________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧૦ મો ]
વિયાતૃત્ત્વ
૨૨૧
એસડ પૂરું પાડવું તેમજ અરયમાં વિષમ દુર્ગમ અને વાદિના ઉપસર્ગના પ્રસંગે એમનું રક્ષણ કરવું તે “વૈયાવૃજ્ય ’ છે.
મહત્વ–નાયામાં મલ્લિનાથના અધિકાર(સુત્ર ૬૪)માં તીર્થંકરપણું પ્રાપ્ત કરાવનારાં જે વીસ કારણો ગણાવાયાં છે તેમાં “વયાવી ને ઉલેખ છે. એનો ક્રમાંક સોળમો છે. આ પ્રમાણે જયારે વૈયાવૃત્ય કરવાથી તીર્થ કર જેવું અદ્વિતીય પદ મળે તે પછી એના મહત્વ વિષે કહેવું જ શું? વિવિધ વિને અંગે પ્રૌઢ ગ્રંથ રચનારા હરિભદ્રસૂરિએ “વેદાચાર થી શરૂ થતું સુત રજૂ કરી એની વ્યાખ્યા લલિતવિસ્તર( પત્ર ૧૫૩)માં કરી છે. આ સુધારા જે દેવને ઉદ્દેશીને કાસગ કરાય છે તેમને “વૈયાવૃત્યકર' કહ્યા છે. આથી પણ તૈયાયનું મહત્વ ફલિત થાય છે. ભરત શ્રમણનું અન્નપાનધારા વૈયાવૃત્ય કરી ચક્રવર્તી બન્યા યાને એ શ્રમણોનું વિશ્રામણદ્વારા વૈયાવૃત્ય કરી બાહુબલિએ ઉત્કૃષ્ટ બળ મેળવ્યું એ પણ અહીં વિચારવું.
ઉદાહરણ–નાયામાં પાંચમા અજઝયણમાં સેલગ( શૈલાક) રાજર્વિન વૃત્તાંત છે. એઓ પ્રમત્ત અને કુશીલ બન્યા છતાં પંથ (પંથક)ને એમનું તૈયાર કરવાનું કાર્ય ભળાવાયું હતું અને એનું આગળ જતાં એ શુભ પરિણામ આવ્યું કે એઓ પાછા સન્માર્ગે વળ્યા.
પુષ્પચૂલા નામની સાધ્વીએ સર્વજ્ઞ બનવા છતાં પિતાના અશક્ત ગુરુ અણુિં કાપુત્રનું વૈયાવૃજ્ય કર્યું. એ પણ એક રીતે વૈયાવસ્યના મહત્ત્વનું ઘોતક ગણાય. શુભાશીલગણિએ વિ. સં. ૧૫૦૯ માં રચેલી ભરતેશ્વર-બાહુબલિ-વૃત્તિ(ભા. ૧, પત્ર ૪૯)માં કહ્યું છે કે ગુનું વૈયાજ્ય ખૂબ જ કરવાથી પુષ્પચૂલાને કેવલજ્ઞાન થયું.
વૈયાવૃન્ય કરનારમાં નદિષણનું વૈયાવૃત્ય બેનમૂન નમૂનો ગણાય છે. એમની કથા ઉપર્યુક્ત વૃત્તિ(ભા. ૧, પત્ર ૮૨ અ-૮૪)માં છે. આમાં નંણુને નાના મોટા સાધુઓનું વૈયાવૃત્ય કરનારા અને દેવની પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થનારા તરીકે આલેખ્યા છે, ઉત્તરવર્તી ભવ તરીકે શ્રી કૃષ્ણના પિતા વસુદેવના ભવને નિર્દેશ છે.
ઉપકાર અને અપકાર–શતમુખી પ્રતિભાશાળી અને સમભાવભાવી હરિભદ્રસૂરિએ ધમસંગહણીની ૯૯૫ મી ગાથામાં વૈયાવૃત્ય(પા. વેયાવડિય)ને અંગે ઉપકાર અને અપકારની બાબત વિચારી છે. સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહું તો આચાર્યાદિનું વૈયાવૃજ્ય કરાતાં રવાધ્યાયની વૃદ્ધિ અને જીપદેશ જેવાં કાર્ય થાય છે. અને વૈયાવૃત્ય ન કરાય તે શક્તિનો હાસ અને શ્લેષ્મને સંચય થાય છે. વળી વૈયાવૃત્ય કરવાથી પિતાના આત્મા ઉપર ઉપકાર થાય છે, કેમકે ગુરુ વગેરેની પ્રવૃત્તિ શુભ રહેતાં નિર્જરા થાય છે, અને વૈયાવૃત્ય ન કરનારને આ લાભ મળતો નથી એટલે એની જાતને એ અપકારરૂપ છે.
૧ ઉત્તરજઝયણું( અ૦ ૨૯)માં કહ્યું છે કે વયોવૃન્ય (યાવચ ) કરવાથી તીર્થ કરનામકર્મ બંધાય છે.
For Private And Personal Use Only
