Jain Dharm Prakash 1959 Pustak 075 Ank 07

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

અંક ૭].
બુદ્ધિ અને શ્રદ્ધા
(૮૫)
જુદા જુદા કાર્યક્ષમ શરીર હોઈ શકે એ ઘડીભર બુદ્ધિના ક્ષેત્રમાં પોતાની ધ્યાન, ધારા અને સમાભૂલી જ જાય છે.
ધિના સાધનથી સુખેથી આવજા કરતા હોય તેમના અમારી બુદ્ધિને અમુક વસ્તુ સત્ય ભાસતી નથી અનુભવીને અને સિધ્ધિઆન આપણે તુચ્છકારી માટે એ વસ્તુ બેટી જ હોય એમ માનનારા અને કાઢીએ એ માં આપણી જ બાલીશતા તરી આવે છે, બેલનારા પિતાની બુદ્ધિ ઉપર અતિશય વિશ્વાસ એમાં જરાએ શંકા નથી. બુદ્ધિવાદીઓની જ્ઞાનશકિત મૂકી પતે પોતાની બુદ્ધિને ગર્વ ધારણ કરી મેટી ત્યાં અધૂરી લાગે એ બનવાજોગ છે. માટે જ કેઈપણ ભૂલ કરતા હોય છે. એને આપરો વિચાર કરવો જોઈએ. માગુસે પોતાની મર્યાદિત એવી બુદ્ધિ ઉપર એટલે
વધારે પડતે વિશ્વાસ નહીં મૂકતાં આપણા કરતાં જેઓ પોતાની બુદ્ધિ ઉપર જે અતિરિત
વધુ બુદ્ધિશાળી માનવ જગતમાં હતા અને વિશ્વાસ રાખે છે તેઓએ એ સમજવાની જરૂર છે ?
છે એ ભૂલવું નહીં જોઈએ. જે બુધ્ધિશાળીઓએ કે, પિતાની બુદ્ધિ એ કાંઈ આદર્શ કે સંપૂર્ણતાને
અદ્ધિક સુખોપભોગની લાલસા રાખ્યા વગર પિતાના નમૂના નથી. દરેક માસના પશમને આધારે
અનુભવે લખી રાખ્યા છે તેને અવશ્ય વિચાર મનુષ્યની બુદ્ધિને વિકાસ થતો હોય છે. જે ઘટના
કર જોઇએ. સામાન્ય માણુ સને સહજ બનેલી, બુદ્ધિગમ્ય કે * સ્વાભાવિક લાગતી નથી તે જ ધટના વિશિષ્ટ કેટીના : જ્યારે આપણી બુદ્ધિ થાકી જઈ કામ કરતી ન માણસને ચમત્કાર જેવી લાગતી નથી, પણ સહેજે હોય, અમુક ધટના આપણી બુદ્ધિના ક્ષેત્રમાં આવી શકતી બનતી ઘટના લાગે છે. અમુક કૃતિને કે તમને એ * *
2 2 ન હોય ત્યાં આપણે એ ઘટના ખોટી જ છે એ પરિપાક લાગે છે. એ ઉપરથી જણાય છે કે, જેમ
ઉતાવળી મત બાંધી લે એ આપણું અજ્ઞાનજેમ બુદ્ધિનો વિકાસ થતો જાય છે તેમ તેમ તેની કથા છે એમાં શેઠા નથી. જ્યાં આપણે વસ્તુની જાવાની શક્તિ ખીલે છે. આપણે સમજવું
ઘટના જાણવામાં નિષ્ફળ નિવડીએ. આપણી બુદ્ધિ પડે છે કે, આ પણી બુદ્ધિની પણ કાંઈક મર્યાદા
પર કામ ન કરે ત્યારે આપણી બુદ્ધિની મર્યાદા આવી છે, તેથી વધુ વિકસિત બુદ્ધિ હેવી શકે છે. અને જાય છે. અને ત્યારે જ શ્રદ્ધાનું ક્ષેત્ર શરૂ થાય છે. એવે પણ એક દિવસ ઊગશે કે આપણી બુદ્ધિ તદન એ સમજી રાખવું જોઈએ. એ શ્રદ્ધા અને એનું ક્ષેત્ર, તુરછ અને નહીંવત છે એ આપણને સાક્ષાત્કાર કર્યું તેના વિચાર એક દષ્ટાંત દ્વારા આપણે કરીએ.’ થશે. એકાદ અણધા અને જંગલી જેવા માણસ જયારે કોઈ વિદ્યાર્થી સ્કૂલમાં ભણવા જાય છે સામે આપણે એમ કહેવાનો પ્રયત્ન કરીએ છીએ કે, ત્યારે તેની બુદ્ધિ બાલ્યાવસ્થામાં હોય છે. તેને આ પ હજાર માઈલ લાંબે ગવાઈ રહેલું ગાયન વિકાસ થએલો હેત નથી. ત્યારે તેને રકુલમાં સાંભળી શકીએ છીએ. એટલું જ નહીં પણ કેણું તેમનું હિત થાય એવું જ્ઞાન નક્કી મળરો એવો ગાય છે અને તે કેવી હીલચાલ કરે છે એ પણું વિશ્વાસ રાખવો પડે છે, એને જ આપણે શ્રદ્ધા કે આપણે જોઈ શકીએ છીએ. આપણા કાન અને સમ્યગ્દર્શન કહીએ છીએ. એટલે ૫ ભલે ઓધના અખ એટલે દથી પણ સાંભળી અને જોઈ પણ ગણાય એવો વિશ્વાસ રાખવું જ પડે છે. કોઈ વિદ્યાર્થીશકે છે ત્યારે એ માણસ આપણને એક ઠગારી અને કહેશે કે, મારે આવા પ્રથમ દર્શને દેખાતે આંધળે જૂઠ બેલનારા તરીકે ઓળખાવશે, કારણ એનો વિશ્વાસ શા માટે મૂ? એમ કહી બેસી રહે તે બુદ્ધિને એમ બનવું અશક્ય જણુાય છે. તેમજ તેને સમ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ શી રીતે થાય? એ માટે આપણા કરતાં જેમની બુદ્ધિનું ક્ષેત્ર વધુ વિકસિત બીજાઓના અનુભવેન ઉપર શ્રદ્ધાથી કરે જે થએલું હોય અને જે વાસના દેહ, મનાદેલ. અને પડે છે, અથોત દરેક ઠેકાણે આપણી બુદ્ધિ ઉપર જ