Limbdi Gyanbhandarnu Avalokan

Author(s): Punyavijay
Publisher: Punyavijayji

Page 8

૨૪]
જ્ઞાનાંજલ
ચાંટી જતાં પુસ્તકા માટે—કેટલાંક પુસ્તકાની શાહીમાં શાહી બનાવનારની અણુસમજ અથવા ધૃતાને લીધે ગુંદર વધારે પ્રમાણમાં પડી જવાથી સહજ માત્ર શરદી લાગતાં તેનાં પાનાં ચાંટી જવાનેા ભય રહે છે. તેવાં પુસ્તકાના દરેક પાના ઉપર ગુલાલ છાંટી દેવે, ભભરાવવા, એટલે તેના ચોંટવાને ભય અપ થઈ જશે.
ચાંટી ગયેલ પુસ્તક માટે—કેટલાંક પુસ્તકને વધારે પ્રમાણમાં શરદી લાગવાથી તે ચોંટીને રાટલા જેવાં થઈ જાય છે. તેવા પુસ્તકને ઉખેડવા માટે પાણિયારામાંની સૂકી જગ્યામાં અથવા પાણી ભર્યાં બાદ ખાલી કરેલ ભીનાશ વિનાની પણ પાણીની હવાવાળી માટલી કે ઘડામાં જલમિશ્રિત શરદી લાગે તેમ મૂકવું. હવા લાગ્યા પછી ચોંટી ગયેલ પાનાંને ધીરે ધીરે ઉખાડવાં. જો વધારે ચોંટી ગયેલ હોય તે તેને વધારે પ્રમાણમાં શરદી લાગ્યા પછી ઉખાડવાં, પણ ઉખાડવા માટે ઉતાવળ ન કરવી. આ સિવાય એ પણ એક ઉપાય છે કે જ્યારે ચેમાસામાં પુષ્કળ વરસાદ વરસતા હૈાય ત્યારે ચાંટી ગયેલ પુસ્તકને મકાનમાં ખુલ્લુ મૂકી દેવું, અને હવા લાગ્યા પછી ઉપરની જેમ ઉખાડવું. ફેર ચોંટી ન જાય માટે તેના દરેક પાના ઉપર ગુલાલ છાંટી દેવા. આ ઉપાય કાગળના પુસ્તક માટે છે.
તાડપત્રીય પુસ્તક ચોંટી ગયુ હોય તે એક કપડાને નીતરે તેમ પાણીમાં ભીંજાવી તેને પુસ્તકની આસપાસ લપેટવુ. જેમ જેમ પાનાં હવાતાં જાય તેમ તેમ ઉખાડતા જવું. તાડપત્રીય પુસ્તકની શાહી પાકી હાવાથી તેની આસપાસ નીતરતું કપડું લપેટતાં તેના અક્ષરા ભૂંસાવાને કે ખરાબ થવાનેા જરા પણ ભય રાખવા નિહ. પરંતુ ઇરાદાપૂર્વક અક્ષર ઉપર ભીનું કપડું ઘસવું નહિ. પાનાં ઉખાડતી વેળાએ પાનાની શ્લષ્ણુ ત્વચા એકક્બીજા પાના સાથે ચોંટીને તૂટી ન જાય તે માટે સાવધાનતા રાખવી.
આ સિવાય જ્ઞાનભંડાર રાખવાનાં સ્થાને ભેજ રહિત તેમ જ ચામાસામાં પાણી ન પડે તેવાં હાવાં જોઈ એ એ જગવિદિત છે. પુસ્તકોનું રક્ષણ શાથી શાથી કરવુ એ માટે કેટલાંક લિખિત પુસ્તકાના અંતમાં જુદી જુદી જાતનાં સંસ્કૃત પદ્યો લખેલાં હોય છે, જે ઉપયેગી હાવાથી આ ઠેકાણે ઉતારુ છુ :~
जले रक्षेत् स्थले रक्षेत् रक्षेत् शिथिलबन्धनात् । मूर्खहस्ते न दातव्या एवं वदति पुस्तिका || अग्ने रक्षेत् जलाद् रक्षेत् मूषकेभ्यो विशेषतः । कष्टेन लिखितं शाखं यत्नेन परिपालयेत् ॥ उदकानिल चौरेभ्यो मूषकेभ्यो हुताशनात् । कष्टेन लिखितं शास्त्र यत्नेन परिपालयेत् ॥ पृष्ठकटिग्रीवं वक्रदृष्टिरधोमुखम् ।
कष्टेन लिखितं शास्त्र यत्नेन परिपालयेत् ॥
જ્ઞાનપંચમી—અહીં પ્રસંગાપાત્ત જણાવવું જોઈ એ કે કાર્તિક શુકલ પંચમીને જ્ઞાનપથમી તરીકે ઓળખાવી દરેક શુકલ પંચમી કરતાં તેનું માહાત્મ્ય વધારેમાં વધારે ગાવામાં આવ્યું છે. તેનું યુક્તિ સંગત કારણુ હાય તેા તે એ જ છે કે વર્ષાઋતુમાં જ્ઞાનભંડારામાં પેસી ગયેલ સ્નિગ્ધ હવા પુસ્તકોને બાધકર્તા ન થાય અને પુસ્તકો સદાય પેાતાની સ્થિતિમાં કાયમ રહે તે માટે તેને તાપ ખવાડવા જોઈ એ. તેમ જ, ઉપર જણાવવામાં આવ્યું તેમ, ચોમાસાની ઋતુમાં ભંડારા બંધબારણે રાખેલ હાઈ તેની આસપાસ વળેલ ધૂળ-કચરા સાફ કરવા જોઈ એ, જેથી ઉધેઈ આદિ લાગવાના પ્રસંગ ન આવે. આ બધું કરવા માટે સૌથી સરસ, અનુકૂળ અને વહેલામાં વહેલા સમય કાર્તિક માસ જ છે,