________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યવહાર કૌશલ્ય !
(૨૧૧) આજ્ઞાંતિપણાં વગરની સ્વતંત્રતા એ અવ્યવસ્થા છે,
સ્વતંત્રતા વગરનું આજ્ઞાંતિપણું એ ગુલામગીરી છે. નવેયુગમાં ઉછરેલા યુવકે સ્વતંત્રતા ખૂબ માંગે છે એ નવયુગની વિશિષ્ટતા છે. એને પિતાની મરજી પ્રમાણે વર્તવું છે, એને પિતાનાં કાર્યો પર પોતાનો જ કાબૂ હોવાનો દાવો કરે છે, વળી પિતાના વર્તન માટે પોતે જવાબદાર છે અને એમાં કોઈને હાથ ઘાલવાની કે ચર્ચા કરવાની સત્તા નથી, આ તેની માન્યતા છે. અમુક હદ સુધી આ પ્રકારનું માનસ ઇચ્છવા યોગ્ય પણ ગણાય; એથી માણસને પોતાની જાત પર વિશ્વાસ આવે છે, કામ કરવાનો ઉત્સાહ મળે છે અને એની કાર્યસ્કૃતિમાં રંગ જામે છે, પણ સ્વતંત્રતા
જ્યારે સ્વછંદતાનું રૂપ લે છે ત્યારે ભારે આકરી પડી જાય છે અને તેના માલિકને તેમજ તેના સંબંધીઓને બહુ નુકસાન કરે છે. જીવનમાં હક્કને પ્રશ્ન જેટલા રસથી ચર્ચાય છે તેટલે જ રસ “કુરજ'ની ચર્ચામાં લેવાની જરૂર છે. હક્ક જેમ હાથ ઠોકીને સ્થાપિત થાય છે તેટલા જ જોરથી પ્રત્યેક પ્રાણી જે પોતાની ફરજને ધર્મ તરીકે સ્વીકારે તે સ્વતંત્રતાને પ્રશ્ન જરા પણ મૂંઝવણ ન કરે. પણ જ્યારે પિતાના હક્કને ભોગવવાની વૃત્તિ થાય અને અન્યના હક્કની કે તેને અંગે પોતાની ફરજની વાત આવે ત્યારે ગલ્લાં તલ્લાં થાય, તો એને પરિણામે ભારે ગેટાળે થાય. લશ્કરનો દરેક માણસ પોતાની મરજી પ્રમાણે વર્તવા ઈચ્છે તો આખું સૈન્ય નષ્ટભ્રષ્ટ થઈ જાય. જીવનસંગ્રામમાં પણ એ જ નિયમ લાગે છે. જેવા શિસ્તની લશ્કરમાં જરૂરીઆત છે તેવા જ આજ્ઞાંકિતપણાની જીવનના પ્રત્યેક પ્રસંગમાં આવશ્યકતા છે. સર્વે પિતાને નેતા કે પંડિત માને તે એ આખું ટોળું ખલાસ જ થઈ જાય. મંડળમાં, જ્ઞાતિવ્યવહારમાં, મેળાવડામાં પરસ્પરના હક્કને અવલંબીને જ સ્વતંત્રતાની મર્યાદા બાંધી શકાય. નહિ તે ભારે ગૂંચવણભરેલી સ્થિતિ જરૂર પ્રાપ્ત થાય. અને માત્ર ખુશામત તથા લેપડાપડ વૃત્તિ જ જાગે. પોતાની સ્વતંત્ર વિચારણાને સ્થાન ન હોય તે તે નરી ગુલામગીરી છે. એમાં કાંઈ તથ્થાંશ કે સારું નીકળે નહીં. રાજાઓના ન કરે કે અમલદારોની દશા જોઈએ તે એમાં ગુલામી રમતી જણાશે. શેઠીઆએના નોકરીની ખુશામત જોઈ અનેકને ચીડ આવી હશે. આવા પ્રકારની પરાધીનતા પણ અધમ કોટિમાં જ આવે.
. પિતાના હક્કો જરૂર વિચાર કરો, પિતાના નિર્ણયને વળગી રહેવાની ચીવટ પણ જરૂર રાખવી, પણ સાથે સમાન હક્કને પણ વિચાર કરવો, પિતાની ફરજને ખ્યાલ રાખો. હતું કે કદાચ એ જેમ અધમ દુર્ગુણો છે તેમ જ ખુશામત અને પરાધીનતા પણ દુર્ગુણ જ છે. કુશળ માણસ આજ્ઞા પણ ઉઠાવે અને સાથે પોતાનું વ્યકિતત્વ પણ જાળવે. એનું સ્વમાન અભિમાન કે. મગરૂબીનું રૂપ ન લે, પણ માણસાઈ અને કર્તવ્ય
Liberty without obedience is confusion; Obedience without liberty is slavery. WM, PENN (20-0-41)
For Private And Personal Use Only
