________________
જ્ઞાનાંજલિ ખરતરગચ્છીય શ્રીમાન દ્ધિસાગરજી મહારાજ અહીં આવ્યા ત્યારે તેમના કહેવાથી શ્રીસંઘે કેટલુંક પુસ્તક વેચાણ લઈ ઉમેર્યું છે. તથા સં. ૧૯૭૯-૮૩ માં અંચલગચ્છ, પાયચંદગચ્છ, શ્રીમાન વિનોદવિજયજી મહારાજ અને સાધ્વીજી શ્રી નેમશ્રીજી આદિના પુસ્તકસંગ્રહોને પણ ઉમેરે કરવામાં આવ્યો છે.
ભંડારમાં તાડપત્રીય જે પ્રતો છે તે શેઠ ડોસા દેવચંદ, પિતાના ભાગીદાર સ્થાનકવાસી મહેતા ડાસા ધારસી ખંધાર સાથેની ચર્ચાને પ્રસંગે પાંચસે (૫૦૦) રૂપિયા ડિપોઝિટ મૂકીને પાટણના સંઘવીના પાડાના તાડપત્રીય પુસ્તક ભંડારમાંથી લાવેલા છે. આ વાત જેમ અહીં પ્રસિદ્ધ છે, તેમ પાટણના તે ભંડારના રક્ષક પટવાઓ પણ તે ડિઝિટ પોતાની પાસે હોવાનું કબૂલે છે. આ રૂપિયા શેઠ ડેસા દેવચંદના પોતાના કે લીબડી શ્રીસંઘના તે, કોઈ જાણતું નથી.
વહીવટ–જ્ઞાનભંડારનો વહીવટ શેઠ ડોસા દેવચંદથી લઈ આજ સુધી તેના વંશજો કરતા હતા. સં. ૧૯૪૬માં તે સંઘની સત્તા નીચે સોંપા. સંઘની સત્તામાં આવ્યા પહેલાં અને પછી પણ ભંડારને સુધારવાને બહાને, તેની ટીપ કરવાને બહાને અગર વાંચવા લેવાને બહાને વહીવટ કરનારના વિશ્વાસનો અથવા તેમની અણસમજનો લાભ લઈ કઈ કઈ મહાશયોએ પુસ્તકો અસ્તવ્યસ્ત કર્યાના તેમ જ પાછાં નહીં આપ્યાના અવશેષે જોવામાં આવે છે. આચારગચૂર્ણ આદિ પ્રતિઓ અધ બાકી રહેલ છે, નંદીચૂર્ણ, શ્રાદ્ધવિધિ આદિ પુસ્તકો સર્વથા નથી, સ્વર્ણાક્ષરી ભગવતીસૂત્ર હરાઈ ગયું છે અને લિંગાનુશાસન પજ્ઞ ટીકા પુરતના અંતિમ પાનાને રાખી બાકીનું પુસ્તક ચોરી લઈ તેના બદલે કોઈ રાસનાં તેટલાં પાનાં જોડી દીધાં છે. શ્રીમાન ઋદ્ધિસાગરજી તેમ જ પ્રોફેસર રવજી દેવરાજકૃત ટીપે જોતાં ઘણાંચ પુસ્તકે અસ્તવ્યસ્ત થયાં જણાય છે.
સ્થાન–આજ સુધી ભંડાર સંગીના ઉપાશ્રયમાં રહેતો હતો. પાછલાં કેટલાંક વર્ષ થયાં તેને નવા મંદિરમાં રાખવામાં આવ્યો હતો. હાલ તેને જૂના દેરાસરના ઉપરના ભાગમાં બનાવેલ જ્ઞાનમંદિરમાં રાખેલ છે. આ જ્ઞાનમંદિર બંધાવવા માટે લીબડી નિવાસી દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતીય પુણ્યાત્મા શેઠ ભગવાનદાસ હરખચંદે પિતાનાં માતુશ્રી દીવાળીબાઈના શ્રેયાર્થે રૂ. ૫૧૦૧ આપેલ છે
વ્યવરથા--પ્રારંભમાં પુસ્તકોની રક્ષા માટે તેને કાગળના તેમ જ લાકડાના ડબામાં મૂકી, તે ડબાઓને સુતરાઉ પડ સાથે બેવડાં રસીલ મશરૂનાં બંધનોથી સારી રીતે બાંધી માસમાં રાખેલ હતાં. દરેક ડબામાં જીવડાં ન પડે તે માટે ઘડાવજના ભૂકાની પાટલી રાખવામાં આવેલી હતી. ગ્રંથને વિભાગ જાણવા માટે ત્યારે શી વ્યવસ્થા હતી તે કહેવાય નહિ, પરંતુ સંભવતઃ જેમ અન્ય પ્રાચીન ભંડારોમાં ગ્રંથને વિભાગ જાણવા માટે કાચા સૂતરના દેરાથી તેને બાંધેલ હોય છે, તેમ આમાં પણ હેવું જોઈએ. સં. ૧૯૫૪માં પૂજ્ય શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી) મહારાજના પ્રશિષ્ય
મદ્ વિજયકમલસૂરિ (તે સમયના કમલવિજયજી) મહારાજશ્રીએ ચોમાસું કર્યું ત્યારે તેમણે એટલે સુધારો કર્યો કે દરેક ગ્રંથને ઓળખવા માટે તેને પ્રતની જાડાઈ-પહોળાઈ પ્રમાણમાં ચાર આગળ લાંબાં કવર ગંદરથી એડી બલૈયાની જેમ ચડાવી તેના ઉપર તે તે ગ્રંથનું નામ, પત્રસંખ્યા, તેને નંબર અને ડાબડાને નંબર લખવામાં આવ્યો. અનુક્રમે પુસ્તકસંગ્રહને મજૂસને બદલે કબાટમાં રાખવામાં આવ્યું. અંતિમ વ્યવસ્થા થયા પહેલાંનો આ સાધારણ ઈતિહાસ છે.
આ અનુક્રમે થતી આવેલ વ્યવસ્થામાં બે મોટી ત્રુટિઓ હતી : એક તે એ કે જે ડાબડામાં પસ્તકે રાખવામાં આવેલ હતાં, તે ડાબડા ઘણુંખરા તેમાં મૂકેલ પુસ્તકો કરતાં સવાયા લાંબા-પહોળા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
