________________
તા. ૧-૩-૪૮
પ્રબુદ્ધ જન
NI
(૪) પિતાથી ભિન્ન વિચારવાળે મિશ્રાદષ્ટિ છે એમ કહેતી વખતે તેની દૃષ્ટિ આચારધમ પર રહ્યા કરે છે.
(૫) આ વર્ગ પ્રાચીનતાની ધુન એટલી બધી વળગેલી હોય છે કે આ વર્ગમાંથી સત્યશોધક વૃત્તિ નષ્ટ થઈ જાય છે. પ્રતિગામી વૃત્તિવાળે આ વર્ગ પૂરેગામી સમાજમાં અપ્રિય બને છે. અહંભાવના કારણે તે પ્રતિપક્ષને બહિષ્કાર પણ કરે છે. નવદ્રષ્ટિ અભાવ તે તેનો સામાન્યધર્મ થઈ ગયું હોય છે. . (૬) સૌથી વિશેષ ધ્યાન ખેચે તેવો દેશ તેની અકર્મણ્યતા છે. અકાળે અનગાર બનેલ આ વર્ગનું પાલન સમાજ ભકિતથી કરે છે, પરંતુ તેનું પ્રતિફલ તે કાંઈ પણ મળતું નથી.
(૭) ધર્મોપદેશ-સચ્ચરિત્રતાના સંસ્કાર આપવાની જવાબદારી આ વર્ગ પર પહેલાં હતી, પરંતુ જે રીતે માતાપિતાની સાથેવિદ્યાર્થીને શૈક્ષણિક સંબંધ ઓછો થયો છે તે પ્રમાણે નીતિશિક્ષણમાં આ વર્ગની ઉપયુકતતા ઓછી થઈ છે. જીવનમાં નવશિક્ષણ પામેલા સમાજમાં--પિતાના ધર્મના પ્રચાર કરવાની શકિ? તે ભાગ્યે જ કોઈ વ્યક્તિમાં હોય છે. આ મુખ્ય કાર્ય આજે તે આ લોકોના હાથમાંથી જરૂર ચાલી ગયું છે, કારણ કે તેઓ તે સંભાળી શકયા નથી અને પરિણામે તેમનામાં અકર્મણ્યતા આવી છે.
(૮) આ રીતે અપરિપકવ, અધુરા જીવનને આદર્શ માની બેઠેલે આ વર્ગ ઉચ્ચ વ્યકિતઓ પર શંકા લાવે છે, તેથી તેની પણ કતિકા ઘટવા માંડે છે.
તાત્પર્ય એ છે કે તે ગતિશીલ નથી અને તેથી જ તે દેષગ્રસ્ત છે. હવે પ્રશ્ન એ છે કે આપણે તેને કઈ રીતે સુધારી શકીએ ? સાધુવર્ગ એમ ન માને કે સમાજને એક વખત ભકત આજે નાસ્તિક થા ઉદ્ધતું થયું છે. તે એ વાત પર વિચાર કરે કે આમ શી રીતે બન્યું?
- સાધુસંસ્થામાં જ જે કોઈ સાશધ્ધશાળી હોત તો તે આગળ આવત અને પરિવર્તનશીલ દુનીયાની સાથે પોતાની સંસ્થાને મેળ. સાધન. એ રીતે તે પિતાની સંસ્થાને ચીલે બદલીને પણ તેને સજીવ રાખત. * તે આપણે શું કરવું જોઈએ?
(૧) સ ધુસંસ્થાનું સંચાલન સમાજ પિતાના હાથમાં લઈ લે. તેમ કરવાનો અધિકાર તેને છે. એ વાત નકકી છે કે સાધુસંસ્થાને ઉચ્છેદ કરે નથી. પરંતુ એક સમય એવો આવશે કે અકર્મક સંસ્થાનો ઉચ્છેદ થયા સિવાય રહેશે નહિ. આ દૃષ્ટિબિન્દુ ધ્યાનમાં રાખીને આપણે જ એ સંસ્થાને કમં પ્રવૃત્ત કરવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ. સમાજની કેદ્રિય વ્યવસ્થા ત્યાગનિષ્ટ વિદ્વાનોના હાથમાં રહેવી જોઈએ, અને સાધુસંસ્થાની વ્યવસ્થા સમાજના કેન્દ્રિય વ્યવસ્થાપકોના હાથમાં રહેવી જોઈએ.
