Jain_Satyaprakash 1956 08

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521736/1

Page #1

NO
מונטרטנובבבב
Sic
โ5.3.333.อาจ
ACHARYA-SRIWILASSAGARSURI GYARMANDIR SHREE MAHIR JAIN ARADANA KEHORA
KOD u rinagar - 382007 Ph.: 10823216252 23375204.95
09, 23276/49
વર્ષ ૨૨:અ“કંઢ૧૧
His: 242

Page #2

વિ જ્ઞ સિ
પર્વાધિરાજ પર્યુષણ મહાપર્વ નજીક આવી રહ્યા છે. આ પ્રસંગે મુનિસન્મેલનના સંભારણારૂપ શ્રી જૈન ધર્મ સત્ય પ્રકાશક સમિતિ અને આ માસિકને ઉદાર હાથે સહાયતા કરવાની અને અધાં શહેર તથા ગામના જૈન સ ધાને વિનંતી કરીએ છીએ; અને આ માટે શ્રી સંઘને પ્રેરણા અને ઉપદેશ આપવાની પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ આદિ સર્વ શ્રમણ સમુદાયને સવિનય વિજ્ઞપ્તિ કરીએ છીએ.'
સમિતિ પાસે કોઈ સ્થાયી ભંડળ નથી; પણ દર વર્ષે શ્રીસંઘ તરફથી મળતી જરૂર પૂરતી સહાય ઉપર જ એનું કાર્ય નભે છે. એટલે શ્રીસંઘ તરફથી જેટલા પ્રમાણમાં વિશેષ સહાયતા મળશે તેટલે અંશે સમિતિ વિશેષ કાર્ય કરી શકશે.
ચતુર્વિધ જૈન સંઘ પિતાની આ સંસ્થા અને પિતાના આ માસિકને અવશ્ય યાદ રાખે અને વધુમાં વધુ સહાયતા મેકલી એને પગભર કરે, એ જ અભ્યર્થના.
-તંત્રી
विषय-दर्शन
અંક : લેખ :
લેખક:
8 : વિજ્ઞપ્તિ
ટાટલ પાનું-૨ ૧. ક્ષમાપનાનું મહાપર્વ શ્રી પર્યુષણાપર્વ - પૂ. મુ. શ્રી. રૂચકવિજ્યજી મ.
૨૧૭ ૨. “શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ ને ચાલુ રાખવા માટે શું કરવું જોઈએ ? શ્રી. જેન
૨૧૯ ૩. અષ્ટાપદ તીર્થ-ઈ તિહાસ પુ. મુ. શ્રી, જ્ઞાનવિજયજી મ. (ત્રિપુટી) ૨૨૧ ૪. દક્ષિણુના જૈન અને જૈનધર્મ” શ્રી. મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી २२४ ૫. તેરાપંથ સમીક્ષા પૂ. પં. શ્રી. ધુરંધરવિજયજી ગણી
૨૨૭ ૬. ઉડિસાનાં મંદિરો
પૂ. મુ. શ્રી. દર્શનવિજયજી મ. (ત્રિપુટી) છે. દિપટ ચૌરાસી બાલ પ્રયુક્તિઃ
(૮૪ બેલવિચાર ) રેખાદર્શન પ્રા. હીરાલાલ ૩. કાપડિયા એમ. એ.
૨૨૯
૨૩.૨

Page #3

| # શન ___ अखिल भारतवर्षीय जैन श्वेताम्बर मूर्तिपूजक
मुनिसम्मेलन संस्थापित श्री जैनधर्म सत्यप्रकाशक समितिनुं मासिक मुखपत्र जेशिंगभाईनी वाडी : घीकांटा रोड : अमदावाद (गुजरात)
તંત્રી : ચીમનલાલ ગોકળદાસ શાહ વર્ષ : ૨ || વિક્રમ સં. ર૦૧૨: વીર નિ.સં. ૨૪૮૧: ઈ.સ. ૧૫૬ || ત્રમાં જ ઃ ૨૧ || શ્રાવણ સુદ ૯ બુધવાર : ૧૫ ઓગસ્ટ २५१
ક્ષમાપનાનું મહાપર્વ શ્રી પર્યુષણ પર્વ લેખક પૂ. મુનિરાજ શ્રી, રૂચકવિજ્યજી
આત્માના કલ્યાણને માટે નજીકના સમયમાં ક્ષમાપનાનું મહાપર્વ શ્રી પર્યુષણ પર્વ આવી રહેલ છે. આ મહાપર્વને અનેકવિધ યોજનાઓ દ્વારા ઉજ્વવાની યોજના મહાજ્ઞાનીઓએ કરી છે. એમાં ક્ષમાપના નામના કર્તવ્યને પણ મહત્ત્વનું સ્થાન મળેલ છે.
ક્ષમાપનાના કર્તવ્યના આચરણમાં કષાયથી ઉપશમવાનું અનિવાર્ય બને છે. વિષય જ્યારે મન-બુદ્ધિ ઉપર પિતાની કાતીલ પકડ જમાવે છે, ત્યારે કષા પવનવેગે ઊછળી પડે છે અને ઊછળી પડેલા કષાયો વનમાં અનેક પ્રકારના કડવા-કષાયલા રંગની ઉપસ્થિતિ કરી દે છે. આવા સમયે આત્માની હાલત બહુ દુઃખ ભરી હોય છે, જે આત્માને પિતાને પણ ગમતી હોતી નથી, તે બીજાને તો કેવી રીતે પસંદ પડે?
જૈન શાસનમાં, કષાયોથી ઉપશમવાની પ્રક્રિયાને અમલ હમેશાં કરવાનો હોય છે, કારણ કે આત્મા સૂક્ષ્મ રીતે પણ હમેશાં કષાયથી ભર્યો ભર્યો જ રહે છે. કેવળ દૈહિક જીવન જ એવું હોય છે કે એ જીવનમાં કષાયો અને વિષ્પોનું સામ્રાજ્ય જ પ્રવર્તી રહેલું હોય છે. જ્યારે આમ હોય ત્યારે કષાય વિનાને આત્મા ક્યારે હોય કે જેથી તેને ઉપશમાવવાની જરૂર ન પડે. આથી કષાયોથી ઉપશમવાની પ્રક્રિયાને અમલ હમેશાં કરવાનો હોય છે. આમ છતાં કષાયો અને વિષયોના એકછત્રી સામ્રાજ્યમાંથી આત્મજાગ્રતિને જેમને હમેશાં અવકાશ ન મળ્યો હોય તેઓ પંદર દિવસે પણ આત્મજાગ્રતિ મેળવી શકે તે પંદર દિવસે પણ કષાયથી ઉપશમવાની પ્રક્રિયાને અમલ કરી શકાય છે. જેઓ પંદર પંદર દિવસે પણ આત્મજાગ્રતિ મેળવી શકતા ન હોય અને એથી પંદર પંદર દિવસે પણ કષાયથી ઉપશમવાનું બની શકતું ન હોય તેઓ જે ચાર મહિને પણ આત્મજાગ્રતિ મેળવી શકતા હોય તે તેઓ ચાર ચાર મહિને પણ કષાયથી ઉપશમવાની પ્રક્રિયાને અમલ કરી શકે છે. આ જ રીતે જેઓ

Page #4

૨૧૮] શ્રી. જેન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ ૨૧ ચાર ચાર મહિને પણ આત્મજાગ્રતિ મેળવી શકતા ન હોય અને તેથી ચાર ચાર મહિને પણ કષાયથી ઉપશમવાની પ્રક્રિયાને અમલ બની શકતા ન હોય તેઓએ છેવટે શાસ્ત્રમર્યાદાના વર્ષ દિવસને અંતે તે સઘળાય પ્રકારના કષાયોથી ઉપશમવાની પ્રક્રિયાનો અમલ કરવો જ જોઈએ. જેઓ છેવટ આ રીતે પણ કષાયોથી ઉપશમવાની પ્રક્રિયાને અમલ કરતા જ નથી તેઓની માનવતા કાં તે મરી જાય છે અગર ખોવાઈ જાય છે.
વિષયોના વિરાગના અભાવના કારણે અને વિષય તરફના સદ્દભાવને કારણે આપણા જીવનમાં કષાયો કેટકેટલા અને કેવોક ભાગ ભજવે છે, તેને સૂક્ષ્મ રીતે અભ્યાસ કરવા જે. છે. કષાયો ઊભા થાય છે અને તેફાને ચઢે છે તે અમથા થતા નથી. એમને પણ ઊભા થવામાં અને તેફાને ચઢવામાં પૂરતા કારણો મળે છે. એ કારણે ક્યારેક પોતે પણ ખોળી લે છે તે ક્યારેક ખુદ આપણે જ તેમને પૂરા પાડીએ છીએ. કોઈ પણ રીતે પણ કારણેની હાજરી મળે અને એ ઊભા થાય તથા તેફાને ચઢે એમાં નવાઈ જેવું કાંઈ નથી. એ એવા તે ઉદાર નીતિવાળા નથી કે એમને ઊભો થવા અને તોફાને ચઢવા પૂરતા કારણો મળે અને એ ઊભા થવાનું અને તેફાને ચઢવાનું માંડી વાળે. એટલે કષાયો ઊભા થાય અને તોફાને ચઢે અને જે કાંઈ ખાનાખરાબી સરજાય તેમાં એમને જ જવાબદાર ગણવા કરતાં, એમને ઊભા થવામાં અને તેફાને ચઢવામાં જે કારણે છે એ કારણે એમને પૂરા પાડનારને જ જવાબદાર ગણવા જોઈએ, એ મને તે વ્યાજબી લાગે છે.
આમેય કષા પુગલ સ્વરૂપ અને જડ તે છે જ, આથી એ પોતાની મેળે સ્વતંત્ર તે પ્રયત્ન કરી શકવાના જ નથી. તેઓ આપણને વળગે તેવાં કારણે આપણે તેમને આપીએ અને તેઓ આપણને વળગી આત્માની પરિણતિ પોતાનામય બનાવે તેમાં એમનો ગુન્હો છે ? જે જેવા ગુણવાળો હોય તેવો ગુણ બતાવે તેથી એ કાંઈ ગુનેગાર ઠર નથી. કષાયો જેવા સ્વભાવના હોય, તેવું જ, તેને અનુસરતું જ ફળ તેઓ આપે આપણને કષાનું ફળ પસંદ ન હોય તે તેઓને આપણામાં પ્રવેશ થવા દેવો ન જોઈએ અને તેઓ જે કારણેના આધારે પ્રવેશ કરે, તેવા કારણે આપણે તેમને પૂરી પાડવા જોઈએ નહિ.
આપણી તે હાલત એ છે કે કષાયોને જોઈતા કારણોનો ખજાને આપણે ત્યાં ભર્યો પડ્યો છે, ખાલી કર્યો થાય એવું નથી. આ સંજોગોમાં કષાયને કારણે સહેજે મળી જાય અને તેજ રજ એ ઊભા થાય અને તેફાને ચઢે અને ખાનાખરાબી સરજાય એમાં નવાઈ જેવું શું છે?
આપણે તે આપણામાં કષાયે ઊભા થાય અને તોફાને ચઢે એવું જેમ કરીએ છીએ તેમ બીજાઓમાં પણ કષાયો ઊભા થાય અને તેફાને ચઢે, એવુંય કરીએ છીએ. આટલામાં આપણને જાણે કાંઈ બાકી રહી જતું તેમ બીજાઓની કષાયથી ભરી વૃત્તિઓ અને પ્રવૃત્તિઓને પ્રશંસાના શબ્દપુષ્પોની ફૂલગુંથણભરી માળાઓ આપણે કરવામાં આપણને ધનભાગી મનવીએ છીએ.
ભાગ્યવાન ! મહાપર્વના મહાન દિવસે નજીકમાં જ આવી રહ્યાં છે. એ દિવસે આવે એ પહેલા જ વિષયને સદભાવ દૂર કરી વિરાગ કેળવવા માંડજો. વિષયને સદ્દભાવ દૂર થઈ અને વિરાગ કેળવાઈ જશે તે કક્ષાએથી ઉપશમવાનું સુલભ બની જશે. સૌ કોઈ ભવ્યાત્માઓ શાસ્ત્રમર્યાદાના વર્ષ દિવસને અંતે પણ કષાયથી ઉપશમવાનું કરે અને એ રીતે ક્ષમાપનાના કર્તવ્યને જીવનમાં આચરવાનું બનાવે અને આ કર્તવ્યના આચરણનું મહાન ફળ જે મેક્ષ, તેને તેઓ પામે એ જ શુભાભિલાષા.

Page #5

t
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ' ને ચાલુ રાખવા
માટે શું કરવું જોઈ એ ?
(
શ્રી ‘અને ” દર્શાવેલા વિચારો )
મુંબઈથી પ્રગટ થતા
.
મુંબઈ સમાચાર' દૈનિકની ‘જૈન ચર્યાં 'ના લેખક શ્રી ‘રેને’ તા. ૫-૭-૫૬ના મુંબઈ સમાચારની જૈત ચર્ચા'માં શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ ' ને પગભર કરવા માટે શું કરવું જોઈએ ? એ અંગે પોતાના વિચારા પ્રગટ કર્યો છે. એમાં એમણે સમિતિના ૨૧ વર્ષના હિસાબ પ્રગટ કરવાની સૂચના કરી છે. આ સબંધમાં અમે એટલું જણાવવાની રજા લઈએ છીએ કે વિ. સ. ૨૦૦૫ સુધીના હિસામેા વિગતવાર ‘ શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ'માં આ પ્રમાણે પ્રગટ કરવામાં આવેલ છેઃ ક્રમાંક ૬૮-૬૯માં વિ. સ. ૧૯૯૧ના શ્રાવણ માસથી વિ. સ. ૧૯૯૬ સુધીના હિસાબ; ક્રમાંક ૧૦૩માં વિ. સ. ૧૯૯૭થી વિ. સ. ૧૯૯૯ સુધીના હિસાબ; અને ક્રમાંક ૧૭૭માં વિ. સ. ૨૦૦૦થી વિ. સ. ૨૦૦૫ સુધીના હિસાબે છપાયેલ છે, અને વિ. સ. ૨૦૦૫ પછીનાં વર્ષોના હિસાખા પણ તૈયાર છે; અને તે થાડાક મહિનામાં પ્રગટ કરવામાં આવશે. શ્રી જૈન ’ ની એ આખી નોંધ અમે સાભાર અહીં ઉદ્ધૃત કરીએ છીએ. —તંત્રી
શ્રી જૈન સત્યપ્રકાશને ચાલુ રાખવા માટે શુ કરવુ જેઈ એ ?
સંવત ૧૯૯૦ના ફાગણ વિદ ૩ રવિવાર તા. ૪થી માર્ચ ૧૯૩૪ના દિન અમદાવાદમાં નગરશેઠ શ્રી, કસ્તુરભાઈ મણીભાઈના શુભ પ્રયાસથી અને અમદાવાદના જૈન-સંધના આમંત્રણથી જૈન સમાજના જુદા જુદા સમુદાયાના આશરે સાડી ચારસો સાધુએ અને સાતસા સાધ્વીજીઓનું મુનિ-સ ંમેલન થયું અને તે પછી તે એકાદ મહિને ચાલુ રહ્યું, તે વખતે અગિયાર ઠરાવા સર્વાનુમતે પસાર થયા હતા. એ ઠરાવામાં ૧૦મા ઠરાવ નીચે પ્રમાણે હતા. આપણા પરમ પવિત્ર પૂજ્ય શાસ્ત્રો તથા તીર્થાદિ ઉપર થતા આક્ષેપોના સમાધાનને અંગે આચાર્ય મહારાજ શ્રી સાગરાન દસૂરિજી, આચાર્ય મહારાજ શ્રી લબ્ધિસૂરિજી, પન્યાસજી મહારાજ શ્રી લાવણ્યવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી વિદ્યાવિજયજી અને મુનિરાજ શ્રી દર્શનવિજયજીની મંડળીએ, તે કાર્ય નિયમાવલી તૈયાર કરી શરૂ કરવુ, અને બીજા સર્વ સાધુઓએ એ બાબતમાં ચાગ્ય મદદ જરૂર કરવી. તેમજ એ મંડળીને જોઈતી સહાય આપવા શ્રાવકાને પણ પ્રેરણા અને ઉપદેશ આપવે.
"7
ઉપલા ઠરાવને અનુસરીને અમદાવાદથી જૈન સત્યપ્રકાશ ' નામનું એક માસિક પ્રગટ થાય છે. એ માસિકને ૨૧ વર્ષ થઈ ગયા છે તે છતાં એ માસિક પોતાના પગ પર ઊભું રહી શકે એટલું વાર્ષિક લવાજમ મેળવી શકતું નથી અને તેથી તેને દર વરસે મોટી ખાટ ખમીને ચાલુ રાખવુ પડે છે. એ ખોટમાંની કેટલીક ખેાટ શ્રાવકાની મદદથી પૂરી શકાય છે, પણ તેમ છતાં ખાકીની ખાટ તા કાયમ જ રહે છે. એ સ્થિતિમાં એ માસિકના સંચાલકાને, એ માસિક ચાલુ રાખવા માટે વારંવાર શ્રાવકાની સહાય મેળવવા માટે, નિવેદના બહાર પાડવા પડે છે અને ગયે વરસે બહાર પડેલા નિવેદનને પરિણામે મુંબઈ

