________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
UC UT UCUCUCUCUCUCURCU
הבובתבובבתכתובוב תכתבב תל
વિયા
תב רבהבהבהבהבהברברבחב חבוב
લેખક–ો. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ. પર્યાય-વૈયાવૃન્ય” એ જેને પારિભાષિક શબ્દ છે. એનો સામાન્ય અર્થ સુશ્રુષા ” યાને “સેવા” છે. “વૈયાવૃજ્ય' એ સંસ્કૃત શબ્દને બદલે એ જ અર્થમાં વૈયા પૃત્ય” એવો પણ સંસ્કૃત શબ્દ જોવાય છે. દા. ત. પાઈયસમહષ્ણવ (પૃ ૧૦૨૪)માં “યાવચ” અને “યાવડિય” એ બે પાઈય શબ્દોના સંસ્કૃત સમીકરણ તરીકે “વૈયાવૃજ્ય ’ની સાથેસાથે નવા પૃત્ય ' શબ્દ પણ સેંધાયો છે. જેના પાઇય સાહિત્યમાં
યાવચ્ચ ” તેમજ “યાવડિય” એ બંને શબ્દો નજરે પડે છે, પરંતુ જેમ “વૈયાય શબ્દ વૈયાકૃત્યની અપેક્ષાએ વધારે વ્યાપક અને પ્રાચીન જણાય છે તેમ યાવચ્ચ એ વધારે પ્રાચીન હૈ યા ન પણ છે, પરંતુ વિશેષતઃ પ્રચલિત તે છે જ. એની એક સાબિતી એ છે કે સામાન્ય જૈન જનતા “વૈયાવચ્ચ ” જેવો શબ્દ ઉચ્ચારે છે. અલબત્ત, આ શબ્દને પાઈય ભાષામાં સ્થાન નથી, આ તે અપભ્રષ્ટ ઉચ્ચારધારા એને અપાયેલું ગુજરાતી સ્વરૂપ છે.
પ્રાચીનતા-વૈયાવૃત્ય' શબ્દ વિદ્યાવારિધિ ઉમાસ્વાતિએ તારાથધિંગામસૂત્ર (અ. ૯, સે. ૨૦ )માં વાપર્યો છે. આમ આ રાષ્ટ્ર લગભગ બે હજાર વર્ષ જેટલે પ્રાચીન છે. 'વૈયાપત્ય ’ શબદ કયારથી પ્રચારમાં આવ્યા છે તેની તપાસ કરવી બાકી રહે છે.
યાવચ્ચ ” શબ્દ નાયાધમ્મકહાના મહિ” નામના આઠમા અજઝયણમાં સુત્ત ૬૪ માં પત્ર ૧રરઅ માં જોવાય છે. એવી રીતે યાવચ્ચના પર્યાયરૂપ “યાવડિય” શબ્દ આ છઠ્ઠા અંગને ૩૦ મા સુત (પત્ર ૭પ)માં નજરે પડે છે. આમ “વેયાવચ” અને “વૈયાવડિય' એ બે શબ્દો તો છેક લગભગ પચ્ચીસ વર્ષ જેટલા પ્રાચીન છે.
શબ્દ-સિદ્ધિ અને અર્થ ઉપર્યુક્ત તત્વાર્થસૂત્ર(અ. સુ ૨૪) ના પજ્ઞ ભાગ્ય(પૃ. ૨૫૬)માં “વૈયાવચ”ને અંગે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે –
" व्यावृत्तभावो वैयावृत्त्यमिति व्यावृत्तकर्म वा" સિદ્ધસેનગણિએ આ ઉપરની ટીકા( પૃ. ૨૫૬)માં આને અંગે નીચે મુજબ સ્પષ્ટીકરણ આપ્યું છે: ___ " व्यावृत्तः-व्यापारप्रवृत्तः, प्रवचनचोदितक्रियाविशेषानुष्ठानपरः, तस्य यो भावः-तथाभवनं तथा परिणामस्तद् वैयावृत्त्यन् । व्यावृत्तकर्म वेति । तथा. भूतस्य यत् कर्म क्रियते तद् वैयावृत्यम् । पूर्वत्र क्रियाक्रियावतोः प्राधान्यम्, उत्तरत्र क्रियाया इति ।"
૧ કે. એન. વી. વૈવે નાયા અ૦ ૮)ગત “યાવચ્ચ” માટે “વૈયાય 'સમીકરણ આપ્યું છે,
( ૨૧૯)
For Private And Personal Use Only
