________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૪ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ "
: વૈશાખ “પાપ નહિં કેઈ ઉસૂત્ર ભાષણ. જિસો, ધર્મ નહિ કેઈ. જગ સૂત્ર સરિખો; સૂત્ર અનુસાર જે ભવિક કિરિયા કરે,
તેહને શુદ્ધ ચારિત્ર પરિ...ધાર તરવારની”-શ્રી આનંદઘનજી પથિક-મહામનું ! એ કેવી રીતે ? સૂત્ર ને ઉસૂત્ર' શું તે સમજાવવા કૃપા કરો.
ગિરાજજિજ્ઞાસુ ભવ્ય ! સૂત્ર એટલે આતવચન આપ્તપુરુષનું સુભાષિત સંક્ષિપ્ત છતાં સંપૂર્ણ એવું વચન તે સુત્ર. જેમ કોઈ પુરુષની છબી એના દેહપ્રમાણુ મટી પણ હેય ને મુદ્રિકામાં સમાય એટલી નાની પણ હોય, છતાં તે નાની પ્રતિકૃતિ પણ તે પુરુષની સંપૂર્ણ આકૃતિનો ખ્યાલ આપે છે, તેમ સૂત્ર પણ સંક્ષિપ્તપણે થોડા શબ્દોમાં કહ્યા છતાં, તત્વને સંપૂર્ણ ખ્યાલ આપે છે. આવું અર્થગંભીર રહસ્યપૂર્ણ સૂત્રાત્મક વચન તે પુરુષની કથનપદ્ધતિની અદ્ભુત ચમત્કૃતિ છે.
અથવા સૂત્ર એટલે દેરે. દર હાથમાં હેય ત્યાં સુધી પતંગ ગમે તેટલે ઊંચે ચઢાવી શકાય, પણ દોર હાથમાંથી છૂટી જતાં પતંગ તરત પડી જાય છે; તેમ સૂત્ર હાથમાં રાખતાંઅનુસરતાં તત્ત્વજ્ઞાનની પતંગ ગમે તેટલે ઊંચે ચઢાવી શકાય, પણ સૂત્ર છોડી દેતાં તે નિરાધારપણે શીઘ પડી જાય છે. અથવા તે સૂત્રને-દોરાનો નાનકડો દડો વિંટાળવામાં આવ્યો હોય તે તે મુઠ્ઠીમાં સમાઈ જાય, પણ તે જ ઉકેલવામાં આવે તો તેને વિસ્તાર ગાઉના ગાઉ જેટલા થાય, તેમ ન્હાનકડું સૂત્રવચન છેડા શબ્દોમાં કહેવામાં આવ્યું હોય, પણ તેનું કોકડું જો ઉકેલવામાં આવે તો તેને વિસ્તાર ગ્રંથના ગ્રંથો ભરાય તેટલું થાય. જેમકે આહતી મુછિ– રાગદ્વેષથી બંધ છે ને સંવરથી મેક્ષ છે', ઉપશમ વિવેક ને સંવર.” અથવા એક સૂત્રમાં-દોરામાં મણકા પરોવ્યા હોય તે હાર બને, પણ એક સૂત્ર વિના હાર ન બને; તેમ વચનરૂપ મણુકા એક સૂત્રમાં અનુવિદ્ધ-પરોવાયેલા હોય તે તત્વજ્ઞાનરૂપ ધાર બને, પણ એક સૂત્રમાં નહિ પવાયેલા-અનનુવિદ્ધ વિમુંખલા વચનને તત્ત્વરૂપ હાર ન બને. અથવા વિવિધ સુગંધી પુષે એક સૂત્રથી-દેરાથી મુંધવામાં આવતાં એક સુંદર પુપમાળા બને, તેમ વિવિધ સુભાષિત વચન-પુષ્પ એક સૂત્રથી ગુંથવામાં આવતાં એક સુંદર તત્ત્વમાળા બને. આ બધા સ્થૂલ દષ્ટાંત છે, ૫ણું તે “ સૂત્ર ' શબ્દમાં ઘણું રહસ્ય છે એમ સૂચવે છે. સમસ્ત જિનવચન એકસૂત્રરૂપ છે, એકવાક્યતા ધરાવે છે, એક જ અર્થે પ્રત્યે લઇ જાય છે, બે-ત્રણ દાખલા લઈએ—
“સઘનશનિવારિબાઈજ મોક્ષમાર્ગ 1’–સમ્યગૂ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર એ મેક્ષમાર્ગ છે. આ સૂત્ર કેટલું બધુ” અર્થ ગંભીર છે? એ મૂળભૂત : વચનના વિસ્તારરૂપ આખું જિનશાસન છે. . '
‘વધારા ઘ૪ –વસ્તુને સ્વભાવ તે ધર્મ. આત્મવસ્તુને સ્વભાવે તે આત્મધમ’. આ આત્મરભાવ પણ જે સાધનથી પ્રગટ થાય તે પણ ધર્મ, અને એ સાધન ૫ણુ મુખ્ય પણે સમ્યગ્રદર્શન-જ્ઞાન-ચરિત્ર જ છે. આમ આ ધર્મની વ્યાખ્યા પણ કેટલી બધી વ્યાપક ને સર્વગ્રાહી છે.
For Private And Personal Use Only