Page #6

૨૨૦ ]
શ્રી. જેન સત્ય પ્રકાશ [વર્ષ : ૨૧ સમાચારમાં અમે એ માસિકને સહાય મળે તે માટે એક અપીલ પ્રગટ કરી હતી. એ અપીલના પરિણામે અને બીજી રીતે ગયે વર્ષે એ માસિકને કેટલીક સહાય મળી હતી અને એ માસિક ચાલુ રાખી શકાયું હતું. પણ એ માસિક તરફથી આ વર્ષે પણ એક નિવેદન બહાર પાડવામાં આવ્યું છે અને જૈન જનતાની આર્થિક સહાય મળે તે માટે અપીલ કરવામાં આવી છે. અમે એ અપીલને આવકારીએ છીએ અને જૈન જનતા એ માસિકને ચાલુ રાખવા યોગ્ય સહાય આપશે એવી આશા રાખીએ છીએ. ગયે વરસે અમે મુંબઈ સમાચારમાં અપીલ કરીને અમદાવાદની શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીને એ માસિક સંબંધમાં યોગ્ય સહકાર અપાય એવી ઈચ્છા દર્શાવી હતી અને શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીએ રૂપિયા પાંચસોની આર્થિક સહાય એ માસિકના આર્થિક સંચાલન માટે મોકલી આપી હતી. એ સિવાય પણ બીજી સહાય એ પછી એ માસિકને મળી હતી, છતાં તે હજુ સુધી પગભર થઈ • શક્યું નથી અને તેને જીવાડવા માટે કોઈ વધુ ઉત્તમ ઉપાય જવો જોઈએ એમ ઘણા
જેને માને છે. એ સંબંધમાં “શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ”ના સંચાલકોને અમારી એક વિનંતી છે. તેઓએ અત્યાર સુધીના ૨૧ વર્ષના જીવનમાં કેટલો ખર્ચ કર્યો, કેટલી આવક થઈ કણે કોણે સહાય મેકલી, છપાઈ ખર્ચ કેટલે થયે, લેખકેને કેટલા રૂપિયા આપ્યા, પગારદાર માણસોને કેટલો પગાર અપાયો વગેરેને લગત રીપેર્ટ જેન જનતા સમક્ષ જાહેર રીતે મૂકો અને જૈન જનતાને બતાવી આપવું કે જે તેને અમુક રકમની આર્થિક સહાય મળશે નહીં તે, “શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશને પ્રગટ કરવાનું અશક્ય થઈ પડશે. આટલું કર્યા પછી સંચાલકોએ અમદાવાદના, કલકત્તાના, મદ્રાસના, મુંબઈના, સુરતના વગેરે મોટા શહેરના શ્રાવકો સમક્ષ એક ડેપ્યુટેશનરૂપે જઈને, માસિક માટે એક કાયમી ફંડ એકઠું કરવું અને તે ફંડમાંથી માસિક ચાલું રાખવું. અમે ધારીએ છીએ કે માસિકને ચાલુ રાખવા માટે આ કોઈ ઉપાય યોજાવા જ જોઈએ.
[અનુસંધાન પૃ૪ ૨૩૨ થી ચાલુ ] કોણાર્કનું સૂર્યમંદિર રથના આકારમાં છે. તેની ચારે બાજુ મોટા મેટા ૨૪ ચો. છે. આ ચક્રના આરાની વચ્ચે અશ્લીલ આસવાલી નાની નાની મૂર્તિઓ છે, જે પુરી તથા ભુવનેશ્વરના મંદિરમાંની મૂર્તિઓ કરતાં નાની છે. પણ ઘણું વિશેષ સંખ્યામાં છે.
મંદિરના શિખરમાં ચારે દિશામાં બ્રહ્માની ૪ મૂર્તિઓ છે. અહીં બીજી ઘણી ઘણી સુંદર મૂર્તિઓ છે, પણ મંદિરના અધિષ્ઠાતા મૂળ સૂર્યની મૂર્તિ અહીં નથી. આ મંદિરમાં નાચ કરતા મેટા હાથીઓની બે મૂર્તિઓ છે.
આ મંદિર ઈતિહાસ જોતાં સમજી શકાય છે કે પ્રાચીનકાળમાં કલિંગમાં જેનું. કેટલું પ્રભુત્વ હતું અને આજે તેમાં કેટલું પરાવર્તન થયું છે.
કોઈ સ્થાપત્યપ્રેમી આ લેખનું પરિશીલન કરી ઉડિસામાં જઈ વિશેષ પ્રયત્ન કરશે તો તે આ વિષયે પર વધુ પ્રકાશ નાખી શકશે, અને ભારતને ઉડિસાની પ્રાચીન સંસ્કૃતિનું. સાચું જ્ઞાન આપી શકશે.

Page #7

અષ્ટાપદ તીર્થ-ઇતિહાસ
લેખક : '
કઃ પૂ. મુનિરાજ શ્રી. જ્ઞાનવિજ્યજી (ત્રિપુટી) [ ગતાંકથી ચાલુ ]
સીમલાથી માનસરાવર
ભારતમાંથી માનસરાવર જવાના ૩ રસ્તા છે. એક રસ્તા સીમલા થઈ તે નીચે મુજબ
જાય છે.
દિલ્લીથી કાલકા ધરમપુર થઇને સીમલા જવાય છે. કાલકાથી પગ રસ્તે પણ જવાય છે. કાલકા પાસે ૪ માઈલ દૂર પેનજોર ગામ છે. પ્રાચીનકાળમાં આ મોટું નગર હતું. અહીં એક કૂવા છે, હવાડા છે જે પવિત્ર મનાય છે વૈ. સુદ ૧૫ થી વૈ. વદ ૩ સુધી મેાટા મેળા ભરાય છે. અહીં પ્રાચીન નગરના ટીલામાંથી તીર્થંકરાની ઘણી ખંડિત પ્રતિમાઓ નીકળી છે. ખીલ સાહેબ મુદ્ધિસ્ટ રેકર્ડ ઑફ ધી વેસ્ટર્ન વર્લ્ડમાં જણાવે છે કેઃ—કિયાપીશીમાં ૧૦ બૌદ્ધ મંદિરો અને ખીજા ધર્મોના મળીને ૧૦૦૦ મંદિરો છે. અહીં દિગમ્બા, રાખાડી ચાલનારા અને હાડકાના આભૂષણવાલા સાધુ રહે છે. આ ત્રણે સંપ્રદાયના સાધુ દિગમ્બર, પાશુપત અને કાપાલિક તરીકે ઓળખાય છે. તે સમયમાં કિયાપીશી એ ભારતની ઉત્તરે પંજશીલ અને તાભાવવેલીનુ પાટનગર હતું.
સીમલાને પહાડ સમુદ્રની સપાટીથી ૭૮૪ ફૂટ ઊંચા છે, સીમલામાં જૈન મિંદર છે, જૈન ધર્મશાળા છે. એવુ પણ મનાય છે કે—ભગવાન પાર્શ્વનાથ અહીં વિચર્યાં છે. (Parevanatha Charitra. P. 236.
By Muirice B Comfield Baltimore). પ્રાચીનકાલમાં બહુ પ્રસિદ્ધિ પામેલું સિ’હુપુરી એ જ આ સીમલા હૈાય તે એના સંશોધનથી ભારતના ઇતિહાસનું એક નવું પાનુ ઊધડશે.
સીમલાથી માનસરાવર ૧૩૫ માઈલ છે, વચમાં ૧૩ પડાવા આવે છે. તે તે પડાવાના નામેા, તેના ફ્રાંસલાના માઇલ, અને તેના પહાડની સમુદ્ર-સપાટીથી ઊંચાઈના ક્રેટાની તાલિકા નીચે પ્રમાણે છે.
સીમલા ઊ'ચાઈ ૭૦૮૪ ફૂટ. ફેગુ માઈલ ૧૨, ઊંચાઈ ૭૬૨ ફૂટ. એગ માઇલ ૬, ઊ’ચાઈ ૭૪૨૧ ફૂટ. મતીઆના માઇલ ૧૦, ઊંચાઈ ૭૬૯૧ ફૂટ, મારકંડા માઈલ ૧૧, ઊંચાઈ ૯૦૦૦ ફૂટ કેટગઢ મા. ૧૧, ઊ. ૭૨૧૨ ફૂટ. આ મેટું શહેર છે. તેની એક તરફ ઝાડીવાળા ઊંચા પહાડ છે, બીજી તરફ ૪૦૦૦ ફૂટ નીચે ખાણમાં પાંચ માઇલ દૂર વાર્ટૂના ઢેળાજીમાં સતલજ વહે છે. અહીં પુરુષો અને સ્ત્રીઓ ખૂબસૂરત છે. અહીં પહાડી સ્ત્રીઓને ત્રણ–ચાર પતિ હાય છે. સ્ત્રીઓ ખેતીનું કામ કરે છે. સૌ કાર્ય ગળામાં અને માથામાં ફૂલ પહેરે છે.
દત્ત નગર માઇલ ૧૨, ઊંચાઈ ૩૨૦૦ ફૂટ. આ સતલજને કિનારે માટુ શહેર છે. આનું બીજું નામ રામપુર છે. અહીં બૌદ્ધના અને હિન્દુઓના મંદિર છે.
ગૌરા માલ ૮.
સરહન માઇલ ૧૦, ઊંચાઈ ૭૪૪૮ ક્રૂટ. અહીં કાલિકાનું મંદિર છે. તેમાં એકકાલે નરઅખિલ દેવાતા હતા, હવે દેવાતા નથી.
२

Page #8

ટેરા માઈલ ૧૩.
નામઢ માઈલ ૧૦.
૨૨૨ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ ર્ષ : ૨૧
અગ્નિકુંડ માઇલ ૩. અહીં ઊના પાણીના ૫ ઝરા છે, તે ૪૦૦૦ ફૂટ ઊંડા છે. તે સતલજના મુખ આગળ રહેલા છે. તે ખીણની બાજુથી વહે છે. તેઓના પ્રવાહના વેગ સતલજમાં અર્ધું માઈલ સુધી રહે છે અને તેના સીક ૪૦ ફૂટ ઊંચે ઊડી નદીમાં પડે છે. એક ઝરાનુ પાણી એક કૂવામાં વાળી લીધું છે. તેમાં યાત્રાળુઓ સ્નાન કરે છે.
વેગટો બ્રીજ, માઈલ ૪, સતલજના પૂલ છે.
આરની માઇલ ૧૧.
રાગી માઈલ ૧૦૦, ઊંચાઈ ૯૧૦૦ ફૂટ
માનસરોવર માઈલ ૩. અહીં ઠંડી હવા છે, તેથી ગરમ કપડાં પહેરવાં પડે છે, પણ હવા તંદુરસ્તી આપે છે. અહીંની યાત્રા મે, જૂન અને જુલાઇમાં કરવી જોઈ એ.
માનસરાવતી પાસે બીજા એ સરાવા છે. માનસરાવરમાંથી અને એ પહાડીમાંથી સિન્ધુ (સીગીકાબાબ, લાયનરીવર, સિંહમુખમાંથી નીકળતી સિંહધૂની, લિમ્બ્લીના રાજચિહ્ન સિંહથી પ્રસિદ્ધ થએલી સિ ંધૂની નદી. ) કરમાલા (મ્પૂર ) સતલજ ( શન્દુ) અને બ્રહ્મપુત્રા નદી નીકળે છે. તેની ઉત્તરમાં અષ્ટાપદ યાને કૈલાસ છે જેનુ તિબેટન નામ કાન-ગ્રીન-પાચ છે. તેની પ્રદક્ષિણા ૨૫ માઈલની મનાય છે.
માનસરાવનું વર્ણન આ પ્રમાણે મળે છે: માનસરોવરનુ તિભેટી નામ Ma-Ban ભાએન છે. તેના કિનારા ગોળ છે. અહીંથી હીરાની ખાણ જેવી ૪ નદીઓ, તિબેટના વિભાગે, અને ચારે તરફના નાના મોટા પહાડનાં દૃશ્ય મનેાહર લાગે છે. સરાવર સમુદ્ર સપાટીથી ૧૫૦૯૮ ફૂટની ઊંચાઇએ છે. તે ૧૫ માઈલ લાંબુ છે, ૧૧ માઈલ પહેાળુ છે. તેની પાસે ૧ Rubshu ફઅશુ-મીઠુ· સરોવર અને ૨ Salt-lake–સાલ્ટ લેક–ખારું સરાવર એમ એ સરાવર છે. બન્ને સરાવર વચ્ચેની સંયાગી ભૂમિમાં ઊના પાણીના ઝરા છે. માનસરાવરને કાંઠે ૮ ધર્મશાળાઓ છે. અહીંથી પાંચ-છ દિવસમાં પ્રદક્ષિણા થઈ શકે છે.
( J. A. S. B. 1848 P. 165).
માનસરાવરની દક્ષિણે પર્વતાની હાર છે, ટેકરી ઉપર ચડીને જોવાથી તેના દેખાવ રમણીય લાગે છે. સરાવરની દક્ષિણમાં Gurla Mandatta ગમાન્ડાટા અને ઉત્તરમાં Kailas કૈલાસ પહાડ છે. આ બન્ને પહાડેયની વચમાં આ સરાવર Oval લખગાળ જેવુ’ અને Tarquoise ના આકારે દેખાય છે. પાસેના પહાડી શિખરા સફેદ, ચમકતા, સ્થાયી અને બરફથી ઢાંકાયેલા રહે છે.
(Seven Hedines Trans Himalaya Vol. 2. P. 112).
( નંદલાલ દેવનું જોગ્રેાફિકલ ડીસનેરી એફ એન્સ્ટન્ટ એન્ડ મેડીવીયલ ઇન્ડિયા. પૃ. ૧૨૩) બૌદ્ધ સાહિત્યમાં એક Anava-tapta or Ano-tapta આનવા તપતા અથવા આન તપતા સરાવર બતાવ્યું છે જેને તિક્ષેટિયા Langaksa લાંગાકસા અથવા રાક્ષસ તાલ કહે છે જે ૫૦ માઈલ લાંબું અને ૨૫ માઈલ પહેાળુ મનાય છે. તેના મધ્યભાગમાં એક ડુંગરી છે. સરાવરની પૂર્વ દિશામાં Gyantang જ્ઞાનતાંગ (જ્યાન-તાંગ) નામના વિદ્વાર છે જે

