઉલ્લેખને પણ સમન્વય થઈ શકે છે. પ્રબંધચિંતામણિમાં પૂર્વકાલની દષ્ટિએ વિશાલા
૧ જુએ પ્રબંધચિંતામણિને ભેજભીમ પ્રબંધ,
૨ જુઓ સરસ્વતી કંઠાભરણની પ્રરતાવના તથા તિલકમંજરીની પ્રસ્તાવના. ભેજને રાજ્યકાલે વિક્રમ સં. ૧૦૬૭ થી ૧૧૧૧ સુધી છે.
૩ ભેજની રાજધાની ધારા (ધાર )માં હતી તે વિષે શાંતિસરિ. ચરિત્ર, મહેન્દ્રસુરિચરિત્ર, સરાચાર્યચરિત્ર, અભયદેવસૂરિચરિત્ર, બિહણકવિનું વિક્રમાંકદેવચરિત્ર, ભેજભીમ પ્રબંધ, પાઈઅલછીનામમાળા, સરસ્વતી કંઠભરણ, પ્રમેયકમલમાર્તડની પ્રસ્તાવના, રાજવંશાવલી અને હિંદુસ્તાની સૈમાસિક વિગેરે ગ્રંથો જેવા વિસ્તારના ભયથી હું અહીં વધુ વિચાર કરતે નથી, તથા તે તે ગ્રંથના પાઠ આપતું નથી.
For Private And Personal Use Only
