Jain Dharm Prakash 1944 Pustak 060 Ank 03

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 6

-
શ્રી પ્રેગ્નસિંધુ ,
રચયિતા–આ. શ્રી વિજયપધસૂરિ
(અનુસંધાન પૃઇ ૪૦ થી ). ૩૪. પ્રશ્ન–શાસ્ત્રમાં “અંતર” શબ્દનો વ્યુત્પત્તિને અનુસરે છે અર્થ જણાવ્યું છે ?
ઉત્તર-અંતર એટલે રહેવાનું સ્થાન. જેમનું ભવન, નગર ને આવાસરૂપ સ્થાન જુદા જુદા પ્રકારનું હોય તે વ્યંતર કહેવાય. એટલે વ્યંતરો કેાઈ વખત ભવનામાં, કેઈ વખત નગરોમાં ને કોઈ વખત આવાસમાં રહે છે. આ રીતે તેમને રહેવાનું સ્થાન (આશ્રય) જુદુ જુદુ હોવાથી તે દેવે વ્યંતર કહેવાય છે. રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પહેલા રત્નકાંડના હજાર યોજનમાંથી ઉપરના સે જન ને નીચેના સે
જન સિવાયના વચ્ચેના ૮૦૦ એજન પ્રમાણ મધ્યભાગમાં વ્યંતરોના ભવને જણાવ્યા છે. નગરે તિછોલેકમાં ને આવાસ ત્રણે લોકમાં એટલે પાંડૂકવન વગેરે સ્થલે વ્યંતરના આવાસ હોય છે. આ પ્રસંગે વ્યુત્પત્તિને આશ્રીને બીજી પણ વ્યાખ્યા થઈ શકે છે તે વિસ્તારથી શ્રી પ્રજ્ઞાપના ટીકા વિગેરેમાંથી જાણવી. ૩૪,
૩૫. પ્રશ્ન-ચંદ્ર, સૂર્ય વગેરે દેવ જ્યોતિ કહેવાય છે. અહીં તિષ્ક શબ્દનો અર્થ છે?
ઉત્તર–જે દેવે જગતને પ્રકાશિત કરે તે જતિષ્ક કહેવાય. કહ્યું છે કે – द्योतयन्ति-प्रकाशयन्ति जगदिति ज्योतीषि-विमानानि, तेषु भवा:-ज्योतिष्काः વિશેષ બીના શ્રી પ્રજ્ઞાપનાદિથી જાણવી. ૩૫.
૩૬. પ્રશ્ન-ચાર પ્રકારના દેવમાં ચોથા વૈમાનિક દે જણાવ્યા છે. અહીં વૈમાનિક” શબ્દને વ્યુત્પત્તિને અનુસાર કઈ રીતે અર્થ કરે? . ઉત્તર–પુણ્યશાળી છે જ્યાં રહે તે વિમાન કહેવાય. તે વિમાનમાં રહેનારા દેવ વૈમાનિક કહેવાય. કહ્યું છે કે –“વિવિધું મને સામાન્ત પુvણवद्भिर्जीवैरिति विमानानि, तेषु भवा वैमानिकाः" इत्यादि. 38.
૩૭. પ્રશ્ન-પૂજ્ય શ્રી ગૌતમસ્વામી ગણધર મહારાજા મહાપુણ્યશાલી હતા, 1 તથા પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવે કહેલી ત્રિપદીને સાંભળતાંની સાથે જ થયેલ વિશિષ્ટ શ્રુતજ્ઞાનાવરણ ક્ષપશમને ધારણ કરનારા હતા, વૈદ પૂર્વના જાણુકાર હતા, તેથી તે દરેક પદાર્થની યથાર્થ બીના જરૂર જાણે જ; છતાં તે ગોતમ મહારાજા પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવને શા માટે પ્રશ્નો પૂછે છે?
ઉત્તર–૧ ઉદયમાં વર્તતા એવા જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોના પ્રતાપે છવાસ્થ છોને અનુપયોગ ભાવ (શરતચૂક, ઉપગરહિતપણું) સંભવે છે તેથી. ૨ શિષ્યની આગળ પોતે જે પદાર્થ સ્વરૂપ જણાવ્યું હોય તે સ્વરૂપ તે જ પ્રમાણે