Limbdi Gyanbhandarnu Avalokan

Author(s): Punyavijay
Publisher: Punyavijayji

Page 9

[ ૨૫
લીમડી જ્ઞાનભંડારનું અવલાકન
કારણ કે આ સમયે, શરદઋતુની પ્રૌઢાવસ્થા હોઈ, સૂર્યના પ્રખર તાપ અને ભેજવાળી હવાને તદ્દન અભાવ હોય છે. વિશાળ જ્ઞાનભડારાના હેરફેરનું આ કા સદાય અમુક વ્યક્તિને કરવુ ખેદજનક તથા અગવડતાભયું થાય, જાણી કુશળ શ્વેતાંબર જૈનાચાર્યએ કાર્તિક શુકલ પાંચમી (જ્ઞાનપ’ચમી)ને દિવસે પ્રાપ્ત થતી અપૂર્વ જ્ઞાનભક્તિનું રહસ્ય, તેનાથી મળતા લાબા આદિ સમજાવી તે તિથિનું માહાત્મ્ય વધારી દીધું, અને લોકોને જ્ઞાનભક્તિ તરફ વાળ્યા. લેકે પણ તે દિવસને માટે ગૃહવ્યાપાર ล ત્યાગ કરી યથારાકય આહરાદિકને નિયમ, પૌષધત્રત આદિ સ્વીકારી, જ્ઞાનરક્ષાના પુણ્ય કાર્યોંમાં ભાગીદાર થવા લાગ્યા. જે ઉદ્દેશથી ઉક્ત તિથિનું માહાત્મ્ય ગાવામાં આવ્યું, તેને તે અત્યારે અભરાઈ ઉપર મૂકવામાં આવ્યા છે. અર્થાત્ પુસ્તકભંડારા તપાસવા, ત્યાંને કચરા સાફ કરવા, પુસ્તકોને તડકા દેખાડવે, બગડી ગયેલ પુસ્તકેા સુધારવાં, તેમાં જીવડાં ન પડે તે માટે મૂકેલ ઘેાડાવજ્રના ભૂકાની નિર્માલ્ય પેટલીએ બદલતી આદિ કશું જ ન કરતાં માત્ર “ સાપ ગયા તે લીસોટા રહ્યા એ કહેતી પ્રમાણે આજકાલ શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈનેાની વસ્તીવાળાં ઘણાંખરાં નાનાંમેટાં નગરામાં ચેડાંઘણાં જે હાથમાં આવ્યાં તે પુસ્તકોની આડંબી સ્થાપના કરી તેના પૂજા--સત્કાર આદિથી જ કૃતકૃત્યતા માનવામાં આવે છે.
..
ઉપરોક્ત જ્ઞાનપ`ચમી તિથિના માહાત્મ્યના ખરા રહસ્યને અને તે દિવસના બ્યને વિસારવાને કારણે આપણા ઘણાંય સ્થળોના કીમતી પુસ્તકસંગ્રહેા ઉધેઈ આદિના ભક્ષ્ય બન્યા છે, જેનું તાજું ઉદાહરણ સુરતના વડાચોટાના ઉપાશ્રયમાં મૂકેલ પૂજ્ય શ્રી ૧૦૮ શ્રી, મેાહુનલાલજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી જયમુનિજીનેા પુસ્તકસંગ્રહ છે, જે તપાસ કરાયા સિવાય પટારામાં પુરાઈ રહેવાથી તેમાંનાં ઘણાંખરાં પુસ્તકા વડાંએ એવાં કારી ખાધાં કે જેથી તે કશાય કામનાં ન રહ્યાં !
પરંતુત જ્ઞાનભંડાર
સ્થાપના—પ્રસ્તુત જ્ઞાનભંડારની સ્થાપના કયારે થઈ અથવા કોણે કરી એ માટેનું લિખિત કશું જ સાધન મળી શકયું નથી. તેમ છતાં વેરા ડામા દેવચંદ્રના વખતથી પ્રસ્તુત ભડારનો વહીવટ અવિચ્છિન્ન રીતે ચાલ્યો આવે છે. તે પહેલાંનાં લીંબડીમાં લખાયેલાં કેટલાંક પુસ્તક ભંડારમાં દેખાય છે એ ઉપરથી એમ કહી શકાય કે આ ભંડાર તેમના પહેલાંના સમયનો છે. ભંડારમાં જે પુસ્તકો વિદ્યમાન છે એ—લીબડીનગર સ્થાનકવાસી સપ્રદાયનું પાટનગર હોઈ તેમની સાથેની ચર્ચામાં વારંવાર પુસ્તકોની જરૂરત જણાયાથી–મુનિવનાં મૂકેલાં હાવાનો સ ંભવ વધારે છે. એ પણ સંભવ છે કે કદાચ શેડ ડેાસા દેવચ૬ પેાતાની લાગવગવાળા કાઈ સ્થળના પુસ્તકસંગ્રહને લાવ્યા હોય, અહી એટલુ જણાવવું જોઈએ કે શેડ ડાસા દેવચંદ આદિની જ્ઞાનભંડાર પ્રત્યે હાર્દિક લાગણી હોવા છતાં તેમણે પુસ્તકો લખાવવામાં નજીવે જ અવ્યય કર્યાં છે. એ વાત એટલા ઉપરથી કહી શકાય છે કે આખા ભંડારમાં ડેાસા વહેારા અને તેમના વંશજનાં લખાવેલાં માત્ર એ–ચાર પુસ્તકો જ નજરે આવે છે, અને તે પણ સૂત્રકૃતનિયુક્તિ જેવાં નાનાં નાનાં,
પ્રસ્તુત જ્ઞાનભંડારને જેટલા વિસ્તારમાં અત્યારે આપણે જોઈએ છીએ તેટલા વિશાળ તે વખતે ન હેાય એ સ્વાભાવિક છે. કયારે કયારે કોના તરફથી ભંડારમાં પૂર્તિ કરવામાં આવી, એ સંબધી પૂર્ણ હકીકત મળી નથી, તેમ તેવી આશા પણ ન રાખી શકાય. ચાલુ શતાબ્દીમાં સ. ૧૯૨૦ માં * વારા ડાસા દેવચંદ અને તેમના વંશજોને ફ્રેંક પરિચય “ પુરવણી ’’માં ફરાવાશે,