(૧) સર્વે અલગ સૉએ એક સંધમાં જોડાઈ જવું જોઇએ.
(૨) આ એકત્રિત થયેલ સંધના આચાર્યની નીમણુંક સમાજની કેન્દ્રિય સભા કરે.
(૩)સંધપ્રમુખની પરવાનગી સિવાય કોઈ પણ વ્યકિતને ત્યાગી સંસ્થા અપનાવી શકે નહિ.
(૪) સંધને માટે શિક્ષણની યે.વ્યવસ્થા કરી આપવામાં આવે.
(૫) વિધાયક કાર્યમાં સંધની સેવા લેવામાં આવે. (૬) સંધની દરેક વ્યક્તિ બ્રહ્મચારી હોય.
આપણે સમજી લેવું જોઇએ કે માત્ર મંદિર અને ઉપ- શ્રયમાં જ પ્રવચન કરવાથી ધર્મપ્રચાર નથી થતે તેમ જ એકાંતિક તપ અને સંયમની સાધના ૫ણું સમાજજીવનના પ્રશ્નોને ઉકેલ કરવામાં સમર્થ નથી થતી. જીવન ત્યાગમય બનાવવું એ જ સંયમ છે અને તેને માટે ચિત્તવૃત્તિને નિરોધ કરે તે જ તપ છે. આ વાત દાનમાં રાખીને ત્યાગીપુરૂષે એ સ્વતંત્ર જીવનને અધિક ઉ -
યુક્ત કરવું જોઈએ. આ પ્રમાણે કરવા જતાં ભલે આપણું બાહ્યઆચારમાં પરિવર્તન દેખાય. ગુબવેલા પ્રાણુની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કરવા માટે બાહ્ય આચારને બદલવાની આવશ્યક્તા છે. સ ધુવ સંન્યરતજીવન અંગીકાર કરે છે, તેથી તે કુટુંબની અંગત જવાબદારીઓથી મુક્ત થાય છે. પરંતુ વિશાળ કુટુંબની જવાબદારી તેને ઉપાડવી પડે છે. સત્ય અર્થમાં તે તીર્થકરને શાન્તિદૂત છે એમ પતે સમજે..
ઉપર કહ્યું તેવાં વિધાયક કામ કયા કયા છે? આપણા ભારતવર્ષમાં સૌથી વધારે આવશ્યકતા, વિધાયક કાર્યોમાં રૂચિ રાખે એવા ત્યાગવીરેની છે. શિક્ષણુપ્રચાર, સ્વચ્છતા, ધાજોત્પાદન, વસ્ત્રઉત્પાદન, અસ્પૃશ્યતાનિવારણ, દારૂબન્ધી, નાતિ જાતિમાં ઐય, કલા, વિજ્ઞાન, ઇતિહાસ, રથ પત્ય વગેરે સાંસ્કૃતિક સેવાઓ અનેક છે, જેમાં આપણા સધુ આનંદથી કામ કરી શકે તેમ છે.
