Book Title: Jain_Satyaprakash 1956 08
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
, ,
, ત5
વગેરે
અંક: ૧૧] ઉડિસાનાં મંદિર :
[ ૨૩૧ મનાય છે. ગુફાઓમાં જૈન, બૌદ્ધ તથા શૈવમતની ઘણી મૂર્તિઓ છે. ખંડગિરિમાં અધિકાંશ ભગવાન મહાવીરની મૂર્તિઓ છે. રાણીગુફામાં વિવિધ દાનું ચિત્રણ છે, દરેકમાં સજીવ જેવું લોકન છે. ભૂવનેશ્વરનાં મંદિરે (૧) શ્રમણકાળ, (૨) ભૌમકાળ, (૩) સેમવંશકાળ, (૪) કેસરીવંશકાળ અને (૫) ગંગવંશકાળ એમ પાંચ કાળવિભાગમાં બનેલાં છે. ભુવનેશ્વર તે મંદિરનું નગર છે. ત્યાંના પંડયાઓ માને છે કે, અહીં એક લાખ મંદિરે છે, પરંતુ ૧ હજાર મંદિરે તે હશે જ. વગેરે વગેરે.
(“ઉડિસાકી મૂર્તિ કલા” તા. ૧-૧-૧૫૬ રવિવાર, હિન્દુસ્તાન, દિલ્લી ) એકંદરે સૌ કોઈ જાણે છે કે, કલિંગ-ઉડિસામાં જે મંદિરે છે તેમાં જૈનધર્મને મે ફાળો છે. ઘણાં મંદિરે બીજા ધર્મશાસકોના હાથે પલટાઈ ગયા છે છતાં તેમાંની કઈ કઈ વિશિષ્ટ ઘટના તેના અસલી સ્વરૂપની ઝાંકી કરાવે છે.
ભુવનેશ્વર અને તેની આસપાસમાં નીચે દર્શાવેલ સ્થાને વધુ પ્રસિદ્ધ છે.
(૧) ઉદયગિરિ-ખંડગિરિ એ વેતાંબર જૈનોનું પ્રાચીન તીર્થસ્થાન છે. જેનરાજા ખારવેલે અહીં પેળી પહાડી-હાથી ગુફામાં બ્રાહ્મીલિપિમાં-પ્રાકૃતભાષામાં મેટે લેખ કેતરાવ્ય છે, જેમાં પિતાના રાજ્યકાળની ૧૩ વર્ષની કાર્યવાહી વર્ણવી છે. આ લેખે ઈતિહાસ ઉપર સુંદર પ્રકાશ પાડ્યો છે. ઉદયગિરિમાં ૪૪ અને ખંડગિરિમાં ૨૧ ગુફાઓ મળી છે. એકેક પથ્થના સીધમાં એક સાથે સાત સાત આઠ આઠ ગુફાઓ કેરી કાઢેલ છે. ગુફાની બહારની દીવાલ પર વિવિધ ચિત્રો છે. રાણીગુફામાં તે મનુષ્ય, સ્ત્રી, પશુ, પક્ષી, વૃક્ષ, વેલ, ફૂલ, પાન, પૂજા, ભક્તિ, નૃત્ય, શૃંગાર, યુદ્ધ વગેરેની એવી આકૃતિઓ ચીતરી છે કે જોનારને તે તે વસ્તુઓ હુબહુ લાગે છે.
. (૨) ભુવનેશ્વરઃ ભુવનેશ્વરનું આ મુખ્ય મંદિર છે જેનું બીજું નામ લિંગરાજ પણ છે. તેનું કંપાઉંડ પર૦ ફૂટ લાંબું, ૪૬૫ ફૂટ પહોળું છે. ચારે બાજુ કિલ્લો છે. તેમાં વિમાન, જગહન, નમંડપ અને ભેગમંડપ એમ ચાર વિભાગ છે. વિમાન વિભાગ ૧૪૭ ફૂટ ઉંચે. છે. તે પ્રાચીન છે. જગમોહન તથા નમંડપ ત્યારબાદ બન્યો છે અને ભેગમંડપ ગંગરાજાએના કાળમાં બન્યો છે. ભુવનેશ્વર તથા કેણિક મંદિરમાં સ્થાપત્યકળા તથા મૂર્તિકળા અ
ભુત છે.
ભુવનેશ્વરનું મંદિર અસલમાં જૈન મંદિર છે. આ મંદિરના શિવલિંગ, જલહરી અને ગભારાને શિલ્પશાસ્ત્રોક્ત ગણિત પ્રમાણે મેળ મળતો નથી, આથી ઘણા સ્થાપત્યવિદો માને છે કે, આ મંદિર આ શિવલિંગનું નથી, શિવલિંગ પાછળથી અકસ્માત સ્થાપિતર્યું” હેય એમ ભાસે છે. ભેગમંડપ વગેરે પાછળથી વધાર્યો છે એ પણ એ જ વાતની સાક્ષી આપે છે. લિંગરાજ મંદિરની મુખ્ય મૂર્તિ શાલિગ્રામશિલા જેવી મનાય છે. સભામંડપમાં તેની સામે નંદી તથા ગરુડ વગેરેની મૂર્તિઓ બેસાડી છે. આ મંદિરની દીવાલમાં ઘણી અસ્લીલ મૂર્તિઓ (કરણી) છે. સુધારકે તેને ભરી દેવા કે તેડી નાખવા ઈચ્છે છે. આમાં કોઈ રાજા કે મહાપુરુષની જીવનઘટના અંકિત છે, પણ તે કોની છે તે સમજી શકાતું નથી. આ ચિત્રો પુરીના ચિત્રો કરતાં નાનાં છે.
For Private And Personal Use Only
