________________
યોગસૂત્ર(૨-૧૫)માં એ વાતને જણાવતાં કહ્યું છે કે
પરિણામ, તાપ, સંસ્કાર અને ગુણવૃત્તિવિરોધને લઈને વિવેકી(મુમુક્ષુ) માટે બધું જ દુઃખરૂપ છે. ર૫-૨૨
પાતંજલદર્શનના મતે ક્લેશ હાનિના ઉપાયના નિરૂપણનું સમાપન કરાય છે
इत्थं दृग्दृश्ययोगात्माऽऽविद्यको भवविप्लवः । नाशानश्यत्यविद्याया, इति पातञ्जला जगुः ॥२५-२३॥
આ પ્રમાણે પુરુષ અને બુદ્ધિના યોગ સ્વરૂપ ભવપ્રપરા, અવિદ્યાના કારણે છે. અવિદ્યાના નાશથી તેનો નાશ થાય છે-એમ પાતગ્નલોએ કહ્યું છે. આ પ્રમાણે ત્રેવીસમા શ્લોકનો અર્થ છે. એનો આશય સ્પષ્ટ છે કે આ પ્રમાણે સમગ્ર સંસાર દુઃખસ્વરૂપ છે, જેનું કારણ વિવેકઅખ્યાતિપૂર્વકનો પુરુષ અને બુદ્ધિતત્ત્વનો સંયોગ છે. એ સંસારપ્રપરા અવિદ્યાથી નિર્મિત છે, જેનો નાશ; અવિદ્યાના નાશથી થાય છે. અવિદ્યાનો નાશ થયે છતે અવિદ્યાના કાર્યભૂત દશ્યસંયોગનો નાશ થાય છે અને તેથી તાદશ સંયોગના કાર્ય સ્વરૂપ ભવપ્રપશનો નાશ ઉપપન્ન બને છેએમ પાતંજલો કહે છે. પુરુષ અને બુદ્ધિતત્ત્વમાં સર્વથા ભેદ હોવા છતાં તેમાં અભેદનો જે ગ્રહ છે તેને વિવેકાખ્યાતિ (વિવેક-અખ્યાતિ) કહેવાય છે... ઈત્યાદિ વિચારવું જોઈએ. (૨પ-૨૩ાા
VAAWAWIAI VIWIWIAKININIAIAK MMMIMMIR HIMMMMMMIMIK
