________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
3][3] 00:33][3][3
03030303E જ્ઞાનનય અને ક્રિયાનયની વક્તવ્યતા 5][3 (લેખક:- મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી) અં][][
જ્ઞાનનય—આ નય કહે છે કે--સમ્યગ્દર્શનચારિત્રાદિ ગ્રાહ્ય છે, મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન, અવિરતિ વિગેરે અગ્રાહ્ય છે અને સ્વગ વિભૂતિ વિગેરે ઉપેક્ષા કરવા યેાગ્ય છે, ઉપરાંક્ત ગ્રાહ્ય, અગ્રાહ્ય અને ઉપેક્ષા કરવા યેાગ્ય પદાર્થ જાણ્યા છતાં તેના પ્રાપ્તિ, પરિહાર અને ઉપેક્ષા કરવાની ઇચ્છાવાળાએ તેમાં પ્રવૃત્તિરૂપ યત્ન કરવા જોઇએ. એ પ્રમાણે સ વ્યવહારનું કારણું જ્ઞાન છે. ઐહિક કે પારલૌકિક ફળના અર્થીગ્મે સારી રીતે જાણેલા અથ માં જ પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ; અન્યથા પ્રવૃત્તિ કરવામાં ફળના વસવાદ જણાય છે. પાપથી નિવૃત્તિ, કુશળપક્ષમાં પ્રવૃત્તિ અને વિનયની પ્રાપ્તિ એ ત્રણે જ્ઞાન આપે છે, તથા દીક્ષા પ્રાપ્ત કરેલા, ઉત્કૃષ્ટ તપ અને ચારિત્રવાળા સાધુ છતાં પણ તેએને વાંસુધી સમસ્ત જીવાદિ વસ્તુસમૂહને સાક્ષાત્કાર કરાવનારું કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન નથી થતું ત્યાંસુધી તેમને મેાક્ષપ્રાપ્તિ નથી થતી. “ જે જેના વિના ન બને તે તેનું કારણ છે' અર્થાત્ ક્રિયા જ્ઞાન વિના ન હેાય તેથી ક્રિયા એ જ્ઞાનનુ કારણ છે. જેમ ખીર્દિ વિના અંકુર નથી થતાં તેથી તે તેનુ કારણ છે તેવી રીતે સકલ પુરુષાની સિદ્ધિ પણ જ્ઞાન વિના નથી થતી માટે તે તેનુ મુખ્ય કારણ છે. આ નય ચાર પ્રકારના સામાયિકમાંથી સમ્યક્ત્વસામાયિક અને શ્રુતસામાયિક એ એને જ માને છે; કેમકે તે બન્ને જ્ઞાનાત્મક હોવાથી તે જ મુખ્યત્વે કરીને મેક્ષના કારણ છે. દેશવિરતિ અને સવિરતિ સામાયિક આ નયનથી માનતા ક્રમ કે તે જ્ઞાનનું કાર્ય હાવાથી ગૌભૂત છે.
ક્રિયાનય—આ નય કહે છે કે-ગ્રાદ્ધ, અાયાદિ અર્થ જાણ્યા છતાં પુરુષા ની સિદ્ધિ ઇચ્છનારાએ પ્રવ્રુત્યાદિરૂપ ક્રિયા કરવી જોઇએ. મતલબ ઃ-પદાર્થ જાણ્યા છતાં પણ ક્રિયા જ સાધ્ય સાધક છે. જ્ઞાન તે ક્રિયાનું ઉપકરણ હાવાથી ગૌણ છે. કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા છતાં પણ ભગવંત અરિહંતને જ્યાં સુધી સર્વ કરૂપ પ્રુન્ધનને ખાળી નાંખવાને અગ્નિની જવાળાના સમૂદ સમાન શૈલેશી અવસ્થારૂપ ક્રિયા પ્રાપ્ત થતી નથી ત્યાં સુધી મુક્તિ પ્રાપ્ત નથી થતી. “જે જેની પછી તરત જ થનારું... હાય તે તેનુ કારણુ છે. ' જેમ અન્ય અવસ્થા પામેલ પૃથ્વી આદિ સામગ્રી પછી તરત જ થનાર અંકુર તેનું “ કારણ છે, તેમ સર્વ પુરુષાર્થ સિદ્ધિ પણ ક્રિયાની અનેતર જ થાય છૅ, માટે ક્રિયા જ સર્વ પુરુષા` સિદ્ધિનું પ્રધાન કારણ છે. આ નય ચાર પ્રકારના સામાયિકમાંથી દેશિવરિત
આ પયજ્ઞાની હકીકત આઉરપચ્ચખ્ખાણુ પયન્નાની ગાથા ૫૪મીમાં સથારાયન્નાની ગાથા ૧૨૨મીમાં તેમજ શ્રી પાક્ષિક સૂત્રની ટીકામાં આવે છે. આ પયન્નો ખાસ વાંચવા યા વિચારવા લાયક જણાયાથી તેવી પ્રેરણા કરવા માટે આ લેખ લખ્યા છે. આવા નાના પયન્નાએ પણ ઘણા અર્થથી ભરેલા હાય છે. આ પયજ્ઞો મરણુારાધનાને પ્રતિપાદક છે. મરણના સમયે જે આરાધના કરવાની આવશ્યકતા છે તે એમાં સારી રીતે અતાવેલ છે.
કુંવરજી
==>( ૭૮ )<
For Private And Personal Use Only
