Jaisalmer Panchtirthino Itihas

Author(s): Prakashvijay
Publisher: Jaisalmer Lodravpur Parshwanath Jain Shwetambar Trust

Page 60

૩૯
કઈ કઈ જગ્યાએ વાંદરાઓનાં ચિત્ર પણ નજરે પડે છે. મંદિરની બહાર મૂર્તિઓનું જે તુલનાત્મક કોતરકામ દૃષ્ટિગોચર થાય છે, તે પરથી તે સમયની ઉત્કૃષ્ટ કળાનો ઉત્કર્ષ આપણુ સમક્ષ નજરે ચડે છે. અંદરના પાણીને બહાર કાઢવાને માટે જે ખાળ (નાળું) બનાવેલ છે તેનું શિલ્પ એટલું ઉત્કૃષ્ટ છે કે તે ખાળ નહીં, પણ એવું લાગે છે કે જાણે મગરમચ્છનું મુખ છે! ઉપરની દીવાલ પર શિવ–પાર્વતીનું યુગલ છે, તેમાં શિવજી દાઢીવાળા તથા તેમના હાથમાં કમંડળ હોય તેવા ચીતરેલ છે. તેની પાસેની કેટલીક યુવતીઓ તુરતીવાદન કરી રહેલ ઢલક તથા તંબુરે વગાડતી હોય તેવી નૃત્યની અનેક મુદ્રાઓમાં દષ્ટિગોચર થાય છે. આ મંદિરની ચારે ભીંતોમાં ઉપર-નીચે બધી જગ્યાએ તે સમયના કલાકારોએ અનેક અત્યંત સુંદર મૂર્તિઓ કોતરીને પોતાની કળાના ઉત્કૃષ્ટ નમૂનાઓ પ્રદર્શિત કરેલ છે. આજે પણ તેમની કળા તેટલી જ નવીન તથા ચિત્તાકર્ષક લગે છે, જેટલી તે સમયે હતી.
આ મૂર્તિઓ તદ્દન સજીવ હોય તેવી લાગે છે. એવું થાય છે કે હમણું બોલી ! હમણ બોલી ! તેમાંય ખાસ કરીને નૃત્યની મુદ્રાવાળી મૂર્તિઓ ઘણી છે. નાટકજગતમાં આજે પણ તે મૂર્તિઓનું વિશેષ સ્થાન છે. પરદેશમાં પણ આ મૂર્તિઓ નાટયજગતમાં વિશેષ ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી ચૂકેલ છે. આજની ભારતીય નૃત્યાંગનાઓ પિતાનાં અંગઉપાંગે દ્વારા નૃત્યની જે મુદ્રાઓ પ્રસ્તુત કરે છે, તેનાથી અનેકગણી પ્રેરણાદાયક નૃત્યમુદ્રા આ મૂર્તિઓમાં છે. આ વાત તે સમયના કલાકારની મહાનતાની દ્યોતક છે. એક જગ્યા એવી પણ છે, જ્યાં આગળ એક સ્ત્રી પોતાના ડાબા પગની એડીની નીચે પથ્થરનો ગળે રાખીને પિતાના શરીરને પાછળ એટલું વાંકું વાળે છે કે પિતાના હાથની આંગવળીઓ વતી પકડેલ વેઢ (વીંટી) જમણું પગના અંગૂઠામાં પહેરતી હોય તેવી મુદ્રામાં બતાવી છે. તે મૂર્તિને જોઈને યાત્રાળુ સહજમાં