Page #9

અંક: ૧૧] અષ્ટાપદ તીર્થ-ઈતિહાસ
[૨૨૩ બહુ પુરાણો છે, જેમાં લંકાપતિ રાજા રાવણની પ્રતિમા છે. રાવણ આ સરોવરમાં સ્નાન કરતે હતે ૧૫
એવું કહેવાય છે કે સતલજ નદીનું મૂળ આ સરોવરમાંથી નીકળે છે.
ત્રિષણી શ. પુ. ચરિત્ર પર્વ-૭, સર્ગઃ ૧માં વર્ણન છે કે-રાવણ સરોવરનાં કમલનાં ફૂલે લાવી કૈલાસ ઉપર શ્રી તીર્થંકરની પૂજા કરતા હતા. અાપદ તીર્થ :
ઉપરના પ્રમાણેથી સ્પષ્ટ છે કે માનસરોવરની ઉત્તરે આવેલું કૈલાસ એજ અષ્ટાપદ પહાડ છે. જૈન સાહિત્યમાં વર્ણન છે કે-અષ્ટાપદ સ્ફટિક છે. તેને કેરી કરીને આઠ માળ જે બનાવ્યો છે. તેની ઉપર સુવર્ણ મંદિર છે, જેમાં વિવિધ રત્નની તીર્થકરની પ્રતિમાઓ છે, જેને દેખાવ આઠમી ભૂમિકા ઉપર મંદિર બનાવ્યું હોય એવો છે. ઉપરના વિદ્વાનેના વર્ણનમાં પણ આપણને એ જ વસ્તુનો આભાસ થાય છે.
રાજકુમાર કનુએ તેની ચારે બાજુ ખાઈ કરી તેમાં પાણી ભર્યું હતું. ત્યાંના બરફનો જમાવ અને ઊંડા સરોવરો પણ આ ઘટનાની સાક્ષી પૂરે છે.
જૈન સાહિત્યમાં ઇતિહાસ છે કેઃ-લંકાપતિ રાજા રાવણે અષ્ટાપદ તીર્થની યાત્રા કરી છે. માનસરોવર પાસેનું Rakhastal રાક્ષસ તલાવ અને જિયાન વિહારમાં રહેલી રાવણની પ્રતિમા વગેરે પ્રમાણે એ યાત્રાની નિર્ભેળ સાક્ષી આપે છે. સંભવ છે કે રાજા રાવણે ઉપર જતાં પહેલાં સ્નાન કરવા માટે આ તલાવ તથા વિહાર બનાવ્યા હશે. જિયાન તાંગ એ જિને ટૂંક કે જિન વિહારનું પણ વિકૃત શબ્દરૂપ સંભવે છે. તેને અષ્ટાપદની તળેટીનું મંદિર કહીએ તે. એ બંધબેસતી કલ્પના છે.
શિવપુરાણના લેકમાં ભગવાન શ્રીકૃષભદેવે અને મંગલમૂતિ’ રિવને એક બતાવ્યા છે, બૌદ્ધ સાહિત્ય અષ્ટાપદ કે કૈલાસ પર બુદ્ધ–નિર્વાણુ માનતું નથી એટલે વિના વિવાદે નક્કી છે કે આ Kangripoche યાને કૈલાસ એ ભગવાન શ્રેષભદેવની નિર્વાણભૂમિ અષ્ટાપદ છે. તિબેટી શિલાલેખમાં વપરાયેલ અડ્ડત-સ્થાન તરીકેનો શબ્દોલ્લેખ પણ આ જ વસ્તુને પુષ્ટ કરે છે.
અંતમાં સત્ય-પ્રેમીઓની ફરજ છે કે આ અંગે વિશેષ શોધખોળ કરવાને સક્રિય પ્રયત્નો કરે. કોઈ પ્રાચ્ચ વિદ્યાપ્રેમી કે તીર્થભક્ત ઉત્સાહી જેન આ માટે પિતાના સમય અને લક્ષ્મીનો સદુપયોગ કરે છે તે સાચી શાસનસેવા સાધી શકશે અને ધમ–પ્રધાન ભારતને આ અવસર્પિણી કાળના આદિ નિવણતીર્થનું દાન કરી શકશે.
બસ! આ તીર્થકર ભક્ત જાગે અને જગતને અષ્ટાપદ તીર્થની પુન : ભેટ કરાવે એ પવિત્ર કામના પૂર્વક આ લેખ સમાપ્ત કરું છું.
[સંપૂર્ણ] १५ काऊण जिणहराणं पूर्य, कुसुमेहिं जलय थलयेहि ॥ -(पउमचरिय)
ઉપર જિયાનતાંગમાં રાવણની પ્રતિમા બતાવી છે.
મધ્ય ભારતમાં પાવર પાસે બડવાણીમાં કુંભકરણ અને ઇંદ્રજીતની પ્રતિમાઓ હેવાને ઇતિહાસ મળે છે.
घडवाणी वरनयरे दक्षिणभायम्मि चूलगिरिसिहरे । इंदजीद कुंभयणो णिवाणगया णमो. तेसि ॥५॥
–(રિ નન નિર્વાન)

Page #10

દક્ષિણના જૈના અને જૈનધમ
લેખક : શ્રી. મેાહનલાલ દીપચંદ ચાકસી
દુક્ષિણમાં જૈનધમ ઑટલા લાંબા સમય સુધી ચાલુ હતો, તેમજ જુદા જુદા વંશના રાજવીઓ તરફથી એને કેવા ટેકા ન્યા હતા એ વાત જોઈ ગયા પછી, એના હાસમાં જે ઉલ્લેખા ટિંગાચર થાય છે તે તરફ ઊડતી નજર ફેરવી લઈએ.
पांड्य मुलुखांत जैनधर्मप्रसारास आला घालण्यांत ज्या प्रमाणे संबंदर यांचे श्रम कारणीभूत झाले त्याच प्रमाणे पल्लव राज्यांत जैनधर्मास प्रतिकूल परिस्थिति निर्माण करण्यास अप्पार यांचे श्रम कारणीभूत झाले.
સબંદરની માફક અપરના જન્મ બ્રાહ્મણ કુળમાં નહાતા થયા. તેની જાતિ ‘ એલાલ ’ હતી. એ શૈવધમી બન્યા તે પૂર્વે જૈનધર્મી હતા કેમકે તેણે રચેલા કેટલાક સ્તોત્રો ઉપરથી એ વાત સિદ્ધ થાય છે. જૈન ઉલ્લેખ પ્રમાણે તરુણ અવસ્થામાં તેણે જૈનધર્મની ભાગવતી દીક્ષા સ્વીકારી હતી. પ્રોઢ વયમાં એ શૈવધમી બન્યા અને પાબ્લી વયમાં ફરીથી જૈનધર્મી થયા. રશૈવધર્મ છેડીને જ્યારથી જૈનધર્મ'માં પ્રવેશ્યા ત્યારથી એના તરફ શૈવમતાનુયાયીઓની નજર વિકૃત થઈ હતી. શૈવધર્મ અંગે એ ટીકા-ટીપ્પન લખશે કિવા વિરુદ્ધ પ્રચાર કરશે એ આશકાથી તેનુ' ખૂન કરાવવામાં આવ્યું.
બૌદ્ધ ધર્મની માફક જૈનધર્મના સમૂળા લાપ દક્ષિણમાં થવા પામ્યા નથી જ. આઠે હજાર જૈન પડતાને ઘાણીમાં નાંખી પીલવામાં આવ્યા. તે સામાન્ય જૈતે નહેાતા પણ વિદ્યાધારી આગેવાના હતા. આટલી પીડા પડવા છતાં તેઓએ જૈનધર્મ તન્ત્યા નહાતા. પાંડય્વંશના રાજ્યકાળ — છઠ્ઠી અને સાતમી સદીમાં — જેનેનુ ભારે વર્ચસ્વ હતું. એ વેળા શ્રમણ્ણાએ અને જૈન આગેવાનોએ ધર્મપ્રચાર અંગે ઠીક ઠીક પ્રયાસ કર્યાં છે. પાછળથી ધર્મઅનૂન વધી પડવાથી અને કેટલાક કટ્ટર શૈવધીના પ્રયાસથી રાજવીઓની નજર વિકૃત બની, જનતામાં એ લાકાએ ખાટા પ્રચાર કરી ધર્માંધતા પેદા કરી; એટલે ઉપર જણાવ્યુ તેમ જે મક્કમ રહ્યા તેમને મરણાંત ઉપસર્ગો સહન કરવા પડયા. કેટલાકની એ શક્તિ નહાતી એટલે તેઓ દેશ ત્યજી ગયા; જ્યારે કેટલાકે ખરાથી ધર્મ છેાડી દીધા. આ રીતે સુંદર પાંડચ રાજાના સમયમાં ધર્માન્તર વધી પડવુ. એક રીતે કહીએ તો ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં એ કાળે મોટી ક્રાન્તિ સર્જાઈ.
સિંહાવલાકન કરતાં જણાય છે કે તામિલ દેશમાં ઈ. સ. ના પહેલા શતકથી આરભી પાંચ, છ, સાત અને આઠ પર્યંત જૈનનો સામાજિક, રાજકીય અને ધાર્મિક ક્ષેત્રોમાં ખેલાલા હતી. અર્થાત જેના અધિકારના સ્થાને હતા તેમજ તેમનુ રાજ્યમાં વર્ચસ્વ હતુ. એ વેળા પ્રજામાં જૈનધર્મના સરકાર સુપ્રમાણમાં પ્રસર્યા હતા. એ વેળા જનસુખાકારી પણ સુપ્રમાણમાં હતી.
શૈવમાગી ઝનૂની સાધુએ ઉપર જોઈ ગયા તેમ સુંદર પાંડયના કાળે ધર્માંધતાનુ

Page #11

અંક: ૧૧] દક્ષિણના જેને અને જૈનધર્મ
[ ૨૨૫ વિષે લાવ્યું અને એ કારણથી આઠ અને નવમાં શતકમાં જૈનધર્મના શીરે સાડાસાતની પનોતી બેઠી. ધીમે ધીમે એ જનતાના હૃદયમાંથી સરતો ગયો.
પાછળથી એમાં વૈષ્ણવધમી ઓએ સાથ પુરાવ્યો, જેની અસર દશમા શતકમાં સારા પ્રમાણમાં જોવાય છે. એ વેળા અનેક કુટુંબ પાંડ અને પલ્લવ રાજાઓનો દેશ છોડી મહૈસુર સંસ્થાનમાં આવી વસ્યા. એ વેળા શ્રવણબેલગોલ જૈનધર્મનું કેન્દ્ર હતું.
શ્રવણબેલગોલ અને એની આસપાસના પ્રદેશમાં ગંગવંશીય રાજાઓ રાજ્ય કરતા ! હતા. જેનધર્મ એ કાળે રાજધર્મ હતો. એ વેળા જેનધમી વિદ્વાનોએ વાડમય-રચનામાં સારો ફાળો આપે છે. બ્રાહ્મણોએ એ દિશામાં, તેમની બરાબરી કરવામાં ઠીક ઠીક પ્રયત્નો કર્યા, પણ એમાં તેમને સફળતા ન મળી.
ઉદાહરણ તરીકે “સુર” a “શિષ્પતિજાર' એ તામીલ ભાષાના વિખ્યાત ગ્રંથે તે જૈન વિદ્વાની ચમત્કારપૂર્ણ કૃતિઓ તરીકે ઓળખાઈ ચૂક્યા હતા. એ પછી ઉપર વર્ણવેલ આપતકાળમાં પણ જૈન વિદ્વાનોએ પિતાનામાં રહેલી સાહિત્ય-ભક્તિના ઓજસ ભરી ભાષામાં દર્શન કરાવ્યાં છે. એ રીતે પૂર્વજોની પ્રતિષ્ઠાને તેઓએ જીવંત રાખી છે.
જૈન મુનિ તિરતજવર કૃત ચિંતામળ નામના તામીલ ભાષાનો ગ્રંથ મહાકાવ્યની ગણનામાં અગ્રસ્થાન ભોગવે છે. એ જ ભાષામાં વ્યાકરણ સંબંધી ગ્રંથ પવનંતા મુનિએ તેરમા શતકમાં રચેલ છે. આ ઉપરાંત જ્યોતિષ, ભાષા, વ્યાકરણ અને ગણિત આદિ સંખ્યાબંધ વિષ પર જૈન મુનિઓએ, સારા પ્રમાણમાં કલમ ચલાવી છે. જાપુર, વિહુવારું, તિરુમઝા આદિ ભાગોમાં જૈનોની વસ્તી વિશેષ પ્રમાણમાં હતી. હિંદુધમી રાજાઓનો આશ્રય હેવા છતાં, બ્રાહ્મણો વાડમયના ક્ષેત્રમાં જેની બરાબરી કરી શક્યા નહીં. જ્યારે દક્ષિણમાં મુસલમાને સત્તા પર આવ્યા અને માધવાચાર્યને પ્રભાવ વધવા માંડ્યો ત્યારે જેને સંખ્યામાં ઘટવા લાગ્યા. આમ છતાં વાયના ક્ષેત્રમાં તે જેન અને હિંદુ એમ ઉભય ધર્મને સોસવું પડયું.
હિંદુ ધર્મના ગ્રંથમાં જૈનધર્મ સંબંધી ઉલ્લેખ ખાસ કરી જોવા મળશે નહીં, અને કદાચ અગત્ય વિચારી કરાયે હશે તે ત્યાં એને વિકૃત સ્વરૂપ અપાયેલું હશે. એ કાળ સાંપ્રદાયિક કટ્ટરતાને હતે. ધર્મપ્રેમ કરતાં ધર્મઝનૂન વધારે અગ્રસ્થાન ભેગવતું હતું. આવી પરિસ્થિતિમાં જે કાંઈ થોડી ઘણી માહિતી પ્રાપ્ત થાય છે તે કર્નલ મૅક્ષી, કેલશ્રુક આદિ આંગ્લ લેખકોના શોધપૂર્ણ ગ્રંથને આભારી છે. તેઓએ સ્વતંત્ર દૃષ્ટિથી લખ્યું છે તે આપણું માટે ઓછું ગૌરવભર્યું નથી જ. એ સંબંધમાં લેખકના મરાઠી ભાષાના શબ્દો અંતમાં ટાંક્યા છે, એ સમજાય તેવા છે. પણ એ પૂર્વે અહીં કહ્યા વગર રહેવાતું નથી કે જ્યારે ઉપર વર્ણવી તેવી સ્થિતિ દેશમાં પ્રવર્તતી હતી, ત્યારે આપણા પૂર્વજોએ ભ. શ્રી મહાવીરદેવની વાણીને પ્રચાર કરવા, એ દ્વારા સાચા જ્ઞાન-રવિના કિરણે પ્રસારવા, વિશાળ જનસમૂહને અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર ઉલેચવા, ખંતપૂર્વક જે પ્રયાસ સેવ્યો છે, એમાંનું આજે આપણે કેટલું કરી રહ્યા છીએ ?
આજે દેશમાં અશાન્તિનું નામ નથી. સાંપ્રદાયિકતાએ ખૂણો લીધો છે. અન્ય પ્રકારની સગવડોને પાર નથી. વિહારની મુશ્કેલી નથી અને સાહિત્ય-રચનામાં જોઈતી સામગ્રી સારુ પૂર્વે જેમ કલિકાળસર્વ શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રસૂરિજીને કાશ્મીર તરફ નજર દોડાવવી પડી હતી, તેવી સ્થિતિ નથી. આપણે હરગીજ ન ભૂલીએ કે “કાલોકપ્રકાશકરે તે જ્ઞાન જ છે.

