________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૨૨૦
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધમ' પ્રકાશ
[ શ્રાવણુ
કહેવાની મતલબ એ છે કે-પ્રવચનમાં નિર્દેશન્ન ક્રિયાકૃત અનુવ્હાનમાં તત્પર વ્યકિતને પરિામ અથવા તો એ પરિણામવાળી વ્યક્તિ જે કાય-પ્રવૃત્તિ કરે તે ‘વૈયાવૃત્ત્વ ' છે. દિગંબર આચાર્ય. અકલકે તા રાજતિક અને એના ઉપરની વાપન્ન વ્યાખ્યામાં અનુક્રમે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ કર્યાં છે.
16
.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
व्यावृत्तस्य भावः कर्म च वैयावृत्त्यम्
77
“ कामचेष्टया द्रव्यान्तरेण वा व्यावृत्तस्य भावः कर्म वा वैयावृत्त्यमित्युच्यते । વૈયાય ' માટે “ વ્યાવૃતસ્ય માત્રઃ મે વા વૈયાવૃત્ત્વમ્ ” એમ કહી શકાય, શ્યામૃત ' એટલે વ્યાપારથી યુક્ત, આમ આને સીધા અર્થ છે,
77
પ્રકાર—ત॰ સ્॰( અ. ૯, સે. ૧૯-૨૦ )માં તપના બાહ્ય અને અભ્યંતર એ ખે પ્રકાર સૂચવી એ પ્રત્યેકના છ છ ઉપપ્રકાર દર્શાવાયા છે. તેમાં આન્યતર તપના એક ઉપપ્રકાર તરીકે ‘ વૈયાવૃત્ત્વ ના ઉલ્લેખ છે. તેમ એ સવર તેમજ નિરાના ઉપાયરૂપ છે. જેમાં શારીરિક ક્રિયાની મુખ્યતા ઢાય અને જે ખાઘુ દ્રવ્યની અપેક્ષા રાખતુ હાવાથી ખીજાઓને ઝટ લક્ષ્યમાં આવે છે એ ‘બાહ્ય તપ ' છે, જ્યારે ‘ આભ્યંતર તપ ' એથી વિપરીત સ્વરૂપવાળુ છે. એમાં માનસિક ક્રિયાની મુખ્યતા છે. આ પ્રમાણેના લક્ષગ્રંથી યુકત આભ્યંતર તપને એક પ્રકાર તે “ વૈયાવૃત્ત્વ ” છે અને એ સેવારૂપ હોવાથી સેવા કરવા લાયક વ્યક્તિના સેવ્યના દસ પ્રકારને ઉદ્દેશીને એના પણ પ્રકારા ત॰ સ્॰( અ॰ ૯, ૩૦ ૨૪ )માં સૂચવાયા છે. આમાં સેવાપાત્ર વ્યક્તિ તરીકે નીચે મુજબના ઉલ્લેખ છે.—
''
( ૧ ) આચાર્ય, ( ૨ ) ઉપાધ્યાય, (૭) તપસ્વી, ( ૪ ) રક્ષક યાને નવદીક્ષિત ડાઇ શિક્ષણુ મેળવવાને ઉમેદવાર, ( ૫ ) ગ્લાન યાને રાગ વગેરેથી પીડિત, ( ૬ ) ગણુ, ( ૭ ) કુળ, ( ૮ ) ( ધર્માંના અનુયાયીએ રૂપ ) સંધ, ( ૯ ) સાધુ અને ( ૧૦ ) સમનેાન એટલે જ્ઞાનાદિ ગુણાવડે સમાન-સમાનરીક્ષ ( વ્યક્તિ ).
.
ભિન્ન ભિન્ન આચાર્યાંના જે શિષ્યા પરસ્પર સહાધ્યાયી હૈ સમાન વાચનાવાળા ઢાય તેમને સમુદાય ‘ગણુ ' કહેવાય છે, જ્યારે એક જ દીક્ષાચાર્યના શિષ્ય સમુદાય તે ‘ કુળ ’ કહેવાય છે.
આચાર્ય'ના ( ૧ ) પ્રત્રાજક, (૨ ) દિગાચાય' ( ૩ ) શ્રુતે દ્વેષ્ટા, ( ૪ ) શ્રુતસમુદ્દેષ્ટા અને ( ૫ ) આમ્નાયવાચક એમ પાંચ પ્રકાર છે.॰ આ પાંચે પ્રકારના આચાય થી માંડીને સમતારી સુધીના દસેના વૈયાય એ વૈયાવૃત્ત્વના દસ પ્રકાર છે.
ત॰ સૂ॰( અ૦ ૯, સૂ॰ ૨૪ )ના ભાષ્ય( પૃ. ૨૫૮ )માં કહ્યું છે કે-આચાર્યાદિ દસના ઉપર અન્ન, પાન, વસ્ત્ર, પાત્ર, પ્રતિશ્રય, પીલક, સ`સ્તાર પ્રત્યાદિ ધમ સાધતા વડે ઉપકાર કરવા તે તેમજ એમની વિશ્રામણાદિક શુષા, એએ માંદા હોય ત્યારે એમને
For Private And Personal Use Only
૧ જુએ ત॰ સ્॰( અ॰ ૯, સ્૦ ૨૪ )ની સિદ્ધસેનીય ટીકા (પૃ. ૨૫૬ ). ૨ નિવાસસ્થાન.
