________________
હું કાકા ને કીકાભાઈ
શ્રી ચાણક્ય
જોઈએ છે, ખુરશી પર કે પ્લેટફોર્મના તખ્તા પર બેસી હેટા ભાષણે કરી, લાંબા લાંબા ઠરાવની.
હારમાળા કાગળ પર ગોઠવી એકબીજાની પ્રશંસા પરોઢ થયું, મુંબઈના વાતાવરણમાં ગરમી આવવા કરી, કે છાપામાં સમાજના પૈસે ભાડૂતી વાહ માંડી, ને તરતજ અમારા મફતકાકા દાદરા ખખ- વાહ પોકારાવવી એ કાંઈ સમાજઉદ્ધારને સાચો ડાવતા મારી એરડીના આંગણે આવીને ઉભા. હું માર્ગ નથી. મારા મફાકાકાને વર્ષોથી ઓળખું છું, એ મારા હું આગળ બોલવા જાઉં છું એટલામાં તે વડીલ મુરબ્બી છે; પણ એમને ભડભડીયો સ્વભાવ જાણે માથા પર ગરમી ચઢી આવી હોય તેમ લમણે મારા કેઠે પડી ગયો છે, તેથી હું અકળાતો નથી. હાથ દઈ, મારા કહેવાના ભાવને હમજ્યા વિના મા છાશવારે ને છાશવારે એમની કાંઈને કાંઈ મૂંઝવણ કાકા તરતજ બબી ઉઠયા; “વાહ શાણું વાહ! તું જ મારી આગળ હોયજ, જ્યારે તેઓ મારી પાસે આવી એકલ દુનીયામાં ડાહ્યો છે? શું આ બધા પરિષદ પેટછૂટી વાત કરી એમને બફારો બહાર કાઢે ત્યારે ભરનારા, ઠરાવો કરનારા ને બે–ચાર દિને ભભકે જ તેમને ચેન પડે. આજે પણ તેમના હૈયામાં કાંઈ ઉભો કરવા પાછળ હજારેને ખર્ચો કરનારા ગાંડા ડયુરે ભરાયે હશે, એટલે હવારના પરોઢીયે અચા- ને તું જ એકલે અક્કલવાળો એમ ને?' નક એ મારી મુલાકાતે આવ્યા. ચહાને કપ ના! કાકા, એમ કહેવાનો મારો આશય નથી. બાજુએ મૂકી, મેં એમનું સ્વાગત કર્યું, પણ તેઓ પણ જ્યારે સંપ, સંગઠ્ઠન તથા પરસ્પરના સહકાર ભારે અકળામણમાં હોવાથી મારા સ્વાગતને જવાબ તેમજ શુભેચ્છાની લાગણીપૂર્વક, સ્વાર્થ ત્યાગી તથા આપ્યા વિના એકદમ સીધા જ ખુરશી પર બેસી કર્તવ્યનિષ્ઠ સમાજસેવકો કાર્ય કરવા તૈયાર થશે ગયા. દાદરા ચઢીને આવ્યા હોવાથી થોડીવાર થંભીને ત્યારે જરૂર સમાજને ઉદ્ધાર થશે. આ સિવાય આવા - તેઓએ પોતાનું ભાષણ ચલાવ્યું.
એક બે શું પણ એક હજાર ને આઠ સંમેલનો, પરિએલા ! મગન, તું કઈ દુનીયામાં જીવે છે? પદો કે અધિવેશન ભરાશે તે પણ જૈન સમાજને અકરમી ! તને ખબર છે? હમણાં હમણું આપણે ઉદ્ધાર શક્ય નથી. સમાજ કેટલે બધે જાગૃત થયો છે! તેની કાંઈ તને સૂઝ કાકા અને મારી વચ્ચે આ શાસ્ત્રાર્થ આમ પડે છે? જે પાલીતાણા ખાતે આપણા જૈનસ્વયંસેવક લાંબો ચાલત પણ એટલામાં મારી પાડોશમાં રહેતા મંડળનું બીજું અધિવેશન મલ્યું ! વડોદરા ખાતે મારા ભાઈબંધ કીકાભાઈ મારા દીવાનખાનામાં વગર આપણી કોન્ફરન્સની મહાસંમતિ મલી, જે તે ખરો! રજાયે પ્રવેશ્યા ને તેઓએ અમારા બન્નેની વચ્ચે શું થઈ રહ્યું છે ! હવે આપણા જાગ્રત સમાજને ચાલતી આ ચર્ચામાં ભાગ લેવાનું નકકી કર્યું. થોડા દિમાં ઉદ્ધાર થઈ જશે ઉદ્ધાર ! ને તું ને હુ કીકાભાઈ, જો કે આમ મારા કરતાં વયમાં આમને આમ ડાચા ફાડતા રહી જઈશું હમને?' વડીલ છે, જમાનાના ખાધેલ અને મગજના ફરેલ
બેલતાંઓલતાં કાકાને તાન ચઢી આવ્યું ને છે; પણ વિચારક ને સહૃદયી સજજન છે, એટલે જાણે ભારે પૌરૂષ ઉભરાઈ આવ્યું હોય તેમ એકદમ મફાકાકાની જેમ ફેકે રાખવાની નીતિના તેઓ વિરોધી તેઓએ હાથને ટેબલ પર પછાડ.
છે. સમાજના ધાર્મિક, આર્થિક તેમજ સામાજિક દરેકે મારાથી ન રહેવાયું, હું બોલી ઉઠયો; “વારૂ દરેક પ્રશ્નોમાં તેઓને સ્વાભાવિક રસ છે. કાકા! આ લોકોએ સંમેલન ભરીને કર્યું શું? આમ સમાજ ઉદ્ધારના આ પ્રશ્નમાં તેમણે પણ ઝૂકાવ્યું. લાંબા લાંબા કરીને, બે-ચાર દિવસને રંજન અમને બન્નેને હમજાવવાની વધુ પડતી આશાથી કાર્યક્રમ પૂરો કરી વિખેરાઈ જવું,' એમાં જે તેઓએ જણાવ્યું; “જુઓ ! મારો મત તો એ છે ઉન્નતિ કે જાગૃતિ કહેવાતી હોય તો આજે કયો કે, જૈન–સમાજનો ઉદ્ધાર ત્યારે જ થાય છે, જ્યારે સમાજ ઉંઘતે પડ્યો છે? આજની દુનિયાને કાર્ય સમાજનાયકે, ઉદાર અને દીર્ધદષ્ટિ ધરાવનારા બને,