Page #12

२२६ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ वर्ष : २१
ક્રિયાના નખર દેશ–આરાધક રૂપે નિયત થયેલ છે અને સર્વઆરાધકની પછી તો જ્ઞાનને જ ભગવતે આપેલી છે. ' વિશ્વને આજે જ્ઞાનપિપાસા અતિ મોટા પ્રમાણમાં ઉદ્ભવી છે. એ વેળા ત્યાગી ગણ અને સમાજરિણા પ્રમાદ સેવશે તે પેલા શેઠવાળા કથાનક જેવા ઉપાલંભ શીરે ચોંટશે. પૌલિક ધન ચારી જનાર ચારા ઘરબહાર વિદાય થઈ ગયા ત્યાં સુધી શેઠની ઊંધે ન ઊડી. જાણું છું, જાણુ છું, રૂપી જવામ ચાલુ રહ્યો. આખરે પતિભક્તા પત્નીને દુ:ખાતા લિડે ઉચ્ચારવું પડયું કે ‘તમારા જાણપણામાં ધૂળ પડી. વિશ્વના વિદ્વાનોને ચકિત કરી દે એવા અણુમૂલા વારસા આપણા હોવા છતાં એની જાણ સરખી જૈનેતર વર્ગીના મોટા ભાગને ન હેાય, તેા એમાં દાષભાગી કાણ છે? આ પ્રશ્ન વિચારણીય નથી કે ?
" वांग्मय व शिल्पकला यांची जैनांना अत्यंत आवड. शिल्पकला व वांग्मय यांचा अभ्युदय व विकास करितांना कोणत्याहि स्वार्थी विकारासने वश झाले नाहीत. तामील वांग्मयांत जैनधर्मीयांनी टाकलेली भर अमूल्य आहे. संस्कृत शब्दांच्या धातूपासुन अनेक तामिल शब्द जैनधर्मीयांनी बनविले; अनेक संस्कृत शब्दांचे उच्चाराचे दृष्टिनें फेरफार करून त्यांना तामील पोशाख चढविला. कोणत्याहि विशिष्ट देवाच्या, अगर धर्माच्या नांवाचा उल्लेख न करितां आपल्या धर्माचा उपदेश करण्याची हातोटी जैनांना साध्य झाली होती; व त्याचें प्रत्यंतर कुरल व नालदीचार या ग्रन्थातून मिळतें. मनाचा खरा समतोलपणा असल्या खेरीज अशी कृति शक्य नाहीं. तामील भाषेपेक्षाहि कानडी भाषेवर जैनांचे अनंत उपकार आहेत. कानडी भाषेचे उत्पादक व संरक्षक जैनच असे म्हटल्यासने वस्तुस्थितिस सोडून होणार नाहीं. ई. सनाच्या बारव्या शतकाच्या मध्या पर्यंत जैन व जैन वांग्मय म्हणजेच कानडी भाषा व कन्नड वांग्मय असें मानावें लागतें सर्वांत जुनें व सर्वोत्कृष्ट कन्नड वांग्मयांची लेखण जैनांची आहे. जात्यभिमान व धर्माभिमान यांच्या मोहास बळी न पडतां केवळ वांग्मयप्रेमाखातर जैनांनी वांग्मयसेवा केली. स्वतंत्र ग्रन्थलेखना बरोबरच अनेक उत्कृष्ट संस्कृत ग्रन्थांचें कानडीत रूपांतर केले. पंप वगैरे जैन कवि व त्यांच्या काव्याचें अद्वितीयत्व या पुढें एका स्वतंत्र प्रकरणांत देण्यांत आलें आहे. "
( दक्षिण भारत जैन व जैन धर्म पू. ६७.)
મરાઠી ભાષાના ઉપરના અવતરણમાં છેલ્લી લીટીમાં ૫૫ વગેરે કવિની કૃતિ સબંધી વિચારણા કરતાં પૂર્વે અહિંસા, મૂર્તિપૂજા આદિ સંબધે લેખકે જે કેટલીક વાત આલેખી છે તે પછી જોવાશે.
[ क्रमश: ]

Page #13

તેરાપંથ-સમીક્ષા
લેખકઃ પૂ, પં. શ્રી. ધુરંધરવિજયજી ગણું
[લેખાંક પાંચમે] . તેરાપંથનાં કેટલાંક મંતવ્યો પૂર્વે જણાવ્યા છે. તેના અનુસંધાનમાં બીજાં કેટલાંક તેવાં મંતવ્યો, કે જેમાં મુખ્યત્વે દયા-દાન સંબંધી વિકૃત–વિરૂપ વિચારણાએ ભાગ ભજવ્યો છે તે અહીં જણાવાય છે.
શાસ્ત્ર અને આગમોની વાત વગર સમજે એમ ને એમ રજૂ કરવાથી અનર્થની પરંપરા જન્મે છે. કયા પ્રસંગે કેને આશ્રયીને એ વચન કહેવાયું છે તેનું લક્ષ્ય જોઈએ. અમુક ક૯૫વાળાને કરણીય હોય તે બીજા કલ્પવાળાને કરણીય હોતું નથી. સર્વથા કરણીય અને સર્વથા અકરણય એ પ્રમાણે સર્વ માટે એક સરખું સમજવા-સમજાવવાથી ઘણી ગેરસમજૂતિઓ ઊભી થાય છે. * ૧૫. રાસડીથી-દેરડીથી બાંધેલા છે–પશુઓને ભૂખ-તરસથી આકુળવ્યાકુળ દેખીને છેડે તે સાધુને માસી પ્રાયશ્ચિત્ત આવે.
૧૬. કોઢ આદિ અનેક વ્યાધિગ્રસ્ત જીવને અનુકંપા કરીને સાજા કરે એ સાવધે. જો એ આ પ્રમાણે કરી શકાતું હોય તે પૂર્વે અનેક લબ્ધિધારી મુનિઓ એ કાર્ય કેમ કરતાં ન હતાં.
૧૭. સાધુ અનુકંપા કરે તો વૈરાગ્યનો ઉપદેશ આપે, ચારે આહારના પચ્ચખાણ કરાવે.
૧૮. ભૂલા પડેલા ગૃહસ્થને સાધુ માર્ગ બતાવે તે ચાર માસનું પ્રાયશ્ચિત્ત આવે, અત્યંત દુઃખી જીવને જંગલમાં જઈને ચાર શરણાં કરાવે, મા પૂછે તે મૌન રાખે. જુદો જુદો ધર્મ સંભળાવે.
૧૯. આ લેકની અનુકંપા બંધનું કારણ છે. જ્ઞાનાદિ ત્રણ વગર અન્ય ધર્મ નથી. સાધુ અને શ્રાવકને એ સમાન છે. સાધુને કરણ્ય છે એ શ્રાવકને પણ કરણીય છે અને સાધુને અકરણીય છે તે શ્રાવકને પણ અકરણીય છે. અમૃત સર્વને સમાન છે.
૨૦. બાંધેલા છ છૂટવા ઈચછે-તેની અનુકંપા કરે તેને માસી પ્રાયશ્ચિત્ત આવે અને તેમાં ધર્મ માને તે સમ્યકત્વ જાય.
૨૧. ને બધે-બંધાવે તે સંયમ જાય, પચ્ચખાણ ભાંગે. ૨૨. સાધુ કોઈનું જીવવું-મરવું ચાહે નહિ. સાધુને તે મુક્તિની રઢ લાગી હેય.
૨૩. ગૃહસ્થના ઘરમાં લાય–આગ લાગી છે, ઘરમાંથી બહાર નીકળી શકાતું નથી, બળતા જી ચીસ પાડે છે, તે પણ સાધુ કમાડ ઊઘાડે નહિ.
૨૪. દ્રવ્યથી ને ભાવથી લાય લાગી છે, તેમાં કોઈ વૈરાગી હોય તે તેને ઉપદેશ આપને સમજાવે, એની અનુકંપા કરે. જન્મ-મરણની લાયથી બચાવે અને તેનું કાર્ય સાધી - આપે. અનુકંપા કરવાથી દંડ આવે.
[૧પથી ૨૪ સુધીમાં કહેલી કેટલીક વાતે મુનિઓના પરિચયમાં આવતા જીવને મન ઉપર અસર કરી જાય એવી છે. પણ જ્યારે એ વાતે સુક્ષ્મ દૃષ્ટિથી વિચારવામાં આવે ત્યારે

Page #14

૨૨૮] શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૨૧ પિતાની જડતા માટે ખેદ થાય એવી છે. તેમાં સાધુને અંગે કહેવાયેલું ગૃહસ્થને માટે પણ સમાન છે એ ખૂબ જ ભયંકર છે. લાભ અને ગેરલાભ એમ કરણીમાં હોય છે. સાધુની ઉચ્ચકરણી એકાંત લાભની હોય છે. એ કરણીમાં લીન બનીને રહેલા મુનિને માટે ઉપર જણાવેલી કરણીઓ લાભમાં હાનિ કરનાર છે ને તેવી કરણીમાં રસ જન્મે તે ઉચ્ચ કરણી સાધી શકાય નહિ. એટલે ઉચ્ચ કરણીની સાધના તરફ લક્ષ્ય સતત જાગૃત રહે માટે સાધુઓએ આવા પ્રસંગે તરફ લક્ષ્ય આપવું નહિ–અને અપાઈ જાય તે પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું, કે જેથી પાછું મૂળ લક્ષ્ય સ્થિર થઈ જાય. પણ શ્રાવક સાવધ પ્રવૃત્તિમાં રહેલો છે. તેના કાર્યો સાવદ્ય છે ને તેમાં તરતમતા છે. શ્રાવકના સાવદ્ય કાર્યોમાં મહાસાવધવાળા, અલ્પસાવાવાળા, એવા ભેદ
પાડવા જરૂરી છે. સાવદ્ય હોવા છતાં લાભ અપાવનારા, ઓછો લાભ થાય એવા, મેરે લાભ . થાય એવા; એ પ્રમાણે પણ વિભાગ કરે આવશ્યક છે. તેમાં લાભાલાભની વિચારણપૂર્વક કાર્ય કરવામાં આવે ને લાભ વિશેષ હોય અને અલાભ થડે હોય તે પરિણામે લાભ જ બાકી રહે છે. એવાં કાર્યોને સાવદ્ય ગણાવીને અકરણીય બતાવવા એ મૂઢતા છે.]
૨૫. સિંહ, વાઘ આદિ હિંસક જીવ ઘણું દેખીને તેને મારવાનું કહે તે પ્રથમ મહાત્રત ભાંગે, અને એને કોઈ મારતો હોય તે તેને કહે કે “ન માર’ તે સાધુને ત્રીજે કરણે હિંસા-હિંસાનુદનરૂપ હિંસા લાગે, એમ સૂયગડાંગમાં કહ્યું છે.
૨૬. આ લોક, પરલેક, જીવન, મરણ અને કામગ એ પાંચને ઈચ્છવામાં અતિચાર લાગે. પિતાના ઈચછે એમાં પણ પાપ લાગે છે તે પારકાને સત્તાપ કેણ ઘરમાં ઘાલે, જીવવુંમરવું ઇચ્છે એ અજ્ઞાની અને જીવવું–મરવું ન ઇચ્છે એ સુજ્ઞાની.
ર૭. પવન, પાણુ, શીત અને તાપ રહે યા ન રહે, રાજવિધ ટળે, સુકાળ થાય, '. ઉપદ્રવ ટળે એ સાતને સમતાવંત મુનિ ઈચ્છે નહિ. આવી ઈચ્છાઓ કરવી એ રાગદ્વેષની પરિણતિ છે એમ દશવૈકાલિકમાં કહ્યું છે.
૨૮. સાધુ નાવમાં બેઠા છે, નાવ દૂરી છે, તેને દ્ધિ પડવું છે ને ત્યાંથી નાવમાં પાણી , ભરાય છે. બીજા કોઈને એની ખબર નથી અને સાધુને ખબર છે, જે એ %િ કે ફાટ સાધુ બતાવે તે તેના વ્રતમાં ભાંગે લાગે. આચારાંગમાં આ વાત છે.
સૂત્રને નામે કહેવાયેલી ઉપરની વાત કેટલી ગેરસમજ ઊભી કરે છે એ સ્પષ્ટ જણાય એવું છે. સિંહ વગેરેને કોઈ મારતું હોય ને તેને અટકાવવો એમાં પણ સાધુને દોષ ? સત્રને નામે આવી વાત કરવી તે યોગ્ય નથી. કોઈ પણ સંસારી આત્માઓના જીવન-મરણ ઈચ્છવા, તેઓ સંસારિક સુખો ભેગવે એવા પ્રયત્ન કરવા એ જુદી વાત છે અને દયા એ જુદી વાત છે. દયા–અનુકંપા એ અન્તરંગ ભાવ છે, તેમાં સામાનું દુઃખ દૂર કરવાની ભાવના હોય છે. એ ભાવનાને જે પાપ ગણવામાં આવે તે સુક્ત જેવું કાંઈ રહેશે નહિ. બીજું આ પ્રમાણે જે તે તે પ્રવૃત્તિઓ ઈચછા વગર ન થઈ શકે એમ હોય તો પિત–સાધુ જે ખાનપાનાદિ પ્રવૃત્તિઓ કરે છે તે પણ ઈચ્છોયુક્ત નહિ સંભવે અને તેને પણ સાવધ ગણાવીને તેને " નિષેધ પ્રાપ્ત થશે. એટલે વિવેક કરવો આવશ્યક છે. એકની એક પ્રવૃત્તિ કરતાં એક મહાકર્મ બંધ પાડે અને બીજો મહાનિર્જરા કરીને ઊંચે જાય. ]
[કમશઃ |

