________________
જ્ઞાનાંજલિ વિકૃત ચીતરેલો હોય છે કે ભાન માણસને કપડાની કોથળીમાં ગળા સુધી પૂર્યા હોય ઈત્યાદિ. આ પ્રતોમાં તેમ નથી. સ્વર્ણાક્ષરી પ્રતિનાં ચિત્રો સુંદર હોવા છતાં સ્વાભાવિક નથી. આ સિવાય તીર્થકરનાં, સતીઓનાં અને નારકીનાં જે ચિત્ર છે તે સાધારણ છે અને સંભવત: ઓગણીસમી સદીમાં ચીતરાયેલાં છે.
અહીં ચિત્રોનો જે સુંદર-અસુંદર વિભાગ પાડવામાં આવ્યો છે, તે માત્ર મારી સ્થલ દષ્ટિએ જ. શાસ્ત્રીય ચિત્રકળાની દષ્ટિએ જેનાર આથી વિપરીત પણ કહે. ચહાય તેમ છે, તથાપિ ચિત્રોની અપાયેલ આ સૂચી તેમને પણ ઉપયોગી થઈ પડશે.
ઉપર જણાવ્યાથી અતિરિક્ત સૂત્રકતાંગસટીક આદિ કેટલીયે પ્રતોના આદિ–અંતમાં તીર્થકરાદિની સુંદર મૂર્તિઓ ચીતરેલી જોવામાં આવે છે. પરંતુ તે સૌની નોંધ ન લેતાં ફક્ત જુદી જુદી જાતનાં ચિત્રોને નમૂના એકીસાથે જોવા મળે તેવાની જ અહીં સૂચી આપી છે.
સાંધેલ પુસ્તકો–વાચકો! તમે કદાચ દુનિયામાં ઘણુંય ફર્યા હશો અને ઘણાંય સ્થળોનાં કીમતી પુસ્તકાલય તથા તેમાં દર્શનીય ગ્રંથવિભાગ આદિ જોયેલ હશે, તથાપિ લીબડીના જ્ઞાનભંડારમાં વિદ્યમાન સાંધેલ પુસ્તક જેવાં સાંધેલ પુસ્તક જેવાની નસીબદારી તમને ક્યાંય નહીં જ સાંપડી હોય, અને એટલે જ આગ્રહ કરું છું કે તમે ક્યારે પણ લીબડીના પાધરમાં થઈને પસાર થાઓ ત્યારે આ ભંડારના દર્શનીય વિભાગને અને ખાસ કરીને તેમાંનાં સાંધેલ પુસ્તકને જોવાનું ન વિસરતા. તે ભંડારમાં સાંધેલી પ્રત પાંચ છે. તે પ્રતો ઉંદરે કરડી ખાધી હોય અથવા સહાય તે કારણે ચોથા ભાગ જેટલી ગોળાકાર ખવાઈ ગયેલ હતી. તેને ખરતરગચ્છીય શ્રી જિનહર્ષસૂરિએ અને તેમના શિષ્યોએ સંધાવીને પુનઃ જીવતી કરી છે. પ્રતોને એટલી નિપુણતાથી સાંધવામાં આવી છે કે બુદ્ધિમાન ગણાતો માણસ પણ તેના પાનાને પ્રકાશ સામે રાખી તેની છાયાને પોતાની આંખ ઉપર લાવ્યા સિવાય તેને ક્યાં સાંધેલી છે એ એકાએક ન કહી શકે. સાંધ્યા પછી જે અક્ષરો લખવામાં આવ્યા છે તે પણ આબાદ પ્રથમના લેખકને મળતા જ છે, એટલે જેનારને જે એમ કહેવામાં ન આવે કે “આ પ્રતિ સાંધેલ છે” તો તેને એમ ક્યારે પણ ન લાગે કે મારા હાથમાં સાંધેલ પુસ્તક આપવામાં આવ્યું છે.
આ સાંધેલ પ્રતો કાંઈ એક-બે-પાંચ પાનાં જેવડી નાની નથી, કિન્તુ નીચે જણાવવામાં આવશે તેમ હજારો શ્લેકપ્રમાણ મહાન ગ્રંથ છે. તે સૌને આદિથી અંત સુધી એકસરખી રીતે સાંધી પ્રતિપંક્તિ મૂળ લેખકને આબાદ મળતા અક્ષરો પૂરવા એ અયાંત્રિક યુગના માનની કળાને અપૂર્વ આદર્શ જ ગણાય ને ?
પ્રતો અને તેના અંતના ઉલ્લેખો नं. ४० जीतकल्पभाष्य पत्र ३८ અંતમાં-સંવત્ ૨૩૪૪ વર્ષે સંધાણતમ્ | નં. ૪૬ પં પમાષ્ઠ પત્ર ૪૬ (અંતમાં કાંઈ નથી) नं. ४२ पंचकल्पचूर्णी पत्र ४३ અંતમાં-સંવત્ ૨૪૬ વર્ષે રૂઢ પુસ્ત સંવતમ્ ! नं. ४३. बृहत्कल्पचूर्णी पत्र १५७
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
