________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
( ૧૦૮ )
સમયભદ્રબાહુસ્વામી વીર સંવત્ ૧૭૦ માં સ્વગે સંચર્યાની જૈન પરપરા છે અને આની વિરુદ્ધ કાર્દ આધુનિક બહુશ્રુતે મત ઉચ્ચાર્યાંનુ જણાતુ
નથી. એથી એલિત થાય છે કે લગભગ સંવત્ ૨૦૦ પછી કાઈ શ્રુતકેવલી થયા નથી.
સવાદી ઉલ્લેખા-'શ્રુતકેવલી'ના અંતે લગતા જે શ્વેતાંબરીય ઉલ્લેખ ઉપયુ ત શ્વેતાંબરીય માન્ય
તાને દર્શાવે છે તે પૈકી કેટલાક નીચે પ્રમાણે છેઃ
વીસમીકરણનો પ્રયોગ તેમ જ શ્રુતકેવલીએની સંખ્યા શ્રુતર્કવલીના અ અને ઍને કે એના પાય અને એમનાં નામેા દિગંબરાની કઈ કૃતિમાં સૌથી પ્રથમ અપાએલાં છે તે જાણવું બાકી રહે છે.
દેવમૂરિએ વિ. સં. ૧૧૬૨માં રચેલા જીવાણુસાસણ (અધિ. ૧૪, ગા. ૮૪)માં ‘સુયકેલિ’ શબ્દ વાપરી એની સ્વેપન્ન વૃત્તિ(પૃ .૪૫)માં “શ્રુતદેવહિના તુ પૂર્વવરા” એમ આ શબ્દના અર્થ દર્શાવ્યો છે.
સિદ્ધસેન દિવાકરના ‘શ્રુતકેવલી’ તરીકે ઉલ્લેખ
સમભાવભાવી ડુરિભદ્રસૂરિએ પંચવત્યુગમાં આચાર્ય સિદ્ધસેનને ‘ શ્રુતર્કવલી ’ તથા ‘ દિવાકર ’ કહ્યા છે અને સુક્ષ્મપિયરણ( કેડે ૩ )ની ૫૩મી ગાથા પણ ઉદ્યુત કરી છે. એ બાબતા પચવશ્રુગની નિમ્નલિખિત ગાથાઓ ઉપરથી જાણી શકાય છે:"भाइ एते अम्हाणं कम्मवाय नो इट्टो | ण णो सहावयाओ सुअकेवलिया जओ भणिअ
|| ૧૪૭ ||
आयरिय सिद्धसेणेण सम्मईए पट्टिअजसेणं । 'दूसम' शिसा दिवागरकप्पत्तणओ तदकखण ॥ ૪૮ || 'कालो महाव निअई पुञ्चकयं पुरिसकारणे गन्ता । દિગંબરોના મતે પાંચ શ્રુતકેવલી—આપણેમિલ્ટન્ન, તે ચેવ સમાનયો ઢોન્તિ સમ્પન્ન શ્વેતાંબરાની માન્યતા વચારી. હવે વિંગ ખરાની વિચારીશું. દિગબરીય સાહિત્યમાં ‘ શ્રુતકેવલી ’શબ્દ વપરાયા છે અને દિમા એને પ્રયાગ આજે પણ કરે છે. એમના મતે પાંચ જ શ્રુતકેવલી થયા છે. એમનાં નામ ષટ્નડાગય(ખંડ ૧)ની પ્રસ્તાવના (પૃ.૨૨)માં નીચે મુજબ દર્શાવાયાં છેઃ-(૧) વિષ્ણુ, (૨) નિિમત્ર, (૩) અપરાજિત, (૪) ગાવન અને (૫) ભદ્રબાહુ.
પૂ. મહેન્દ્રકુમારે જૈનદર્શન( પૃ. ૧૭ )માં પાંચ જ શ્રુતકેવલી' થયાનું ક્યું છે. એમનાં નામ એમણે નીચે પ્રમાણે રજૂ કર્યાં છેઃ—
અભિધાન રાજેન્દ્ર ( પૃ. ૯૮૫ ) માં નીચે પ્રમાણેની એ ગાયા જોવાય છે:———
" जो सुणाभिगच्छ अप्पाणमिणं तु केवलं सुद्धं । तं सुयकेवल मिसियो भणन्ति लोग पईबकरा ।। " " जो सुअनाणं सव्वं जाणइ ‘મુવૈધશ્રી' તમાનું લિા । नाणं आयं स जम्हा 'सुयकेवली' तम्हा || "
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ આસ
આ બધા વીરસવત ૨૦૦ પહેલાં થઇ ગયાનું મનાય છે. એમાં ‘સિદ્ધસેન દિવાકર ' નામ નથી.
(૧) નન્દી, (૨) નન્તિમિત્ર, (૩) અપરાજિત, (૪) ગાવર્ધન અને (૫) ભદ્રબાહુ.
|| શ્‰° ||
29
આની સ્વૉપન્ન વ્યાખ્યા નામે શિષ્યહિતા (પત્ર ૧૫૭ )માં ‘સુઅેવલિ' માટેના સ’સ્કૃત શબ્દ 'શ્રુત
કેવિલન વપરાયો છે, પરંતુ એના અર્થ અહીં અપાયા નથી, જ્યારે મૂળમાં ‘દિવાકરને જે નીચે મુજબના અર્થ સૂચવાય છે તે સંસ્કૃતમાં દર્શાવાયા છે:
For Private And Personal Use Only
‘દુઃખમા’રૂપી રાત્રિને વિષે દિવાકર યાને સૂર્ય સમાન હાવાથી ‘દિવાકર હરિભદ્રસુરિ જેવા સમ
1 એમનાં જીવન અને વિસ્તૃત કૃતિકલાપને પરિચય મે... ‘શ્રી હરિભદ્રસૂરિ’ નામના મારા પુસ્તકમાં આપ્યું છે. આ લગભગ ૪૦ પૃષ્ઠનું પુસ્તક હમણાં જ પ્રસિધ્ધ
કરાયું છે.