Page #15

ઉડિસાનાં મંદિરો
લેખક: પૂ. મુનિરાજ શ્રી. દર્શનવિજયજી ત્રિપુટી આજથી અઢી હજાર વર્ષ પહેલાં વૈશાલીમાં ગણતંત્ર રાજ્ય હતું, તેના અધ્યક્ષ ચેડામહારાજા હતો. તેને શોભન વગેરે અનેક પુત્રો હતા, ૭ પુત્રીઓ હતી. એ લિચ્છવી વંશના હતા અને જેન હતા. વૈશાલીના લિચ્છવીઓ ભગવાન પાર્શ્વનાથની શાસનપરંપરાને જૈન હતા. આ સમયે કલિંગમાં સુલોચન રાજા હતા, તે પણ જૈન હતું. તેના રાજ્યકાળમાં કુમારગિરિ અને કુમારગિરિ ઉપર ભ ષભદેવનું મંદિર બન્યું હતું તેમાં સુવર્ણની જિનપ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી હતી અને દશ-અગિયાર જૈન ગુફાઓ બની હતી. એ રાજાને સંતાનમાં માત્ર એક પુત્રી હતી જે ચેડામહારાજાના પુત્ર શોભનરાજ સાથે પરણાવી હતી.
મગધરાજ અજાતશત્રુઓ ચેડામહારાજાને જીતી વૈશાલીને નાશ કર્યો એટલે શુંભનરાજ તે કલિંગ ચાલ્યો ગયો અને તેના બીજા ભાઈઓ નેપાળ તથા તિબેટ ચાલ્યા ગયા. લિચ્છવી શોભનરાજ રાજા સુલેચનના મરણ બાદ કલિંગનો રાજા બન્યો. તેના વંશજોએ ત્યારથી ૪૦૦ વર્ષ સુધી કલિંગનું રાજ્ય કર્યું છે, જેમાં ચંડરાજ, ક્ષેમરાજ, વૃદ્ધરાજ, ભીખુરાજખારવેલ, વક્રરાજ અને વિદુહરાજ વગેરે રાજાઓ વિશેષ ઉલ્લેખનીય છે.
કલિંગનું આધુનિક નામ ઉડિસા છે. કલિંગનું પાટનગર કનકપુર હતું, જેનાં બીજાં નામો ભેગપુર અને ભૂવનેશ્વર મળે છે. જગન્નાથપુરી પણ તેને ઉપવિભાગ છે. અહીં વિશાલ રાજવિહાર હતો જે તીર્થરૂપ હતે.
પાટલીપુરને રાજા આઠમે નંદ ચંડરાજના સમયમાં કલિંગ ઉપર ચડી આવ્ય, અને ભગવાન ઋષભદેવની સુવર્ણ પ્રતિમાને પાટલીપુર લઈ ગયો. સમ્રાટ અશોકે પણ વી. નિ. સં. ૨૩માં કલિંગ પર ચડાઈ કરી ક્ષેમરાજને હરાવી બહુ મે વિજય મેળવ્યો હતે. જુદ્ધરાજે કુમારગિરિ તથા કુમારીગિરિ ઉપર ૧૧ જૈન ગુફાઓ કેતરાવી હતી. ભીખુરાજ ખારવેલે પાટલીપુરના શૃંગરાજ પુષ્પમિત્રને નસાડી પિતાની ધાક બેસાડી હતી. અને આઠમો નંદરાજા ભગવાન ઋષભદેવની જે સુવર્ણપ્રતિમાને લઈ ગયો હતો તેને પાછી લાવી કુમારગિરિ પર વિરાજમાન કરી હતી.
એ પણ ઉલ્લેખ મળે છે કે, ચૌદ પૂર્વધર આ. ભદ્રબાહુવામી વી. નિ. સં. ૧૭૦માં કુમારગિરિ પર પ્રતિમા ધારણ કરી સ્વર્ગે ગયા છે. આ. સુસ્થિત, આ. સુપ્રતિબદ્ધ આ ગિરિ પર ધ્યાન જમાવી સુરિમંત્રને એક કોડવાર જાપ કર્યો છે. અને આ. વજીસ્વામીએ (બીજા ભદ્રબાહુસ્વામી) પણ પુરીમાં ચોમાસું રહી બૌદ્ધ રાજાને જૈન બનાવ્યો છે.
કલિંગમાં આ ૬૦૦ વર્ષના ગાળામાં સેંકડે જૈન મંદિર બન્યો છે, ઘણી ગુફાઓ બની છે, તીર્થ સ્થપાયાં છે. શિલ્પ તથા વિવિધ કળાને ઉત્કૃષ્ટ વિકાસ થયો છે. એકંદરે જૈન ધર્મ , કલિંગમાં વર્ષો સુધી ફૂલ્યોફાલ્યો છે.

Page #16

૨૩૦ ] શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૨૧ બૌદ્ધ ધર્મ સમ્રાટ અશોકના સમયમાં કલિંગમાં આવ્યો. તેણે પણ અહીં બૌદ્ધ મંદિરે. બનાવ્યા, ગુફાઓ બનાવી.
વૈદિક ધર્મશાસ્ત્ર તે કલિંગમાં જવામાં પાપ માનતાં હતાં, કલિંગમાં જઈ આવનારને પ્રાયશ્ચિત્ત આપતા હતાં. કારણ? ત્યાં જનાર જૈન ધર્મથી પ્રભાવિત થઈ આવતું હતું. પરંતુ વૈદિક ધર્મો પણ ધીમેધીમે ત્યાં પ્રવેશ કર્યો, અને વિક્રમની આઠમી શતાબ્દીને છેડે તે એજ કલિંગ શંકરાચાર્યની જેહાદથી વૈદિક ધર્મનું બની ગયા. ત્યારથી અહીં શૈવધર્મ, વૈષ્ણવ*ધર્મ અને શક્તિધર્મનું પ્રાબલ્ય વધ્યું છે. ધર્મને સંઘર્ષ ઊઠતાં બોદ્ધો ભારત છોડી ભારતની બહાર ચાલ્યા ગયા. અને જેને પૂર્વભારત છોડી મધ્યભારત-પશ્ચિમ ભારતમાં ચાલ્યા ગયા. ૌએ તેઓના મંદિરને પિતાનાં ધર્મસ્થાન બનાવી દીધાં. ત્યારથી જગન્નાથનું મંદિર જૈનતીર્થ મટી શવધામ બન્યું છે, લિંગરાજનું મંદિર પણ જૈન મંદિર મટી શિવ, નંદી અને ગરુડના મિત્ર સંકેતવાળું બની ગયું છે.
જૈન, બૌદ્ધ, શૈવ અને વૈષણનાં હજારો મંદિર આજે કલિંગમાં વિદ્યમાન છે.
શ્રી. રાધેશ્યામ પુરોહિત જણાવે છે કે, ભારતીય સંસ્કૃતિના વિકાસમાં ધર્મોને મોટે હાથ છે. એથી અસંખ્ય મંદિરનું નિર્માણ થયું છે. આ મંદિરો દૂરદૂરના યાત્રિકાની ભક્તિને ભરપૂર બનાવે છે. એ જ રીતે શિલ્પકળા, સ્થાપત્યકળા અને ઇતિહાસના પ્રેમીઓને પિતાની તરફ આકર્ષ નવી નવી પ્રેરણા આપે છે. સરકારી આંકડા પ્રમાણે ભુવનેશ્વરમાં ૫૦૦ મંદિર વિદ્યમાન છે. ભારતમાં બીજા કોઈ સ્થાને આટલાં મંદિર નથી. આ મંદિરમાં કેરણી તથા નકશી વિશાળ પ્રમાણમાં મળે છે, જેને જોતાં ઉડિસાની પ્રાચીન કળા તથા સંસ્કૃતિને સુંદર પરિચય મળે છે. પુરાણું ભુવનેશ્વરની પાસે જ નવું ભુવનેશ્વર આધુનિક ઢંગથી વસી રહ્યું છે, જે આજે ઉડિસાની રાજધાની છે. અહીં બે હજાર વર્ષ પહેલાં જેનેએ મંદિર બનાવ્યાં છે, જેમાંના ઘણાં તે આજે પણ પોતાની પવિત્રતાની સાક્ષી આપી રહ્યાં છે. અત્રેની જનતા માને છે કે, બ્રાહ્મણોએ પણ જેનોની દેખાદેખી મંદિર બનાવી મંદિરોની સંખ્યામાં વધારો કર્યો છે. “ઉધ્યગિરિ અને ખંડગિરિ શ્વેતામ્બર જેનોનું તીર્થસ્થાન છે.” પેળી પહાડી પર અશોકનો બ્રાહ્મી લેખ છે. ભુવનેશ્વરના મંદિરો મુખ્યતયા પાંચ કાળવિભાગમાં વહેંચી શકાય છે. જેમાં શત્રુનેશ્વર, પરશુરામેશ્વર વગેરે મંદિર પ્રાચીન છે, પુષ્પગિરિ, ઉદયગિરિ, લલિતાગિરિ, અને રત્નગિરિ ઉપરનાં મંદિરે ભોમકાલીન છે. બ્રભેશ્વરનું મંદિર ભુવનેશ્વરથી ૧ માઈલ દૂર છે જે સોમવંશી રાજા ઉધતકેસરીની માતાએ બનાવેલ છે. આ મંદિર અને લિંગરાજનું મંદિર એક કાલીને છે કેમકે બન્નેની કરણી વગેરેમાં ઘણી સામ્યતા છે, ગંગવંશી રાજાઓના ૩૦૦ વર્ષના રાજ્યકાળમાં બન્યાં છે. અનન્તવાસુદેવ, પાર્વતી, રાજારાણી, મેઘેશ્વર, ભાસ્કરેશ્વર વગેરે મંદિર વાસ્તુકલાથી વધુ પરિચિત છે.
(ભુવનેશ્વર મંદિર' તા. ૧૭-૧૦-૧૮૫૫, નવભારત ટાઈમ્સ, દિલી.) વ્યાહાર રાજેન્દ્રસિંહ (જબલપુર) જણાવે છે કે, ઉડિસાની સ્થાપત્યકલા તથા ભૂતિ કળાના ઉત્કૃષ્ટ નમૂના પુરી, ભુવનેશ્વર, કોણાર્ક મંદિર અને ઉદયગિરિની ગુફાઓમાં મળે છે.
ઉદયગિરિ તથા ખંડગિરિની ગુફાઓ ઈ. સ. પૂર્વે ચોથી-પાંચમી સદીમાં બની છે, જેમાં પ્રસિદ્ધ સમ્રાટ ખારેલ શિલાલેખ પણ મળે છે. જે લેખ ઇતિહાસમાં બહુ કીમતી

Page #17

, ,
, ત5
વગેરે
અંક: ૧૧] ઉડિસાનાં મંદિર :
[ ૨૩૧ મનાય છે. ગુફાઓમાં જૈન, બૌદ્ધ તથા શૈવમતની ઘણી મૂર્તિઓ છે. ખંડગિરિમાં અધિકાંશ ભગવાન મહાવીરની મૂર્તિઓ છે. રાણીગુફામાં વિવિધ દાનું ચિત્રણ છે, દરેકમાં સજીવ જેવું લોકન છે. ભૂવનેશ્વરનાં મંદિરે (૧) શ્રમણકાળ, (૨) ભૌમકાળ, (૩) સેમવંશકાળ, (૪) કેસરીવંશકાળ અને (૫) ગંગવંશકાળ એમ પાંચ કાળવિભાગમાં બનેલાં છે. ભુવનેશ્વર તે મંદિરનું નગર છે. ત્યાંના પંડયાઓ માને છે કે, અહીં એક લાખ મંદિરે છે, પરંતુ ૧ હજાર મંદિરે તે હશે જ. વગેરે વગેરે.
(“ઉડિસાકી મૂર્તિ કલા” તા. ૧-૧-૧૫૬ રવિવાર, હિન્દુસ્તાન, દિલ્લી ) એકંદરે સૌ કોઈ જાણે છે કે, કલિંગ-ઉડિસામાં જે મંદિરે છે તેમાં જૈનધર્મને મે ફાળો છે. ઘણાં મંદિરે બીજા ધર્મશાસકોના હાથે પલટાઈ ગયા છે છતાં તેમાંની કઈ કઈ વિશિષ્ટ ઘટના તેના અસલી સ્વરૂપની ઝાંકી કરાવે છે.
ભુવનેશ્વર અને તેની આસપાસમાં નીચે દર્શાવેલ સ્થાને વધુ પ્રસિદ્ધ છે.
(૧) ઉદયગિરિ-ખંડગિરિ એ વેતાંબર જૈનોનું પ્રાચીન તીર્થસ્થાન છે. જેનરાજા ખારવેલે અહીં પેળી પહાડી-હાથી ગુફામાં બ્રાહ્મીલિપિમાં-પ્રાકૃતભાષામાં મેટે લેખ કેતરાવ્ય છે, જેમાં પિતાના રાજ્યકાળની ૧૩ વર્ષની કાર્યવાહી વર્ણવી છે. આ લેખે ઈતિહાસ ઉપર સુંદર પ્રકાશ પાડ્યો છે. ઉદયગિરિમાં ૪૪ અને ખંડગિરિમાં ૨૧ ગુફાઓ મળી છે. એકેક પથ્થના સીધમાં એક સાથે સાત સાત આઠ આઠ ગુફાઓ કેરી કાઢેલ છે. ગુફાની બહારની દીવાલ પર વિવિધ ચિત્રો છે. રાણીગુફામાં તે મનુષ્ય, સ્ત્રી, પશુ, પક્ષી, વૃક્ષ, વેલ, ફૂલ, પાન, પૂજા, ભક્તિ, નૃત્ય, શૃંગાર, યુદ્ધ વગેરેની એવી આકૃતિઓ ચીતરી છે કે જોનારને તે તે વસ્તુઓ હુબહુ લાગે છે.
. (૨) ભુવનેશ્વરઃ ભુવનેશ્વરનું આ મુખ્ય મંદિર છે જેનું બીજું નામ લિંગરાજ પણ છે. તેનું કંપાઉંડ પર૦ ફૂટ લાંબું, ૪૬૫ ફૂટ પહોળું છે. ચારે બાજુ કિલ્લો છે. તેમાં વિમાન, જગહન, નમંડપ અને ભેગમંડપ એમ ચાર વિભાગ છે. વિમાન વિભાગ ૧૪૭ ફૂટ ઉંચે. છે. તે પ્રાચીન છે. જગમોહન તથા નમંડપ ત્યારબાદ બન્યો છે અને ભેગમંડપ ગંગરાજાએના કાળમાં બન્યો છે. ભુવનેશ્વર તથા કેણિક મંદિરમાં સ્થાપત્યકળા તથા મૂર્તિકળા અ
ભુત છે.
ભુવનેશ્વરનું મંદિર અસલમાં જૈન મંદિર છે. આ મંદિરના શિવલિંગ, જલહરી અને ગભારાને શિલ્પશાસ્ત્રોક્ત ગણિત પ્રમાણે મેળ મળતો નથી, આથી ઘણા સ્થાપત્યવિદો માને છે કે, આ મંદિર આ શિવલિંગનું નથી, શિવલિંગ પાછળથી અકસ્માત સ્થાપિતર્યું” હેય એમ ભાસે છે. ભેગમંડપ વગેરે પાછળથી વધાર્યો છે એ પણ એ જ વાતની સાક્ષી આપે છે. લિંગરાજ મંદિરની મુખ્ય મૂર્તિ શાલિગ્રામશિલા જેવી મનાય છે. સભામંડપમાં તેની સામે નંદી તથા ગરુડ વગેરેની મૂર્તિઓ બેસાડી છે. આ મંદિરની દીવાલમાં ઘણી અસ્લીલ મૂર્તિઓ (કરણી) છે. સુધારકે તેને ભરી દેવા કે તેડી નાખવા ઈચ્છે છે. આમાં કોઈ રાજા કે મહાપુરુષની જીવનઘટના અંકિત છે, પણ તે કોની છે તે સમજી શકાતું નથી. આ ચિત્રો પુરીના ચિત્રો કરતાં નાનાં છે.

