________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮િ૦]
શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વષ૭
આ પ્રસંગે એક આશંકા જરૂર થાય છે કે જે પં. ભકિતકુશલ ગણિએ લખનાર તરીકે પિતાનું નામ આપ્યું તે પછી જેના ગ્રંથની નકલ કરી હોય તે ગ્રંથકારનું નામ કેમ ન આપ્યું ? આનું સમાધાન બે રીતે થાય છે. એક તો એ કે એમને પિતાને પણ ગ્રંથકારનું નામ ન મળ્યું હોય અને કર્તાના નામ વગરના ગ્રંથ ઉપરથી તેમણે નકલ કરી હેય. અથવા તે, કઈ કઈ હસ્તલિખિત ગ્રંથોના ઉલ્લેખોમાં મળે છે તેમ, લખનાર પતે જ ગ્રંથના બનાવનાર હોય; એટલે કે ૫. ભક્તિકુશળ ગણિએ જ આ ગ્રંથ બનાવ્યો હોય ગમે તે હોય પણ બીજો કોઈ સબળ ઉલ્લેખ ન મળે કે બીજી કોઈ વિશેષ ઉલ્લેખવાળી પ્રત ન મળે ત્યાં લગી આ બાબતને નિર્ણય કરે શક્ય નથી.
આ કવિતાના “ બત્રીશી” એવા નામ પ્રમાણે તેમાં બત્રીશ જ કડિયો હોવી જોઈએ છતાં આમાં વધારે કડિયે છે. પણ આવું તે કેટલીક સંસ્કૃત પ્રાકૃતની કૃતિઓમાં પણ જેવામાં આવે છે. મૂળ નામ અષ્ટક, પચ્ચીસી, બત્રીશી કે શતક હેય પણ સંખ્યા બે ચારની વધારે હોય.
ગ્રંથકારે પ્રારંભમાં સરસ્વતીની સ્તુતિ કરીને બીજી ગાથામાં સુવતીઓ-સાધુઓ-ના નિવાસસ્થાનની ઓળખાણ આપી છે અને ત્યારપછી દરેક વર્ણનું વર્ણન આપ્યું છે. આમાં જે બત્રીશ વર્ણનું વર્ણન આપેલું છે તે આ પ્રમાણે છે :
૧ શ્રાવક, રમેશ્રી, ૩ બ્રાહ્મણ, ૪ વર્તિયા, ૫ રજપૂત, ૬ કલબી (કણબી), ૭ કદઈ, ૮ પીસ્તાગીયા (કાછિયા), ૯ કુંભાર, ૧૦ વાલંદ (હજામ), ૧૧ માળી, ૧૨ સુતાર, ૧૩ ભીસાત (ભીસ્તી-પખાલી), ૧૪ તબેલી, ૧૫ સોની, ૧૬ ગાંછા (સુંડલા બનાવનાર) ૧૭ બેબી, ૧૮ લુહાર, ૧૮ મોચી, ૨૦ દરજી, ૨૫ ધાંચી, ૨૨ ગેલા (પ્રવાસ), ૨૩ ભવાયા. ૨૪ વેશ્યા, ૨૫ રક (ભંગી ), ૨૬ ભીલ, ૨ ૭ વાધરી, ૨૮ સરાણિયા, ૨૮ લોટિયા, ૩૦ અંત્યજ (૮), ૩૧ માછી અને ૩૨ ભાંડ.
આ બત્રીશીની હસ્તલિખિત પ્રતમાં એક બાજુ ઉપર વધુબે ગાથાઓ આપેલ છે તે મેં પરિશિષ્ટ રૂપે અંતમાં આપી છે તથા બીજી બે ગાથાઓ દુહા તરીકે આપી છે. છેવટને થોડેક ગધ ભાગ ગ્રંથની પુષ્પિકા રૂપે અંતમાં આપેલ છે.
આ ગદ્ય ભાગમાં ૧૮ વર્ણમાંના છે ને નારૂ, ૫ ને કારૂ અને ૪ ને વાર; એમ ૧૮ વર્ણને જુદી જુદી સંજ્ઞા આપી છે, તે કયા આશયથી તે સમજી શકાતું નથી.
આ બત્રીશીમાંની જુની ભાષા તેના અભ્યાસીઓને જરૂર રસ ઉત્પન્ન કરશે. આમાંના કેટલાક શબ્દો નીચે આપ્યા છેઃ
ભારહી ભારતી, કઝિકકાજે, તાડઉં તજવું; તાતિકરઇ=ઠીકઠાક કરી, નઈ=અને, ચીની પીંછી, ગોફણ=એટલે, પાડો=પળપાડોશી, ડેટિંગ =કોઠીબડાં, રેહુઆ ઢગલા, નાંભા-નીંભાડે, મુંદ્ર=મુંડવું, વણસાડો નાશ કરવું, જાડઉમુખ, ગાઢ કઠણ, તાડી તેડવું, ખલી ખેળ. પયસઈ=પેસે. રકવાડે સરવાડે, તીઠર તેતર, મનિ=મન, નિગુર=ગુણવગરના, કુચટ નાની, વાટિઇ વણવું, ચિહુચાર, કહઈ=કહે, છzછે, દિહાડે દિવસ, કઠv=કાંઈ.
જેનો અર્થ ખ્યાલમાં આવ્યું તે સામાન્ય રીતે ઉપર આવેલ છે. આ ઉપરાંત બીજા પણું ઘણુય અભ્યાસ કરવા એગ્ય શબ્દો છે.
For Private And Personal Use Only
