Jain_Satyaprakash 1956 08

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 23

અંક ૧૧] દિપટ ચૌરાશી બોલ પ્રયુક્તિ..
(૨૩૭ માલા”માં વીર નિ. સંવત ૨૪૪૬માં પ્રસિદ્ધ થઈ છે તેમાં બેકિંચિત્ પ્રાસ્તાવિક” (પત્ર ૧૦)માં પ્રસ્તુત કૃતિ કાશીથી આવતાં રચેલ, એ ઉલ્લેખ મુનિ (હવે સૂરિ) પ્રતાપવિયજીએ કર્યો છે. એ માટે એમણે કોઈ આધાર અહીં આપેલે જણાતું નથી. વિશેષમાં એમણે આ કતિ “ગુર્જર ભાષા ગ્રન્થાવલિઃ ”માં સેંધી છે અને કેટલીક પત્રિકાઓના લેખકેએ પણ તેમ કર્યું છે તે ઉચિત નથી. એથી તે યશવિજયે ગણીને હિંદી કૃતિઓના રચનાર તરીકે જે માન મળવું જોઈએ તેમાં વિક્ષેપ ઊભો થવા સંભવ છે.
વિષય—પ્રસ્તુત કૃતિને પ્રારંભ વર્ધમાન નામના જિનેશ્વરની હૃદયંગમ સ્તુતિ દ્વારા કરાયો છે. આ વર્ધમાન તે મહાવીર સ્વામી એમ સહજ ભાસે, પણ આ સ્તુતિની રચના એવી છે કે એ ઋષભ, ચન્દ્રાનન, વારિષણ અને વર્ધમાન એમ જે જિનેશ્વરનાં ચાર શાશ્વત નામ ગણાવાય છે, તેમાંના હરકોઈ વર્ધમાન જિનેશ્વરને અંગે ઘટી શકે છે. આ સ્તુતિ બાદ
વેતાંબરેના ગ્રંથની ભૂરિ ભૂરિ પ્રશંસા કરાઈ છે. અને ત્યાર પછી “દિગંબર ” મત ક્યારે, કેનાથી અને કેમ ઉત્પન્ન થયે એ હકીકત અપાઈ છે. ત્યાર બાદ આ કૃતિના મધ્યબિન્દુરૂપ દિગંબર અને તાંબર મતભેદનું વિસ્તૃત નિરૂપણ દાખલા-દલીલ પૂર્વક કરાયું છે. અંતમાં હેમરાજ પાંડે તરફથી કરાયેલી પ્રરૂપણાના પ્રત્યુત્તર રૂપે આ કૃતિ જાઈ છે, એ ઉલ્લેખ કરાવે છે.
દિગંબર અને તાંબરે વચ્ચે કઈ કઈ ૮૮૪ બાબતમાં એકવાક્યતા નથી એ આ કૃતિમાં દર્શાવાયું હશે એમ આપણે એના નામ તેમજ લો. ૩ અને ૧૫૮ જોતાં જણાય છે, પરંતુ એકે પ્રકાશમાં એ બધાં જુદાં તારવેલાં નથી. ગુ. સા. સં. (ભા. ૧)માં જે શીર્ષ કે અપાયાં છે તે લગભગ સાઠ બાબતો રજૂ કરે છે. આથી ઊંડા ઊતરીને ૮૪ બોલ હોય તે તે તારવવા પ્રયાસ થવો ઘટે. એ માટે સમયાદિની અનુકૂળતા નહિ હોવાથી હું અત્યારે તે મને જેવું છૂરે છે એવું દિશાસૂચનરૂપે થોડુંક કહું છું –
(૧) દેવાધિદેવમાં–તીર્થકરમાં ૧૮ દોષ હોતા નથી એમ તો શ્વેતાંબર અને દિગંબરો બંને પક્ષ માને છે, પરંતુ બનેની ગણતરીમાં મહત્ત્વને ફેર છે.
(૨) કેવલીને કલાકાર હોય છે. (એઓ ભોજન કરે છે.) (વે.)
૨, આ વાત બરાબર હોય તે પ્રસ્તુત કૃતિ “ વાચક” પદ મળ્યા પહેલાંની એટલે કે વિ. નિ. સં. ૧૭૧૮ કરતાં પહેલાંની ગણુય,
૭. “ભારતીય જ્ઞાનપીઠ કાશી” તરફથી ચાલુ વર્ષમાં (ઈ. સ. ૧૯૫૬માં) નેમિચન્દ્ર શાસ્ત્રીએ રચેલ હિન્દી-જૈન-સાહિત્ય-પરિશીલન પ્રસિદ્ધ થયું છે. એમાં “ જસવિલાસ સંગ્રહ ”માંનાં પદેનું મૂલ્યાંકન કરાયું છે. અહીં પૃ. ૮૭માં કહ્યું છે કે “થોનિયગી વકી માના વદી હી સરસ હૈ, आत्मनिष्ठा और वैयक्तिक भावना भी इनके पदोंमें विद्यमान है।"
અ. હાલમાં મને “દિગંબર (દિકપટ) ૮૪ બેલની એક હાથથી મળી આવી છે. એમાં દિગંબર ન માને” એવા ઉલ્લેખ પૂર્વક ૮૨ (બે બાબત કોરી જગ્યા ખાઈ છે.) બાબતે ગણુંવાઈ છે. એમાં તાંબરને પણ અપવાદરૂપે માન્ય હોય એવી પણ કઈ કઈ બાબત જણાય છે. આ હાથપથી લગભગ સો વર્ષ જેટલી પ્રાચીન લાગે છે, એના અંતમાં નીચે મુજબ ઉલલેખ છે –
" इति श्री चोराशि ८४ बोल दिगंबर न मानें सो संपूर्ण । लि। पं। हमीरविजय श्रीनिमचरी બાળી ચરિ ા 1 | "
૯. ““.” થી એમ સુચવાય છે કે આ ભવેતાંબરની માન્યતા છે.