Page #18

શ્રી. જેને સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૨૧ (8) જગન્નાથ એનું બીજું નામ જગદીશ મંદિર છે. આ મંદિર ૨૧૪ ફૂટ ઊંચું છે. આ મંદિર અસલમાં લિચ્છવી રાજીવંશનું જૈનમંદિર છે, તેમાં ગાદી ઉપર પદ્માસનવાલી કે ર્જિનપ્રતિમાઓ વિરાજમાન છે, મુખ્ય પ્રતિમા પારસપાષાણની હેવાનું મનાય છે. આજે તેની ઉપર ચાર ભુજાવાળું લાકડાનું ખળું ચડાવી રાખે છે. આથી આ જિનપ્રતિમા છે, એ ખ્યાલ દરેકને ક્લદી આવતું નથી. જેને જિનપ્રતિમાનું જ્ઞાન છે તે તે આ પ્રતિમા એને જોઈને કબૂલે છે કે –
ઓ જેન તીર્થકરની પ્રતિમાઓ છે. આ લાકડાનું ખળું સાડાબાર વર્ષે બદલાવાય છે. જનતાને વહેમ છે કે, આ ખાળું બદલનાર મંદિરને અધ્યક્ષ, મંદિરને મેટો પૂજારી અને સુતાર છ મહિનામાં મરી જાય છે. હમણાં આ ખોળાને પચ્ચીસ વર્ષ વીતી ગયાં છે, તેનું કારણ પણ આ વહેમ જ ભનાય છે.
અહીં વિશેષ ધ્યાન ખેંચે એવી ઘટના છે “જગન્નાથને ભાત.” જેનોના સાધર્મિક સહકાર જમણનું પ્રાચીન કાળથી ચાલ્યું આવતું અખંડ અનુકરણ છે. આ ભાતમાં આભડછેટ મનાતી નથી.
એ ત્રણ પ્રતિમાઓ તીર્થકરોની છે, જેને લેકે આજે કૃષ્ણ, બળદેવ અને સુભદ્રા (રુક્િમણી) નામથી ઓળખે છે..
આ મંદિરમાં અનંગભીમદેવ (સં. ૧૧૮૮ થી ૧૨૨૩)ના સમયમાં વિમલાદેવી તથા લક્ષ્મીદેવીનાં મંદિર, પુરુષોત્તમદેવ (સં. ૧૪૬૫ થી ૧૪૭૫ )ના સમયમાં ભેગમંડપ, તથા પ્રતાપ રુદ્ર (સં. ૧૪૭૫ થી ૧૫૩૨)ના સમયમાં નવ જગમોહન બન્યો છે. આ મંદિરમાં અનેક મૂર્તિઓ છે. નરસિંહ, વિમલાદેવી અને શ્રીદેવીની મૂર્તિઓ સુડોલ અને સજીવ છે.
જગન્નાથ, ભુવનેશ્વર અને કેણાકના મંદિરમાં સ્ત્રીપુરુષોની ખેદેલી મૂર્તિઓ છે. વચ્ચે વચ્ચે હાથીનાં માથા ઉપર સજાવટવાલા સિંહની પણ મૂતિઓ બેસારી છે. ઉડિસાની આ એક વિશેષ કળા મનાય છે. આનું અસલી કારણ એ જ છે કે લિચ્છવી રાજવંશનું રાજચિહને સિંહ છે, અને ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીનું લાંછન પણ સિંહ છે.
આ મંદિરમાં ઘણી અશ્લીલ મૂર્તિઓ છે, જે લાલ પથ્થરમાં મોટા આકારથી બદલી છે. એમાં કેની જીવનધટના અંકિત છે તેનું કોઈને જ્ઞાન નથી. નીતિમાન ભક્તો તેને ઢાંકી દેવાના પક્ષમાં છે. કોઈ કોઈ તેને ઉમા-મહેશ્વરનું પ્રતીક કે શાક્ત સંસ્કૃતિ માની તેની રક્ષાના પક્ષમાં છે. સંભવ છે કે રાણકપુર તીર્થમાં દૂરના એક ત્રીજા મંદિરની દીવાલમાં આ. યૂલિભકરિની જીવનઘટના અંકિત છે, તેમ અહીં પણ કોઈની જીવનઘટના અંકિત થઈ હશે. જેન, બૌદ્ધ તથા વૈદિક પુરાણના અભ્યાસી જ તેને સારો ખુલાસો કરી શકે.
(૪) કણક મંદિર: પુરીથી ઈશાન ખૂણામાં ૨૦ માઈલ દૂર સમુદ્રકિનારે સૂર્યમંદિર છે જે અંગ્રેજીમાં બ્લેક-પેગડા તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
આ મંદિરની ઊંચાઈ ૨૨૭ ફૂટ છે, કંપાઉંડ ૮૭૫ ફૂટ લાંબું, ૫૪૦ ફૂટ પહોળું છે. ગંગવંશના રાજા નરસિહ (સં. ૧૨૩૮ થી ૧૨૬૪) ૨૬ વર્ષ સુધી ૧૨૦૦ કારીગરે રાકી ૪૦ કરોડના ખર્ચે આ મંદિર બનાવ્યું છે, જે અત્યારે તૂટીફૂટી હાલતમાં ઊભું છે. ભારતમાં ૧ કાશ્મીરનું માર્તડ મંદિર અને ૨ કેણાર્કનું મંદિર એમ બે સૂર્યમંદિરે છે.
[ જુઓ અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૨૨૦ ]

Page #19

દિક્ષત ચૌરાસી ખેાલ પ્રત્યુક્તિ: (૮૪ મેાલવિચાર) રેખાદર્શન
લેખક : પ્રા. હીરાલાલ ૨. કાર્ડિયા એમ. એ.
મતભેદ્યમાંથી મનાભેદ—જૈન ધર્મના અનુયાયીઓના મુખ્ય બે વગ ગણાય છે, શ્વેતાંબર અને દિગંબર. એ અનેનાં એવાં કૈટલાંક મંતવ્યેા છે કે જેમાં એકબીજા ભિન્ન મત ધરાવે છે. પ્રાર’ભમાં આવાં મત−ાની સંખ્યા બહુ ઓછી હશે, પરંતુ ધીરે ધીરે મતભેદમાંથી મનભેદ જેવી વૃત્તિએ જોર પકડયું હશે ત્યારે નાની નાની બાબતને પણ મહત્ત્વની ગણવાના વારા આવ્યા હશે, ગમે તેમ પણ ન્યાયવિશારદ ન્યાયાચાય ઉપાધ્યાય યશાવિજય ગણીના સમયમાં શ્વેતાંબરા અને દિગ ંબરો વચ્ચે ૮૪ બાબતોમાં ભિન્ન ભિન્ન મત પ્રવર્તતા હતા. એનું દિગ્દર્શીન ઉપર્યુક્ત ન્યાયાચાર્યની એક કૃતિ કરાવે છે. એની આછી રેખા હું આ લેખમાં આલેખું છું.
નામ—ગ્રંથકારે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં આ કૃતિમાં એનુ નામ દર્શાવ્યું નથી એથી કરીને હાથપોથીઓ તેમ જ એનાં પ્રકાશને ઉપરથી આપણને આ કૃતિનાં નામ જાણવા મળે છે. આ નામેામાં એકવાકયતા નથી એટલે મારે શી`કમાં સૂચવાયા પ્રમાણેનુ નામ ચેાજવુ પડવુ' છે. એમાં ‘ ક્રિટ ' અંશ કર્તાએ “ દિગબર્” માટે કરેલા પ્રયાગને આભારી છે. હાથપાથીઓ——જૈન ગૂર્જર કવિઓ ( ભાગ ૩, ખંડ ૨, પૃ. ૧૧૧૫)માં ચાર હાથપોથીઓને અંગે નીચે મુજબ નોંધ છે:-~
.
“ (૧) ધૃતિ શ્રી દિગભરાત ચતુરશીતિ વાક્યરચનાસ્થાપક શ્વેતાંબર મતથાપક ઉપાધ્યાય શ્રી જશાવિજયગણિ વિરચિતાયાં ચતુરશીતિ ખેાલરચના સમાપ્ત. સ. ૧૭૮૪ને એક ચેપડી જશે. (૨) પુત્ર ૬ ન. ૩૦૪ અભય.
(૩) સ’. ૧૭૬૪ શિ૰ પ્રીતિવિલાસ શિ॰ ભીમવિજય શિ પુન્યવિજય લિ. પત્ર ૯ પો. ૬૨, દાન.
(૪) ઇતિ શ્રીમન્ત્યનમતૌદ્યોતદિપટ્ટ કપદ્ધવિનાશનૈકવાદપ્રત્યુત્તદ્રિકા સમાપ્તા સ. ૧૭૯૮ માત્ર વદી શુક્ર લિ ખભાતિ બદર્ય. પત્ર ૭ ન. ૨૧૮ સને ૧૮૭૧-૭૨ ભાં. ઈ.
પ્રકાશન—છાનાં નામ સહિત પ્રસ્તુત કૃતિ પ્રકરણ રત્નાકર ભા. ૧, પૃ. ૭૬૬૭૭૫)માં ઈ. સ. ૧૮૭૬માં પ્રકાશિત કરાઈ છે.
ગુ રસાહિત્યસંગ્રહના પ્રથમ વિભાગ ઈ. સ. ૧૯૩૬માં છપાવાયા છે. એમાં લગભગ અંતમાં પૃ. ૫૭૨–૧૯૭માં આ કૃતિ થોડાંક ટિપ્પણુ, છંદોનાં નામ અને વિષ્ણુનાં શીર્ષક સહિત છપાવાઈ છે. આમ આ કૃતિ એ સ્થળેથી પ્રકાશિત થઈ છે. તેમાં પ્રકરણરત્નાકર ભા. ૧, પૃ. ૭૬૬)માં એનું નામ પ્રારંભમાં નીચે મુજબ અપાયું છે
64
'अथ श्री दिवपट चोराशी बोल प्रारंभ "
૧. ક્રોસગત શીર્ષક ચોાવિજય ગણીના જેસલમેરના કાગળને આધારે મેં દર્શાવ્યુ છે,

Page #20

૨૩૪] શ્રી. જેને સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૧૧ ગુ. સા. સં. ના પ્રથમ વિભાગ (પૃ. ૫૭૨) માં “શ્રી દિપટ રાશી બેલ” એવું નામ નજરે પડે છે, જ્યારે પૃ. ૨૯૭ની પુમ્બિકામાં “શ્રી દિકપટ ચોરાશી બેલ પ્રયુક્તિઃ” એ પ્રમાણે નામ નિર્દી શાયું છે. અહીં જે “પ્રયુક્તિ” શબ્દ છે તે મહત્વને હેવાથી મેં નામકરણમાં એને સ્થાન આપ્યું છે.
ભાષા–પ્રસ્તુત કૃતિની ભાષા “હિન્દી' છે. તેમ છતાં આ કૃતિ જાણે ગુજરાતીમાં ન હોય તેમ એને ગૂ. સા. સંમાં તેમજ બીજા પણ કેટલાંક પ્રકાશનોમાં ગુજરાતી કૃતિ તરીકે સ્થાન અપાયું છે.
- પદ્યસંખ્યા--આ કૃતિમાં ગુ. સા. સં. પ્રમાણે ૧૬૧ પદ્ય છે, જ્યારે કેઈક હાથપિથીમાં તેરમું પદ્ય નહિ હોવાનો ઉલ્લેખ છે એટલે એ હાથથીમાં ૧૬૦ પદ્યો હશે,
છંદ–આ કૃતિ જાતજાતના છંદમાં રચાયેલી છે. એનાં નામ અને એને લગતાં પઘોના અંક તેમજ તે તે પઘની કુલ સંખ્યા હું નીચે મુજબ દર્શાવું છું
અડલ્સ (અરિલ) ૫૫, ૭૭–૭૯. [૪] ચપાઈ૨૪-૩૨, ૯૩-૧૦૧. [ ૧૮ ] છપ્પય ૧, ૧૯. [૨]
દેહરો ૩-૧૧, ૧૩-૧૭, ૨૦-૨૩, ૩૪-૩૯, ૪૬-૫૪, ૫૬-૬૯, ૭ર- ૫, ૮૦-૮૭, ૧૦૩–૧૪૧, ૧૪૪–૧૫૧, ૧૫૩–૧૬ ૧. [૧૧૫]
સવૈયો ૨, ૧૨, ૧૮, ૩૩, ૪૫, ૭૦, ૭૧, ૭૬, ૧૪૨, ૧૫ર. [૧૦] સેરઠી દેહરે ૮૮-૮૯, ૧૦૨, ૧૪૩. [૪] સેર ૪૦, ૯૦-૯૨. [૪] હરિગીત (ગીતા) ૪૧-૪૪. [૪]
ઉદ્ભવ–પ્રસ્તુત કૃતિને ઉદ્દભવ હેમરાજ પાંડેએ વેતાંબર મતની સમીક્ષારૂપે કરેલી પ્રરૂપણાને આભારી છે એમ ૧૫૮મું પદ્ય જોતાં જણાય છે. એ દિગંબર પંડિતે “વેતાંબરેથી દિગંબર ૮૪ બાબતમાં જુદા પડે છે એમ જોરશોરથી પ્રતિપાદન કર્યું છે. આ જાતની એમની કૃતિ ઉપરથી એના પ્રત્યુત્તર રૂપે વેતાંબરેને ઉદ્દેશીને પ્રસ્તુત કૃતિ યોજાઈ છે. એ હેમરાજ પાંડે તે કોણ એ વિષે થોડુંક કહીશ. એમને વિષે હિરી નૈન સાહિત્ય / સંક્ષિપ્ત તિરાણ (પૃ. ૧૩૧ અને ૧૭૦–૧૭૧)માં નીચે મુજબની હકીકત અપાઈ છે. એમને સમય આશરે વિ. સં. ૧૬૭૫થી લગભગ વિ. સં. ૧૭૨૫ સુધીનો છે. એમની પત્નીનું નામ ઉપગીતા હતું. એણે એક કન્યાને જન્મ આપ્યો હતે. એનું નામ જેની રખાયું હતું. એને એના પિતા હેમરાજે ભણાવી ગણાવી વિદુષી બનાવી હતી. એનાં લગ્ન નંદલાલ સાથે કરાયાં હતાં. એ
૨. યશોવિજય ગણીની કેટલીક હિંદી કૃતિઓ પણ અહીં અપાઈ છે તે આ સંગ્રહનાં નામ જતાં સમુચિત ન ગણાય,
૩. આના લેખક શ્રી. કામતાપ્રસાદ જૈન છે અને આ પુસ્તક “ભારતીય જ્ઞાનપીઠ” કાશથી ઈ. સ. ૧૯૪૭માં પ્રસિદ્ધ થયું છે. એમાં “ન્યાયાચાર્ય” યશવિજય ગણી, વિનયવિજય ગણું અને અધ્યામ-કવિ આનંદઘન વિશે કેટલીક બાબત રજુ કરાઈ છે.

Page #21

અંક: ૧૧] દિપટ ચૌરાશી બેલ પ્રયુક્તિ
[૨૩૫ નંદલાલના પિતાનું નામ બુલાખીદાસ હતું અને પિતામહનું નામ શ્રવણદાસ હતું. અને એ બને આગ્રાના રહીશ હતા.
હેમરાજ પાંડેના ગુરુનું નામ રૂપચંદ હતું. એ હેમરાજ પાંડેએ નિમ્ન લિખિત કૃતિઓ રચી છે –
ગમ્મસારની વચનિકા | વિ. સં. ૧૭૨૪ નયચકની વચનિકા પંચાિયની હિન્દી ટીકા વિ. સં. ૧૭૦૯ પણુસાર એ છે
ભાષાભક્તામર સિતપટ ચોર્યાસી બેલ
આ પૈકી ભાષા-ભક્તામર પ્રકાશિત થયું છે. એ ભકતામરસ્તાવના હિન્દી ભાષામાં અનુવાદરૂપે રચાયેલી કૃતિના અંતમાં નીચે મુજબનું પદ્ય છે –
“भाषाभक्तामर कियो हेमराज हित हेत ।
जे नर पढे सुभावसूं ते पावै शिवखेत ॥" સિતપટ ચોર્યાસી બેલ નામની કૃતિ કોઈ સ્થળેથી પ્રસિદ્ધ કરાઈ હોય એમ જણાતું નથી. શ્રી. ચન્દનસાગર ગણીએ દિકપટ ચોર્યાસી બોલની હાથથીઓ સુરતમાં ક્યાં ક્યાં છે તેની મારી વિજ્ઞપ્તિ અનુસાર તપાસ કરતાં તેમને આ નામવાળી એક હાથપોથી મળી છે, પણ એ તે હેમરાજ પાંડેની પ્રસ્તુત કૃતિ હોય એમ તેઓ જણાવે છે. એમણે એના પ્રારંભના ચાર પડ્યો અને અંતની છ પદ્ય મને નીચે મુજબ લખી જણાવ્યાં છે –
अग्र भाग "सुनयपोष हतदोष मोष मुष शिवपददायक, गुणमणिकोष सुघोष रोषहर तोषविधायक, एक अनंत सरूप सतवंदित अभिनंदित, निजनिज सुभाव परभवे भासै अमंदित, अविदितचरित्रविलसित, अमित सर्वमिलित अविलिप्त तन, अविचलितकलिकनिन्जरसललितजयजिनविदलितकलिलघन ॥ १॥ .
सवैया इकतीसा नाथ हिमभूधर तैनिकसि गणेसचित्र भूपरिविथारि सिवमारग लौंधाइ है।
परमतवाद मरयाद कूल उन्मूलि अनुकूल मारग सुभा ओढरि आइ है। ૪. આ કૃતિ મૂળ ભકત્તામરસવ તેમજ એના અનુવાદ રૂપે (વિજયસિંહસૂરિના શિષ્ય) દેવવિજય વિ. સં. ૧૭૩૦માં હિન્દીમાં પધમાં રચેલી કૃતિ સહિત “શ્રીભક્તામરસ્તોત્ર” એ નામથી નિર્ણય સાગર મુદ્રણાલયમાં ઈ. સ. ૧૮૭૭માં છપાવી પ્રસિદ્ધ કરાઈ છે, પ્રકાશકનું નામ અપાયેલું નથી.

