________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
કુટુંબ તરફની, શરીર તરફની અને બીજી ફરજ બજાવતાં અને ધનપ્રાપ્તિને અંગે કારણ ઉત્પન્ન થતાં હિંસા થઈ જાય તે માટે તેને પ્રતિબંધ નથી. આથી અઢી વસા અધવા સાડાબાર ટકા દયા ઉપર બતાવવામાં આવી હતી તેમાં પણ કારણવશાત્ તેને અપવાદસેવો પડે, એટલે હવે તેને સવા વરા અથવા રાવળ ટકા દયા બાકી રહી. સાધુ તે સર્વ જીવો-પછી તે અપરાધી હોય કે નિરપરાધી હોય, તેને મારવાનું કાંઈ કારણે આવી પડે તો પણ તેના સંબંધમાં બીજે વિચાર કર્યા વગર દયાજ પાળે ત્યારે ગૃહસ્થને તેના સંગ પ્રમાણે એટલે નિયમ જણાવ્યું છે કે તે “ સંકલ્પ પૂર્વ નિરપરાધી જીવની કારણ વગર હિંસા કરે નહિ.” આવી રીતે સવા વસ દયા ગૃહસ્થને માટે કહેવામાં આવેલ છે. તેને આશય સમજાય હશે.
વિવેક પૂર્વક ક્ષમાને આદરવાની ઘણી જરૂર છે. આ સંસારમાં પ્રાણીનું મુખ્ય કર્તવ્ય એ છે કે તેણે પિતાથી બને તેટલો પિતાની ઉત્ક્રાંતિનો વિચાર કરછે અને તેવા વિચારને અંગે અન્ય પ્રાણીઓને પોતાની જેવાજ જાણવા. જ્યારે એમ સમજવામાં આવે કે અન્ય પ્રાણીઓનો આત્મા, પિતાને આત્મા અને મોક્ષસ્થ પરમાત્માને આત્મા એક સરખાજ છે, જ્યારે સમજાયું કે પોતાને અત્યારે અનુકુળતા કાંઈક વધારે છે પણ આગળ વધે તો પિતાનો અને સામાન્ય નાના જીવનો આત્મા પણ મોક્ષ જઈ શકે તેવો છે, જ્યારે સમજાય કે પરમાત્માના આત્મિક ગુણો પ્રગટ થયેલા છે, પોતાના અને બીજા સંસારી જીવોના ઢંકાઈ રહેલા છે પણ એટલો તફાવત બાદ કરીએ તે સર્વ સરખા છે, તો પછી એવા અન્ય પ્રાણના પ્રાણનો અને આત્માનો વિયોગ પિતાથી બને ત્યાં સુધી ન કરાવવું એ સહજ વિચાર આવે તેમ છે. આવી રીતના વિચારને પરિણામે પછી પોતાના સહજ કે વધારે દોષ કરનાર ઉપર પણ ક્ષમા આવે છે અને એમ થાય એટલે આ પ્રાણીની ચેતના આગળ પ્રગતિ કરતી જાય છે. ક્ષમા (દ્વિતીય સૌજન્ય) ના વિષયમાં આ બાબતપર ઘણું લંબાણ વિવેચન કરેલું હોવાથી અત્ર તેનું પુનરાવર્તન ન કરતાં માત્ર એટલું જ જણાવવામાં આવે છે કે જીવવધ ત્યાગની સાથે જ્યારે “ક્ષમા” જોડાયેલી હોય છે ત્યારે બહુ સારી રીતે ચેતના વ્યક્ત થાય છે અને એ બાબતમાં ધીમે ધીમે પ્રગતિ કરતાં પ્રાણી બહુ લાભ મેળવે છે. વિવેક રાજાની પુત્રી ક્ષમા સાથે વિવાહ કરતાં હિંસા નામની બલા કેવી રીતે દૂર થાય છે તે સંબંધમાં બહુ વિરતારથી વિવેચન શ્રી ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચો કથાના ત્રીજી પ્રસ્તાવમાં શ્રી સિદ્ધર્ષિ ગણિરએ કર્યું છે તે વાંચવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.
મરવાથી પ્રાણી બહુ ડરે છે એટલું જ નહિ પણ મરણ વખત પીડા પણ બહુજ થાય છે. શરીર ઉપર આ પ્રાણીને તે અવસરે એટલી બધી મમતા થઈ જાય.
For Private And Personal Use Only
