________________
ચિદાનંદજીકૃત પ્રસ્તાવિક દુહા.
૧૧
મેરા મેરા કયા કરે, તેરા હે નહીં કોય; ચિદાનંદ ! પરિવારકા, મેળા હૈ દિન દાય. હે ચિદાનંદ ! હૈ જ્ઞાનસ્વરૂપી ! તેમાંજ આનંદ માનનારા આત્મા ! તું મારૂં મારૂં શું કર્યા કરે છે ? આ સ્ત્રી મારી, આ પુત્ર મારા, ચ્યા ઘર મારૂ, આ પરિવાર મારા, આ મંગલા મારા, આ દ્રશ્ય મારું, આમ કહ્યા કરે છે ને માન્યા કરે છે, પણ તેમાં તારૂ' ખીલકુલ નથી, કાંઈ નથી, કાંઈ પણ નથી; આ પરિવારના અને સર્વ વસ્તુને મેળેા તા એ દિવસના છે. એ દિવસમાં અથવા અલ્પ કાળમાં તેનાથી વિયેાગ થવાના છે. કયાં તે તું તેને મેલીને જઇશ અથવા તે તે તને મેલીને જશે; તેમાં વાસ્તવિક તારૂ સાથે આવે તેવુ... કાંઈ પણ નથી. માત્ર ધર્માંજ તારી સાથે આવનાર છે એમ ામજવાની ખાસ જરૂર છે.’
એસા ભાવ નિહારતાં, કીજે જ્ઞાન વિચાર; મિટે ન જ્ઞાન વિચાર વિષ્ણુ, અંતર રાગ વિકાર.
૧૨
આ પ્રમાણેના જગત્ના ભાવ જોવાથી-જાણવાથી તેને જ્ઞાનવડે વિચાર કરવાની જરૂર છે કે તેમાં હેય શું છે ? જ્ઞેય શું છે? ને ઉપાદેય શું છે ? એવા જ્ઞાનવડે વિચાર કર્યાં વિના અંતરમાં રહેલા રાગવિકાર એટલે જગન્ના પદાર્થો ઉપરના–સ્રી પુત્રાદિક ઉપરને રાગ સ’બધી વિકાર મટે તેમ નથી-નાશ પામે તેમ નથી, અને ખરી જરૂર તેનીજ છે.’
જ્ઞાન રાવે વૈરાગ્ય જસ, હિરદે ચંદ્ર સમાન;
તાસ નિકટ કહે કિમ રહે, મિથ્યાતમ દુઃખ માણુ. ૧૩ ‘જેના હૃદયમાં જ્ઞાન રૂપી સૂર્ય ઉગ્યેા હાય અને વૈરાગ્ય રૂપી ચંદ્ર પ્રકાશિત થયેા હાય તેની નજીકમાં તેના અંતરમાં કર્તા કહે છે કેદુઃખની ખાણુ રૂપ જેનાથી આ પ્રાણી સર્વ પ્રકારનાં દુઃખા પામે છે એવા મિથ્યરૂપી અંધકાર કેમ રહી શકે ? કેમ ટકી શકે ? જ્યાં સૂર્ય કે ચંદ્રના ઉદય થાય-પ્રકાશ થાય ત્યાં અધકાર રહેજ નહીં.’
આપ આપકે રૂપમેં, માણુત સમતમળ ખાય; નિત્ય રહે સમતારસી, તાસ બધે નવિ કાય.
૨૧૫
૧૪
‘જે પ્રાણી પાતપાતાના રૂપમાં માણે છે-વર્તે છે-આનંદ કરે છે અને મમતા રૂપ મળને ખુએ છે-તેના નાશ કરે છે, તે પ્રાણી નિરંતર સમતારસમાં નિમગ્ન રહે છે અને તેને કર્મબંધ કોઇ પ્રકારના થતા નથી, અર્થાત્ તે પૂર્વકૃતકમની નિર્જરાજ કરે છે.' મમતાને મૂકવી ને સમતાને ધારણ કરવી એ આ દુહાના સાર છે. અનાદિ અભ્યાસ તેથી વિપરીત હાવાથી તેમ થવુ' મહા મુશ્કેલ છે, પણ તેમ થયા વિના-કર્યાં વિના આત્માને આ સંસારના