Page #22

२३६ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ वर्ष : २१
बुध हंस सेइ पाय मकौं विधेस करै सरवंस सुमति विकासि वरदाई है । सपत अभंग भंग उठे है तरंग जामै असी वानी गंग सरवंग अंग गाइ है ॥ २ ॥ दोहरा
सेतंबर मतकी सुनी जिनतै हेमरयाद।
मलहिं दिगंबर स्यों नही जै चौरासीवाद ॥ ३ ॥
तीनकी कछु संक्षेपता, कहिओ आगम जानि,
पढत सुनत निकै मिटै, संसय मत पहिचानि ॥ ४ ॥ "
अन्त भाग
चौपर
" होहि युगलि घास बळधारी कहै सिलाकपुरुष निहारी, चौसठ इन्द्र न अधि जामै बारह देवलोक कही मांने ॥ ८५ ॥ जे यादव जिनमारग पखी तिनको कहै मांसकौ भखी, मनुज मानुषोत्तर ते आगे, जा है कहै तउखतलागे ॥ ८६ ॥
२६ क नाही २ कामच उवीस, अरू नवे नवोत्तरे लघु समुद्रमां न तनांही,
रापति भरत भजि खित अक सौ साठिमाह
चौरासी लख जोनि है, ओ चोरासी बोल जे मांनि है ते मांनि है
ते मान है भवसागरकल्लोल ॥८७॥ दो ० ||
नगर आगरौ मै कोरपाल सग्यान, तस निमित्त कवि हेमनै, किये कवित्त परवान ॥ ८८ ॥ दोषभावरि नहि कयौ कियो न निजमतपोष,
सत्यारथ उपदेश यह करे सुजनसंतोष ॥ ८९ ॥
सत्यारथ वानी प्रगट, घटघट करो उ ( द ) धोत, संसयतिमिरपटल फटो वढ्रीग्यांन सुख होत ॥ ९० ॥
इति चौरासी बोल समाप्तः शुभं भवतुः कल्यांणमस्तुः ॥ श्रीः ॥ "
રચના—સમય ઇત્યાદિ દિપર ૮૦ ખેાલ પ્રત્યુક્તિ ” નામની પ્રસ્તુત કૃતિ કયારે કયાં યાજાઈ તે વિષે એ કૃતિમાં ઉલ્લેખ નથી એમ એની મુદ્રિત આવૃત્તિએ જોતાં જણાય છે. આ કૃતિની તૈધ યશોવિજય ગણિએ એમના એક કાગળમાં લીધી છે એ ખાબત તેમજ તે વિ. સ. ૧૭૪૫ના અરસામાં સ્વગે સંચર્યાં એ બાબત વિચારતાં આ કૃતિ લગભગ ૨૭૫ વર્ષ જેટલી તો પ્રાચીન ગણાય.
प्रतिभाशतनी स्वोपज्ञ' वृत्ति सहितनी में व्यावृत्ति " मुक्ति-भल-नैन-मोहन૫. આ સ્વાપન્ન વૃત્તિની વિ. સ. ૧૭૧૩માં લખાયેલી એક હાથાથી પાટણના ભંડારમાં છે,

Page #23

અંક ૧૧] દિપટ ચૌરાશી બોલ પ્રયુક્તિ..
(૨૩૭ માલા”માં વીર નિ. સંવત ૨૪૪૬માં પ્રસિદ્ધ થઈ છે તેમાં બેકિંચિત્ પ્રાસ્તાવિક” (પત્ર ૧૦)માં પ્રસ્તુત કૃતિ કાશીથી આવતાં રચેલ, એ ઉલ્લેખ મુનિ (હવે સૂરિ) પ્રતાપવિયજીએ કર્યો છે. એ માટે એમણે કોઈ આધાર અહીં આપેલે જણાતું નથી. વિશેષમાં એમણે આ કતિ “ગુર્જર ભાષા ગ્રન્થાવલિઃ ”માં સેંધી છે અને કેટલીક પત્રિકાઓના લેખકેએ પણ તેમ કર્યું છે તે ઉચિત નથી. એથી તે યશવિજયે ગણીને હિંદી કૃતિઓના રચનાર તરીકે જે માન મળવું જોઈએ તેમાં વિક્ષેપ ઊભો થવા સંભવ છે.
વિષય—પ્રસ્તુત કૃતિને પ્રારંભ વર્ધમાન નામના જિનેશ્વરની હૃદયંગમ સ્તુતિ દ્વારા કરાયો છે. આ વર્ધમાન તે મહાવીર સ્વામી એમ સહજ ભાસે, પણ આ સ્તુતિની રચના એવી છે કે એ ઋષભ, ચન્દ્રાનન, વારિષણ અને વર્ધમાન એમ જે જિનેશ્વરનાં ચાર શાશ્વત નામ ગણાવાય છે, તેમાંના હરકોઈ વર્ધમાન જિનેશ્વરને અંગે ઘટી શકે છે. આ સ્તુતિ બાદ
વેતાંબરેના ગ્રંથની ભૂરિ ભૂરિ પ્રશંસા કરાઈ છે. અને ત્યાર પછી “દિગંબર ” મત ક્યારે, કેનાથી અને કેમ ઉત્પન્ન થયે એ હકીકત અપાઈ છે. ત્યાર બાદ આ કૃતિના મધ્યબિન્દુરૂપ દિગંબર અને તાંબર મતભેદનું વિસ્તૃત નિરૂપણ દાખલા-દલીલ પૂર્વક કરાયું છે. અંતમાં હેમરાજ પાંડે તરફથી કરાયેલી પ્રરૂપણાના પ્રત્યુત્તર રૂપે આ કૃતિ જાઈ છે, એ ઉલ્લેખ કરાવે છે.
દિગંબર અને તાંબરે વચ્ચે કઈ કઈ ૮૮૪ બાબતમાં એકવાક્યતા નથી એ આ કૃતિમાં દર્શાવાયું હશે એમ આપણે એના નામ તેમજ લો. ૩ અને ૧૫૮ જોતાં જણાય છે, પરંતુ એકે પ્રકાશમાં એ બધાં જુદાં તારવેલાં નથી. ગુ. સા. સં. (ભા. ૧)માં જે શીર્ષ કે અપાયાં છે તે લગભગ સાઠ બાબતો રજૂ કરે છે. આથી ઊંડા ઊતરીને ૮૪ બોલ હોય તે તે તારવવા પ્રયાસ થવો ઘટે. એ માટે સમયાદિની અનુકૂળતા નહિ હોવાથી હું અત્યારે તે મને જેવું છૂરે છે એવું દિશાસૂચનરૂપે થોડુંક કહું છું –
(૧) દેવાધિદેવમાં–તીર્થકરમાં ૧૮ દોષ હોતા નથી એમ તો શ્વેતાંબર અને દિગંબરો બંને પક્ષ માને છે, પરંતુ બનેની ગણતરીમાં મહત્ત્વને ફેર છે.
(૨) કેવલીને કલાકાર હોય છે. (એઓ ભોજન કરે છે.) (વે.)
૨, આ વાત બરાબર હોય તે પ્રસ્તુત કૃતિ “ વાચક” પદ મળ્યા પહેલાંની એટલે કે વિ. નિ. સં. ૧૭૧૮ કરતાં પહેલાંની ગણુય,
૭. “ભારતીય જ્ઞાનપીઠ કાશી” તરફથી ચાલુ વર્ષમાં (ઈ. સ. ૧૯૫૬માં) નેમિચન્દ્ર શાસ્ત્રીએ રચેલ હિન્દી-જૈન-સાહિત્ય-પરિશીલન પ્રસિદ્ધ થયું છે. એમાં “ જસવિલાસ સંગ્રહ ”માંનાં પદેનું મૂલ્યાંકન કરાયું છે. અહીં પૃ. ૮૭માં કહ્યું છે કે “થોનિયગી વકી માના વદી હી સરસ હૈ, आत्मनिष्ठा और वैयक्तिक भावना भी इनके पदोंमें विद्यमान है।"
અ. હાલમાં મને “દિગંબર (દિકપટ) ૮૪ બેલની એક હાથથી મળી આવી છે. એમાં દિગંબર ન માને” એવા ઉલ્લેખ પૂર્વક ૮૨ (બે બાબત કોરી જગ્યા ખાઈ છે.) બાબતે ગણુંવાઈ છે. એમાં તાંબરને પણ અપવાદરૂપે માન્ય હોય એવી પણ કઈ કઈ બાબત જણાય છે. આ હાથપથી લગભગ સો વર્ષ જેટલી પ્રાચીન લાગે છે, એના અંતમાં નીચે મુજબ ઉલલેખ છે –
" इति श्री चोराशि ८४ बोल दिगंबर न मानें सो संपूर्ण । लि। पं। हमीरविजय श्रीनिमचरी બાળી ચરિ ા 1 | "
૯. ““.” થી એમ સુચવાય છે કે આ ભવેતાંબરની માન્યતા છે.

Page #24

૨૩૮ ]
શ્રી. જૈન સત્ય પ્રકાશ [ વર્ષ ૨૧ (૩) તીર્થકરનું શરીર પરમ દારિક હોય છે. એ શરીર સાત ધાતુઓથી વર્જિત હોય છે. (દિ. •
(૪) જિનના શરીરની સ્થિતિ નોકમહારે છે. ( દિન) (૫) કેવલીનાં કર્મ બળેલી દેરડી (રજજુ) જેવાં છે. (દિ.) (૬) જિનને ૧૧ પરિષહ હોય છે(વે.) (૭) કેવલજ્ઞાન એ જિનનું ક્ષાયિક સુખ છે. (દિ.). (૮) દેવની પ્રેરણાથી તીર્થ કર બેસે અને ઊડે. (દિ.) (૯) કેવલજ્ઞાન મળતાં એ (જિન) આકાશમાં આકડાના રૂની પેઠે ભમે છે. (દિ.) (૧૦) જિન (તીર્થકર) બેલતા નથી. એમના મસ્તકમાંથી નાદ નીકળે છે. (દિ.) (૧૧) શલાકા-પુરુષને કદી નિહાર હોતા નથી. (દિ.). (૧૨) અપ્રમત્ત સાધુને આહાર-વિહાર હેતા નથી. (દિ,) (૧૩) માનુષેત્તર પર્વતની બહાર સાધુ જાય તે એમનું વ્રત ભાંગે. (દિ.) (૧૪) ભરત ચક્રવતીને ગૃહસ્થપણામાં કેવલજ્ઞાન થયું હતું. (વે.) (૧૫) ભાવ મુખ્ય નથી; દ્રવ્ય મુખ્ય છે. (દિ.) (૧૬) અધિગમ વિના સમ્યકત્વ હોય. (દિ.) (૧૭) દ્રવ્ય વિના ચારિત્ર નહિ. (દિ.) (૧૮) ચારિત્ર વિના સમ્યકત્વથી મેક્ષ મળે. (દિ.) (૧૯) કેવલીના મસ્તક ઉપર કઈ વસ્ત્ર મૂકે તે કેવલજ્ઞાન ઘટી જાય. (દિ.) (૨૦) ભાવલિંગને પ્રમાણરૂપ ગણુએ તે સિદ્ધના પંદર ભેદ ઘટે વ્યાજબી ઠરે. (વે.) (૨૧) સ્ત્રી-લિગે સિદ્ધ થવાય. (.)
(૨૨) મલ્લિ તીર્થકર સ્ત્રી હતાં, નહિ કે પુરુષ. (વે.) તીર્થ (કર)ને પ્રણામ અને પ્રદક્ષિણા બાહુબલિએ (2) કર્યા. (વે.)
(૨૩) તીર્થકર વાર્ષિક દાન દે છે. (8) (૨૪) પરહિત કરવાથી પુણ્ય મળે છે. (વે.) (૨૫) કપિલ (કેવલીએ) નૃત્ય કર્યું હતું. (વે.) (૨૬) મલ્લિ અને નેમિ એ બે જ તીર્થકર અપરિણીત રહ્યાં હતાં. () (૨૭) દ્રૌપદીને પાંચ પતિ ન હતા. (દિ.)
આ પ્રમાણે બીજા બોલ પણ રજૂ થઈ શકે, પણ એ કાર્ય અત્યારે થઈ શકે તેમ નહિ હોવાથી હું ગુ. સા. સં. (ભા. ૧)માં પ્રસ્તુત કૃતિને અંગે જે બેસૂચક શીર્ષ કે અપાયાં છે તે હું લગભગ તેવાં ને તેવાં રજૂ કરું છું.
૧ અઢાર દોષની અન્ય રીતે માન્યતા, ૨ કેવલી ભુક્તિ, ૩ તીર્થ કરનું શરીર સંપ્ત ધાતુ સહિત છે, ૪ કેવલીને અગિયાર પરિષહ છે, ૫ કેવલી-આહાર-સિદ્ધિ, ૬ કેવલીની વાણીની સાક્ષરતા, ૭ “માનુષેત્તર” પર્વતથી બહાર મનુષ્યગતિ, ૮ ભરતને ગૃહસ્થપણામાં કેવલજ્ઞાન. ૯ વ્યવહારનયની આવશ્યક્તા, ૧૦ અન્ય લિંગી વેષે સિદ્ધિ, ૧૧ સ્ત્રીલિંગ-સિદ્ધિ, ૧૨ બાહુબલિ કેવલી વિનય, ૧૩ તીર્થ કરનું વાર્ષિક દાન, ૧૪ કપિલ કેવલીનું નૃત્ય, ૧૫ મલિ અને
૧૦, “દિ.”થી એમ સુચવાય છે કે આ દિગંબરની માન્યતા છે.

