Jain_Satyaprakash 1944 09

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 4

સમાધાન-પ્રવૃત્તિનાં મૂલ્યાંકન
લેખક–પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી સિદ્ધિમુનિજી સાધુ એટલે રાગદ્વેષ વગરને મહાત્મા. તેને ન હોય ધિ, માન, માયા કે લોભ. તે સર્વથા શાંત અને સમતાવાન જ હોય તેને જંગતની સાથે કોઈ સંબંધ જ ન હોય. સર્વથા ઇન્દ્રિયગ્રામોથી પર જ હોય.” જેઓ આવી આવી “સાધુ” શબ્દની વ્યાખ્યા કરે છે અને જ્યારે કોઈક સાધુમાં તે વ્યાખ્યાથી વિપરીત રાગદ્વેષાદિ જણાય-દેખાય ત્યારે તેને પિતાની મનાયેલી વ્યાખ્યાનુસાર “સાધુ” તરીકે ન માનવાની સમજ ધરાવે છે; તેઓ એ સત્ય ભૂલી જાય છે કે, અમારી ઉપરોક્ત વ્યાખ્યા અપૂર્ણ અને અનુચિત છે, એમાં કાંઈક ઊંડી ગેરસમજ રહેલી છે.
જૈન શાસ્ત્રોમાં સાધુ એટલે “સિદ્ધ' નહિ, પણ સાધક છે. સર્વાર્થસિદ્ધને કાંઈ સાધવાનું રહેતું નથી, જ્યારે “સાધુ” શબ્દમાં સાધવાના અર્થની જ મુખ્યતા છે. એટલે કે-આત્માના અર્થની સાધના કરનાર તે સાધુ. આને ભાવાર્થ એ છે કે, આત્માર્થને, સિદ્ધ કરવા માટે પ્રયત્નશીલ યોગ્ય ઉમેદવાર તે સાધુ. રાગદ્વેષાદિને જેટલા પ્રમાણમાં વિજય મેળવ્યા હેય, અર્થાત તેની જેટલા પ્રમાણમાં સિદ્ધતા સાધી હોય તેટલા પ્રમાણમાં. તે ઉમેદવાર સિદ્ધ ગણી શકાય, પણ અવશિષ્ટ સાધ્ય સાધનાની દૃષ્ટિએ તે સાધક–સાધુ જ છે. જેનશાસનમાં હરકોઈ ગમે તે વ્યક્તિ આવા પ્રકારનો સાધુ કે ઉમેદવાર બની શકતા. નથી. સુવિહિત ગીતાર્થની પરીક્ષામાં સફળ થાય તે જ એ પદને પામી શકે છે..
જૈન શાસ્ત્રો કહે છે કે –સિદ્ધ થવાની ઉમેદવારી કરનારમાં એટલે સાધ્ય સાધવાની ખાતર સાધક દશાનું–સાધુતાનું સ્થાન સ્વીકાર કરનારમાં તેને યોગ્ય ગુણસંચય. અમુક પ્રમાણમાં થયેલો હોવો જ જોઈએ. મહાન આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરીશ્વરના ગ્રંથમાં આ ઉમેદવારીની યોગ્યતાના ગુણોનું વર્ણન અતીવ વિસ્તારથી કરવામાં આવ્યું છે કે, જે ગ્રંથને જેનાગમન અને તેમની પછી થયેલા સર્વ આચાર્યોના તે વિષયને લગતાં સંક્ષિપ્ત છે વિસ્તૃત વિધાનોને ટેકો છે. એ ગુણવર્ણન પરથી ભાવાર્થરૂપે સંક્ષેપમાં કહી શકાય કે, જે આત્મામાં અમુક અંશે વિરક્તભાવ, અલ્પ કાયિતા, મોક્ષાભિરુચિ, સપુરુષાર્થ પ્રબલતા વગેરે જાગ્યાં હેય તે જ આ ઉમેદવારી કરી શકે-જૈન સાધુતા સ્વીકારી શકે. તેનામાં સર્વથા પ્રમાદને અભાવ કે ક્રોધાદિ કષાયની સાવ નિમ્લતા, એ વગેરે તો ઉમેદવારી કરતાં કરતાં સાધકદશાના અભ્યાસબળે આગળ પર જ રાખવાં રહે છે. અને એ માટે સમયની મર્યાદા, જે ભાવ સમ્યકત્વને યોગ થયે હેય તે વધારેમાં વધારે અપાઈપુદ્ગલપરાવર્ત જેટલે. કાલ છે. વ્યવહારથી દ્રવ્ય સમ્યત્વ આરોપણ કરીને જેઓને આ ઉમેદવારી સોંપવામાં આવે છે તેઓને માટે તે એ સમયની મર્યાદા આંકવાનું કાર્ય છવસ્થાને માટે અનિશ્ચિત છે. કેમકે છવસ્થ યોગ્યતાને નિર્ણય નિશ્ચયથી કરી શકતા નથી. અને વ્યવહારથી મનાયેલી યોગ્યતા વ્યાવહારિક રીતે જ નિર્ણય આપવામાં કારણ બને છે. અસ્તુ.
આમ ઉપર કહ્યા પ્રમાણે મોક્ષારાધક સાધુમાં, તે અતીવ આગળની સાધક દશામાં ન પહોંચે ત્યાં સુધી, તેનામાં કષાયાદિ વિદ્યમાન હોય છે તેથી જ શિક્ષા વગેરેની જરૂરિયાત નવ દીક્ષિતને જ નહિ, પરંતુ જ્યાં સુધી અમુક એગ્ય ગુણોપાર્જન ન થયું હોય ત્યાં સુધી સૌ કોઈ સાધુને હેય છે. અનાદિ કાળથી આત્મામાં જે કમની સત્તા અને તજજન્ય વયિક