________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
‘ચન્દ્ર’ગુરુજીના સિદ્ધસેનસૂરિ અને એમના ગ્રન્થરાશિ
લેખક : શ્રી હીરાલાલ ૨. કાર્ડિયા એમ. એ.
જૈન શ્રમણોમાં કેટલાક સમાનનામક મુનિવરો વૃત્તિ.આ સંસ્કૃતમાં મુખ્યતયા ગદ્યમાં ચાથયા છે. આવા એક તે · સિદ્ધસેન ' છે. આ નામના યેલી વૃત્તિનો પ્રારંભ ત્રણ પદ્યોથી કરાયે! છે, એમાં વિવિધ મુનિવર છે, જેમકે (૧) સમ્મઇપયરણ, પહેલાં બે પદ્યમાં અનુક્રમે જૈન જ્યોતિ અને વિભુ ન્યાયાવતાર, અને ઓછામાં ઓછી વોસ અને વધાવમાન યાને મહાવીરસ્વામી અનુક્રમે ગુણાકીતન છે. ત્રીજા પદ્યમાં પોતાના ગુરુના ચિન્તામણિ સમાન આદેશને લઇને શ્રેય માટે હું પ્રવચનસારતી આ વૃત્તિ કરુ છું એમ કહ્યું છે.
રેમાં વધારે બત્રીસ દ્વાત્રિ'શિકાઓ રચનારા મહા તાર્કિક અને કવિરત્ન સિદ્ધસેન દિવાકર, ( ૨ ) તત્ત્વાર્થ સૂત્રના ટીકાકાર સિધ્ધસેનગણિ, ( ૩ ) ‘ ચન્દ્ર ' ગચ્છના સિદ્ધસેન અને (૪) એગવીદ્રાણયણ યાને ચઉટ્ટ રચનારા સિંહસેનસૂરિ પદ્યમાં ત્રણ બાબતને ઉલ્લેખ છે
આ પૈકી અહીં ત્રીજા મુનિવર પ્રસ્તુત છે. એમની સુપ્રસિધ્ધ કૃતિ તે નમિચન્દ્રસૂરિકૃત પયણસારૂ• દ્ધારની મહાકાય–૧૬૫૦૦ ક્લાક જેવડી વૃત્તિ છે. આવૃત્તિ ઉપરાંતની એમની કાઇ કૃતિ અદ્યાપિ મળી આવી નથી તેથી તેમજ આ વૃત્તિ એમની ગુરૂ પરથી તથા એમના અનુપલબ્ધ ગ્રન્થાશિ ઇત્યાદિ ઉપર પ્રકાશ પાડે છે એટલે એના હુ' સવિશેષ વિચાર કર.. હ્યુન્ડ
૧. એએ જિનભદ્રગણિ ક્ષમામણ કરતાં પ્રાચીન નથી કેમકે તત્ત્વાર્થ સૂત્રની ટીકા( પૃ. ૩૨૭)માં ‘વિશેષાવશ્યા” એવા ઉલ્લેખપૂર્ણાંક વિસેસાવસય ભાસમાંથી તરા અપાયાં છે અને પૃ. ૧૧ માં વિસેસા ની ગા. ૩૦૯૬ ઉધૃત કરાઈ છે.
માં
માં
૨. એમણે આ ૧૫૯ ગાથાની કૃતિમાં ગા, ૨૩૫ આવસયની ચુદ્િષ્ટને તથા ગા, ૩૦૩ તેમજ ૪૭૦ કોઇ શ્રીચન્દ્ર નામના મુનિવ'ના ઉલ્લેખ કર્યો છે એટલું જ નહિ પણ એ મુનિવર્યાના એ તેત્રા ગા. ૨૮૭–૩૦૩ પે તેમજ ગા. ૪૫૭–૪૭૦ રૂપે પે રજ્જૂ કર્યાં છે. આમ સાતમુ · અને છેતાળીસમુ' દ્વાર એ સ્વતંત્ર રચના નથી.
શિત આવૃત્તિમાં તે તેમ નથી, વિશેષમાં ચન્દ્રસૂરિ નહીં પણ શ્રીચન્દ્ર મુનિપતિ જોઇએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૃત્તિના અંતમાં ૧૯ પદ્યની પ્રશસ્તિ છે. પહેલા
( ૧ ) આ સુખેધ વૃત્તિનું નામ તત્ત્વજ્ઞાનવિકાશની છે.
( ૨ ) શિષ્યસમુદાયની અતિશય અભ્યર્થનાથી આ રચાઇ છે.
(૩) આ ગહન ગ્રંથની વૃત્તિ રચવામાં સિધ્ધાન્તાદિ વિચિત્ર શાસ્ત્રના સમૂહનું અવલેન, પેાતાના ગુસ્તા ઉપદેશ તેમજ પોતાની પ્રજ્ઞા કારષ્ણુરૂપ છે.
ખાજા પદ્યમાં સવ્રુધ્ધિશાળીને પ્રસ્તુત વૃત્તિનું 'શોધન કરવાની વિષ્ટિ કરાઈ છે. અને તેમ કરવા માટે ઔ વૃત્તિમાં નિમ્નલિખિત ત્રણ કારણા દ્વારા ઉદ્ભવેલી સિધ્ધાન્ત વધતાના નિર્દેશ છે.
( ૧ ) મુદ્ધિની સન્દતા, (૨) ચિત્તની ચલા"ચલતા અને ( ૩ ) શિષ્યસમુદાયને શાસ્ત્રના અ સમજાવવાના કાર્યમાં રહેલી વ્યગ્રતા.
પદ્ય ૩-૧૬ માં, વૃત્તિકાર પોતાની ગુરુપરંપરા વર્ણવી છે. પેાતાના ગુરુ, ગુરુ વગેરે પ્રત્યે પેાતાના આદરભાવે વ્યકત કર્યા છે અને એ પૈકી કોઈ કાના
અહીં એ ઉમેરીશ કે જિનરત્નકાશ (વિભાગ ૧, પૃ. ૨૭૧ ) પ્રમાણે ૩૦૮ મી ગાથામાં ચન્દ્રસૂરિના
૩ પવયષ્ણુસાધ્ધારનુ વૃત્તિ સહિત સંપાદન આગમા
ઉલ્લેખ છે. પરંતુ દે, લા. જે. પુ. સંસ્થા તરફથી પ્રકા-ધારક આનન્દસાગરસૂરિએ કર્યું છે. ઍમણે એના ઉત્તર
ભાગના ઉપાધ્ધાંત( પત્ર ૫ )માં આ વૃત્તિનું નામ તત્ત્વપ્રકાશિની આપ્યું છે.
( ૯ )
For Private And Personal Use Only