અનેક સ્થળે જૈન પાઠશાળાઓ ચાલે છે. તેમાં ધાર્મિક શિક્ષણુનું કામ તેઓ પાસેથી કેમ ન લઈ શકાય? ખેડુતોની વચ્ચે જઈ તેમને સ્વછતાનું શિક્ષણ શા માટે ન આપી શકાય? આવા કાર્યો કરવાથી ત્યાગી સંસ્થાઓ ઉન્નત ન બને? ઉપાશ્રયમાં સંયમ અને ત્યાગ ઉપર પ્રવચન કરવાની સાથે સાથે જ્યાં અભય આહાર થાય છે ત્યાં અને જ્યાં વ્યસનોના અડુ જામે છે એવા સ્થળે જઈને પિતાના ચારિત્ર્યના પ્રભાવ વડે તેને ઉદ્ધાર કરવાથી શું આપણું પ્રતિષ્ટા ઓછી થાય છે? ફ્રેષગ્રસ્ત સમાજમાં જઈ પ્રેમભાવનાનું નિર્માણ કરવું અને અહિંસા આપણે પરમ ધમ છે એ સ્વાભિમાન સાથે દરેક ક્ષેત્રને અપનાવવું એ ભગવાન મહાવીરે નિર્માણ કરેલે પંથ છે. દુકાળના આવા કપરા સમયમાં, જ્યારે અનાજની ખૂબ જરૂર છે, કો ભૂખે મરે છે ત્યારે અહિંસાની અતિરિકતતાની મર્યાદામાં રહી યુગધર્મ પ્રમાણે અનાજના ઉત્પાદનકાર્યમાં ભાગ લેવે એ શું તેઓની ફરજ નથી? શ્રાવકે પાસેથી વસ્ત્રોને સ્વીકાર કરવામાં વાંધો નથી તે પછી અમારા સાધુઓને પિતાનાં વસ્ત્રો બનાવવામાં શા માટે વાંધો હોવો જોઈએ ? રાષ્ટ્રવ્યાપી આજેલન દેશભરમાં થયું ત્યારે શું તેમણે શ્રી. કાલકાચાર્યને આદર્શ સામે રાખે હવે ખરો ? ન પિતે લડયા કે ન તે લડવાવાળાને તેમણે પ્રેરણા આપી. સમજ પૂછે છે કે અમારા નિત્યજીવનમાં આ સાધુસંરથાનું શું સ્થાન છે? જૈન સાધુઓએ અમારા સામાજીક જીવનમાં શું ઉન્નતિ કરી તેમાં માનવતાની દૃષ્ટિ નથી . રહી, રાષ્ટ્રિય ભાવના નથી રહી, દેશભરમાં જે મહાન આફતોની મહાન આંધી ચઢી આવી તે સાંભળીને અહિંસાધર્મની પ્રેરણા પામીને દુઃખી જોને તેઓ અપનાવી શક્યા નથી. ત્યારે સમાજ તેમને કેમ પૂજે ? સમાજને એ ભારે દુઃખ છે કે જે ત્યાગી સંસ્થાઓ માટે તેઓ સ્વાભિમાન રાખે છે તે સંસ્થામાં એવી કોઇ વ્યક્તિ નથી કે જેના ચરણોમાં તેનું મસ્તક ભકિત અને પૂજ્યભાવથી ઢળી પડે, જેને પ્રાપ્ત કરીને જૈન અને જૈનેતર સર્વ કૃતાર્થતા અનુભવે. ત્યાગી વગેહવે સમાજના પ્રત્યેક સ્તરની નજદીક આવવું જોઈએ, તેના પ્રત્યેક કાર્યમાં મદદ કરવી જોઈએ, તેના પ્રત્યેક સંકટમાં મદદ કરવી જોઈએ અને એ રીતે વ્યકિત તેમ જ સમાજ માટે તેમણે આદર્શ સેવામૂર્તિ બનવું જોઈએ. ઈતિહાસનો સંદેશ છે કે પિતાની આવશ્યકતા સિદ્ધ કરે, નિર્માણ કરે, નહિ તે જરૂરી તમારો નાશ થશે. આ વાત ભૂલાવી ન જોઈએ.
અમારી સાધુ સંસ્થાઓમાં જે સાધ્વીઓ છે તેને માટે પણ આ કરતાં બીજો કોઈ ઉપયુકત માર્ગ નથી, તે લકે એ વાત સમજી લે કે ગૃહજીવનથી અલગ થવામાં જ પવિત્ર જીવનને આદર્શ સમાઈ જતે નથી. સેવાભાવથી યુક્ત કર્મ કરવામાં પણ મુકિતને આનંદ છે, પવિ. ત્રતા છે. ભ. મહાવીરે સ્ત્રી-જીવન ઉપર મેટો ઉપકાર કર્યો છે. હિંદુસ્તાનમાં સ્ત્રીઓની આ જાતની સંસ્થા માત્ર જેનામાં જ છે. બુદ્ધસભામાં એવી સંસ્થા હતી, પરંતુ તે ધમ અને સમાજ હિન્દુસ્થાનની બહાર વધારે પ્રચાર પામે. વૈધવ્યથી કર્ણય કવન
