________________
સામાનું અંતઃકરણ જેવાની યુક્તિ.
૮૭
* * *
સામાનું અંત:કરણ જવાની યુકિત
( લેખક ભાઇલાલ સુંદરજી મહેતા-ઝીંઝુવાડા.) માણસનું અંતઃકરણ તપાસવું હોય તે પહેલાં તેના ચહેરા સામું નીહાળો; તે ઉપરથી પૂણે ખાત્રી ન થાય તે તેને ઉચ્ચાર સાંભળી વિચાર કરો; તેમાં ન સમજી શકો તો તેની રહેણી ઉપર લક્ષ દરે, તે છતાં જે માલુમ ન પડે તે તેની કરણીને તપાસે, આ ચારે બાબતથી માણસનું અંતઃકરણ જાણી શકાય છે.
મનુષ્ય અંતઃકરણમાં જે વિચાર કરે છે તેજ આભાસ તેના ચહેરા ઉપર પડે છે. જેમ સુંદર અને સ્વચ્છ બીલોરી કાચમાં ગમે તે વસ્તુ રાખતાની સાથે વગર વિલંબે તેનું પ્રતિબિંબ તે દર્પણમાં આવી જાય છે, તેવીજ રીતે માણસના અંતરના વિચારે સ્વાભાવિકપણે તેના ચહેરા પર આભાસ રૂપે પ્રગટી નીકળે છે; પણ તે પારખવાની એગ્યતા ચાલાક ને અનુભવી માણસમાં જ હોય છે.
* ઉચ્ચારનો નિયમ એવો છે કે માણસ જેવા વિચારમાં બેઠે હોય તેવાજ ઉગારે તેને મોઢે આવી જાય છે. માણસ ઉચ્ચાર રાકવાને સારૂ ગમે તેટલે પ્રયત્ન કરે પણ તેનું અંતઃકરણ જે વિચારોથી પરિપૂર્ણ હોય તે જ ઉગારે તેના મોઢેથી યથાસ્થિત નીકળ્યા કરે છે. પ્રસિદ્ધ કવિઓએ પણ “ વિચાર તે ઉચ્ચાર ” આ વાકય અભિલાષીઓને માટે બહાર લાવી મૂકયું છે.
માણસની રહેણી તેના અંતઃકરણ ઉપરજ આધાર રાખે છે. માણસ અંતરમાં એમજ ઈછે કે મહારે અહોનિશ ઇશ્વરસ્મરણમાંજ લયલીન રહેવું છે, તો જ તે કાર બનાવી શકે છે, પણ જો તેમાં ન્યૂનતા રાખે તે ચેકસ તે કાર્યમાં તેટલીજ બલકે તેથી વિશેષ ન્યૂનતા રહે છે. '
“જેવું છે મન તેવું કરે તન” એ કહેવતના આધારે માણસ જે કામ કરે છે તે ખાસ તેના દિનની પ્રેરણાથીજ કરે છે; અને તે કામ ઉપરથી ખરેખર જાણી શકાય છે કે અત્યારે તના આવા પ્રકારના વિચાર હોવા જોઈએ.
સુધાતુર માણસ જ્યારે ભિક્ષા માગે છે તે વખતે તેને ચહેરે, તેના ઉગાર, તેની રહેણી ને તેની કરણ– આ ચારે બાબત સર્વને ફુટ દેખાવ ખાત્રી કરાવી આપે છે કે તેનું અંતઃકરણ અત્યારે ખરેખર સુધાથી પીડિત છે. ચિંતાતુર માણસ પણ એ ચારમાંની કઈ પણ બાબતથી તેની પરીક્ષા કરાવી આપે છે.
આ ઉપર કહેલ ચારે બાબતથી સામા માણસનું અંતઃકરણ તપાસવું તે ખરેખર ચાલાક તથા બુદ્ધિશાળી માણસને સહેલ છે.