Page #25

[૨૩૯
અંક: ૧૧] દિકપટ ચૌરાશી બોલ પ્રયુકિત..... ... નેમિનિન કુંવારા, ૧૬ સાધુનું ભિક્ષાગ્રહણ, ૧૭ કરતૂરી આદિથી પૂજા, ૧૮ જિન પ્રતિમાની અંગપૂજા, ૧૯ સમવસરણમાં જિનની નમ્રતાનું અદર્શન, ૨૦ ગૌતમસ્વામીએ પરિવ્રાજક કરેલે સત્કાર, ૨૧ જિન-પ્રતિમાનું પ્રક્ષાલન, ૨૨ ગુરુની સ્થાપના, ૨૩ “શત્રુંજય તીર્થ છે, ૨૪ શુદ્ધોપગમાં સાધુ ઉપદેશ તથા દીક્ષા આપે, ૨૫ વસુદેવની બેતેિર હજાર (૭ર૦૦૦) સ્ત્રી, ૨૬ મહાવીરસ્વામીને જમાલિ નામે જમાઈ, ૨૭ ચંડરુદ્રાચાર્યના શિષ્યને કેવલજ્ઞાન, ૨૮ વ્યવહારની સ્થાપના, ૨૯ દિગબરની રીત, ૩૦ દ્રવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક નય એ બન્ને મુખ્ય છે, ૩૧ પર્યાય ગુણ છે. ગુણાર્થિક નયે જુદે નથી. ૩૨ નય સાત છે, નવું નહિ. ૩૩ સમયપર્યાયની કાલ દ્રવ્યતા, ૩૪ પ્રભુ વીર મેરુ' ચળા, ૩૫ મુનિસુવ્રતસ્વામીને ‘ગણધર · અશ્વ, ૩૬ અડસઠ અક્ષરને નવકાર મંત્ર, ૩૭ તીર્થકરની દેશના અર્ધા–માગધીમાં, ૩૮ સ્વર્ગમાં તીર્થકરની દાઢાની પૂજા, ૩૯ નીચ કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલાની પણ સિદ્ધિ, ૪૦ વીર પ્રભુને ગર્ભપકાર, ૪૧ વીર પ્રભુના બે પિતા, ૪૨ ત્રિશલાનું અસતીત્વ નથી, ૪૩ બાહુબલિએ કેવલી થયે તીર્થકરની પ્રદક્ષિણા કરી, ૪૪ વીર છીંક ખાધી, ૪૫ “હરિવર્ષ ક્ષેત્રાદિમાં યુગલિકનું આનયન ૪૬ “સૌધર્મ ' દેવલોકમાં ચમત્પાત, ૪૭ વીરને અનાર્ય દેશમાં વિહાર, ૪૮ દેવ મનુષ્ય વચ્ચે ભેગ, ૪૯ વીરનું પ્રથમ વ્યાખ્યાન વિફલ થયું, ૫૦ તીર્થંકરની માતાને ચૌદ સ્વન, પ૩ બત્રીશ અતિશય જુદાં કરવાં મેગ્ય નથી, ૫૪ ચર્મ જલપાને દેષ નથી, ૫૫ પાકું ધી કલ્પ, પ૬ મરુદેવી અને નાભિ બને જુગલિયાં, ૫૭ તેમનાથી બહષભ જિનને જન્મ, ૫૮ સાધુ પાત્રધારી અને એમનાં ઉપકરણની સ્થાપના, ૫૯ જિનાગમ વિદ્યમાન છે.
ગ્રંથ અને ગ્રંથકારે વિષે ઉલ્લેખ૧–પ્રસ્તુત કૃતિમાં નીચે મુજબ બાર ગ્રંથોનાં નામ અપાયાં છે–
આવશ્યક (ક), ગોમટસાર (૧૯૩), જ્ઞાતાસૂત્ર (૧૪૨), તત્ત્વારથ (તસ્વાર્થ), (૨૫, ૮૩, ૯૨), તન્નસમાધિ (૧૧૧), નયચક્ર (૮૩), પ્રવચનસાર (૨૯, ૪૪, ૬૦, ૭૭), વ્યવહારભાગ્ય (૭૪), શત્રુજ્ય માહાતમ (શત્રુંજય માહાત્મ્ય) (૧૦૦) સમયસાર (૪૨), સંમતિ (૬, ૮૨, અને સૂગડાંગ (સૂત્રકૃતાંગ) (૧૧૪).
ગ્રંથકારનાં નામ નીચે મુજબ છે – દેવસેન (૮૩), સિદ્ધસેન દિવાકર) (૭૯) અને હેમરાજ પાંડે.
આ ઉપરાંત પૃ. ૯૨માં તત્ત્વારથના વૃત્તિકારનો ઉલ્લેખ છે. એ વૃત્તિકાર સિદ્ધસેનગણું હોય એમ લાગે છે.
અવતરણ–પ્રસ્તુત કૃતિમાંથી અન્યત્ર અવતરણ અપાયાં છે. જેમકે કર્તાએ લખેલ ૧૨કાગળ (પૃ. ૯૦)માં નિમ્નલિનિત પદ્ય અવતરણરૂપે આપ્યું છે, તેમ કરતી વેળા પ્રસ્તુત કૃતિને એમણે “૮૪ બેલવિચાર” એ નામથી ઉલ્લેખ કર્યો છે?—
૧૧. અન્ય વિશેષ નામ તરીકે આર્ય કૃષ્ણ અને એમના એક વખતના શિષ્ય સહસ્ત્રમલ્લને ઉલ્લેખ પાંચમા પદ્યમાં જોવાય છે.
૧ર, આ કાગળ ગૂ. સા. સં૦ (ભા. ૨) માં પૃ. ૮૫-૧૧રમાં છપાવાયો છે. એ માટે કર્તાના હસ્તાક્ષરવાળી હાથપેથીને ઉપયોગ કરાયો છે.

Page #26

શ્રી. જેને સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ : ૨૧ "सूत्रनमई परिसह कहे वृत्ति लेउ नकार। "
जो संसा उपजत नहीं तो तुझ भ्रमको भार ॥" આ પદ્ય કંઈક ફેરફાર સાથે ગુ. સા. સં. (ભા. ૧) માં પદ્ય તરીકે જોવાય છે. એવી રીતે જૈનધર્મવરસ્તોત્ર (લેક ૨૮, ૩૦ અને ૩૬) ની પણ વૃત્તિમાં પૃ.૧૪ ૯૧, ૯૫ અને ૧૧૦ માંનાં અવતરણે ૧૮, ૧ અને, ૪પમાં પદ્યરૂપે થોડાક ફેરફાર સાથે નજરે પડે છે.
મહત્ત્વા–પ્રરતુત કૃતિ વિવિધ દષ્ટિએ મહત્ત્વની છે. જેમકે,
(૧) આ કૃતિ ઓછામાં ઓછાં ૨૬૭ વર્ષ જેટલી તે પ્રાચીન છે જ, એટલે એ સમયની હિંદી ભાષાના અભ્યાસ માટે એ કામમાં લઈ શકાય તેમ છે.
(૨) લગભગ ત્રણસો વર્ષ ઉપર જૈન સમાજ કેવા કેવા મતભેદોમાં રસ ધરાવતા હતા તેનું એ સમયની સામાજિક મનોદશાનું પ્રસ્તુત કૃતિ દિગ્દર્શન કરાવે તેમ છે.
(૩) સૌથી મહત્વની વાત તે એ છે કે તાંબર અને દિગંબરે વચ્ચેના ૧૪મતભેદોને શંખલાબદ્ધ ઇતિહાસ તૈયાર કરવામાં આ કૃતિ ઉપયોગી થઈ પડે તેમ છે. જે આ ઈતિહાસ નિષ્પક્ષપાતપણે રચાય અને એમાં પ્રત્યેક મતભેદ ક્યારે કેમ ઉત્પન્ન થયો અને કેવી રીતે એ પિોષાય અથવા તે ઓછેવત્તે અંશે જતો કરાય તેનું વાસ્તવિક નિરૂપણ કરાય તે જેનના બે મુખ્ય ફિરકાઓ વચ્ચેનું વૈમનસ્ય સહેજે ઓછું થાય અને એ કઈ નાનેસને લાભ ન ગણાય.
આમ પ્રસ્તુત કૃતિનું અનેકવિધ મહત્વ હોવાથી તેમજ અવતરણમાં કવચિત ફેરફાર જણાય છે તેથી એને વિશેષ પ્રચાર અને અભ્યાસ થવો ઘટે. એ માટે આ કૃતિનું સમીક્ષાત્મક સંસ્કરણ તૈયાર કરાવી પ્રકાશિત કરાવું જોઈએ. એમાં પૂર્વપક્ષ તરીકે હેમરાજ પાંડેની સિતપટ ચોર્યાસી બેલ નામની કૃતિને સ્થાન અપાવું ઘટે. ૧૫ વિશેષમાં પ્રસ્તુત કૃતિને ગુજરાતી અનુવાદ પણ અપાવો જોઈએ. સાથે સાથે સામસામી અપાયેલી દલીલ કેટલી સબળ અને પ્રાચીન છે તે દર્શાવાવું જોઈએ. ન્યાયાચાર્યની કૃતિઓને પ્રચારાર્થે પ્રયાસ કરનારી ડભેઈમાં નિમાયેલી સમિતિ આ બાબત પૂરતું લક્ષ્ય આપશે, તે મારા જેવાના આનંદમાં વૃદ્ધિ થશે.
( ૧૩. આ પ્રકાંક દે. લા. જૈ. પુ. સંસ્થા તરફથી પ્રકાશિત અને મારે હાથે સંપાદિત આવૃત્તિ અનુસાર છે. - ૧૪. “ઉત્તમ અને મધ્યમ ત્યાગમાર્ગના એ પ્રાચીન સમન્વયમાં જ વર્તમાન દિગંબર તાંબાના ભેદનું મૂળ છે,” એમ પં. સુખલાલજીએ તરવાર્થસૂત્ર (ગુજરાતી વ્યાખ્યા સહિત) ની પરિચય (૫, ૩૦, દ્વિતીય આવૃત્તિ)માં કહ્યું છે. વિશેષમાં એમણે અહીં (પૃ. ૩૦-૪ર માં) અચેલત્વ અને સચેતત્વ તેમ જ મૃતના સ્વીકાર-અસ્વીકાર વિષેના કેટલાક મુદ્દા રજૂ કર્યા છે,
૧૫. ડા વખત ઉપર મને દિગંબરમતખંડન નામની કૃતિની એક હાથથી જોવા મળી હતી એમાં સત્તર બાબત વિષે ઊહાપેહ કરાયો છે. જેમકે પરિધાપનિકા, જિનમૂર્તિ, બલિ, કસ્તૂરિકા, યોગપટ્ટક, સ્ત્રી-નિર્વાણ ઈત્યાદિ.

Page #27

નવી મદદ રૂા. ૫૦) શ્રી ગોડીજી મહારાજ જૈન દેરાસર, પાયધુની, મુંબઈ
| સમિતિના ચારે પૂ. મુનિસભ્યોનાં સરનામાં (૧) પપૂ. આ. ભ. શ્રીવિજ્યલબ્ધિસૂરિજી મહારાજ | ઠે. તપગચ૭ અમર જૈનશાળા ખારવાડા, ખંભાત. (૨) પ. પૂ. આ. મ. શ્રીવિત્થલાવણ્યસૂરિજી મહારાજ
છે. તપગચ્છ જૈન દેરાસર, એંડ્રઝરડ, શાન્તાક્રુઝ, મુંબઈ ૨૩. (૭) પ. પૂ. આ. ભ. શ્રીચંદ્રસાગરસૂરિજી મહારાજ
| ઠે. તપગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય, ૯૬, કેનીંગ સ્ટ્રીટ, કલકત્તા. (૪) ૫. પૂ. મુનિ શ્રીકશનવિજ્યજી મહારાજ (ત્રિપુટી) - ઠે. જૈન ધર્મશાલા, સદર બજાર, મેરઠસદર (યુ. પી.)
પુસ્તક સ્વીકાર પુસ્તકનું નામ : શ્રી નિનાપતિ
લેખક : ૫. શ્રી. કલ્યાણુવિજ્યજી ગણિ પ્રકાશક તથા પ્રાપ્તિસ્થાન "
મા : શ્રી. ક. વિ. શાસ્ત્રસંગ્રહ સમિતિ-જાલાર (ભારવાડ) મૂલ્ય : સદુપયોગ પુસ્તક : શ્રી. મહેન્દ્ર જૈન પંચાંગ
તો : ૫. શ્રી વિકાસવિજયજી પ્રકાશક : અમૃતલાલ કેવળદાસ મહેતા, નાગજી ભૂદરની પાળ, અમદાવાદ. કિંમત : માર માના
પૂજ્ય મુનિરાજોને પૂજ્ય આચાર્યાદિ મુનિવરે પોતાનાં સરનામાં કાર્યાલયમાં લખી મોકલે એવી વિનંતિ કરીએ છીએ.
વ્યવe

Page #28
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kabatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir Shri Jaina Satya Prakasha. Regd. No. B. 8801 શ્રી જૈન સુત્ર જીવEારા - શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ અંગે સૂચના ચાજના 2. આ માસિકનું વાર્ષિક લવાજમ રૂા. 3 6. શ્રી. જેનધર્મ સત્ય પ્રકાશક સમિતિ ત્રણ રૂપિયા રાખવામાં આવ્યું છે. દ્વારા શ્રી. જેન સત્ય પ્રકાશ” માસિક 19 વર્ષ 3. માસિક વી. પી. થી ન મંગાવતાં લવાથયાં પ્રગટ કરવામાં આવે છે. જમના ફો. 3] મનીઓર્ડરદારા મોકલી આપ- 2. એ સમિતિના આજીવન સંરક્ષક તરીકે વાથી અનુકૂળતા રહેશે. રૂા. 500] આ૦ દાતા તરીકે રૂા. 2001 આ૦ સદસ્ય તરીકે રૂા. 10 11 રાખવામાં આવેલા છે, આ માસિકનું નવું વર્ષ દિવાળીથી છે. આ રીતે મદદ આપનારને કાયમને માટે શરૂ થાય છે. પરંતુ ગ્રાહક ગમે તે એકથી માસિક મોકલવામાં આવે છે. બની શકાય. વિનતિ 5. ગ્રાહકોને એક મોકલવાની પૂરી સાવ૧. પૂજ્ય આચાર્યાદિ મુનિવરો ચતુર્માસનું ચેતી રાખવા છતાં અંક ન મળે તે સ્થાનિક સ્થળ નક્કી થતાં અને રોષ કાળમાં જ્યાં વિહરતા પોસ્ટ ઓફિસમાં તપાસ કર્યા પછી અમને હાય એ સ્થળનું સરનામું માસિક પ્રગટ થાય સૂચના આપવી. એના 15 દિવસ અગાઉ મેલતા રહે અને તે તે સ્થળે આ માસિકના પ્રચાર માટે ગ્રાહકો 6. સરનામું બદલાવવાની સૂચના ઓછામાં બનાવવાને ઉપદેશ આપતા રહે એવી વિનતિ છે. ઓછી 10 દિવસ અગાઉ આપવી જરૂરી છે. - 2. તે તે સ્થળામાંથી મળી આવતાં પ્રાચીન લેખકોને સૂચના અવશેષો કે એતિહાસિક માહિતીની સુચના ના આપવા વિનંતિ છે.. | 1. લેખે કાગળની એક તરફ વાંચી શકાય -3, જેનધર્મ ઉપર આક્ષેપાસક લેખે તેવી રીતે શાહીથી લખી મોકલવા. આદિતી સામગ્રી અને માહિતી આપતા રહે 2. લેખે ટૂંકા, મુદ્દાસર અને વ્યક્તિગત એવી વિનતિ છે. ટીકાત્મક ન હોવા જોઈ એ. પ્રાહકોને સૂચના - 3, લેખ પ્રગટ કરવા ન કરવા અને તેમાં 1. 6 શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ” માસિક પ્રત્યેક પત્રની નીતિને અનુસરીને સુધારવધારો કરવાનો અંગ્રેજી મહિના ની ૧૫મી તારીખે પ્રગટ થાય છે. હક તંત્રી આધીન છે. મુક : ગોવિંદલાલે ગશીભાઈ શાહ, શ્રી શારદા મુદ્રણાલય, પાનકા નાકા, અમદાવાદ. પ્રકાશક : ચીમનલાલ ગોકળદાસ શાહ. શ્રી. જેનધર્મ સત્ય પ્રકાશક સમિતિ કાયાલય, જેશિગભાઈની વાડી, ઘીકાંટા રોડ-અમદાવાદ. For Private And Personal Use Only