Jain Dharm Ane Samaj Utakarsh Kem Thay

Author(s): Padmanabh S Jaini
Publisher: Prabuddha Jivan 1948

Page 1

૧૫ : હૃ *ક : ૧૯
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સધનું પાક્ષિક મુખપત્ર
પ્રબુધ્ધ જૈન
તંત્રી: મણિલાલ માકમચંદ શાહ, મુંબઈ : ૧ ફેબ્રુઆરી ૧૯૪૮ રવિવાર
(૧)
હિન્દુસ્તાન આઝાદ થયું. હિન્દભરમાં સ્વાતંત્ર્યદિન પૂર્ણ ઉત્સાહથી ઉજવાયો. ગુલામી ી ખેડી તેડીને નવભારતે વિશ્વમાં મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું". આપણા ત્યાગમૂતિ સમા તૈતાઓએ અનંત પરિશ્રમ કર્યાં, ભારતની પ્રજાએ બલિદાના આપ્યાં, તેના ફલસ્વરૂપ આપણે આઝાદીનાં દર્શન કર્યાં. એ ત્યાગમૂર્તિ ને આપણે હાર્દિક પ્રણામ કરીએ છીએ પરંતુ આ આનંદ અનુભવવા સાથે સ્વાતંત્ર્યદિનને દિવસે આપણા નેતાઓએ જે સદેશ આપ્યા છે. તે ભૂલાતે નથી. મહાત્મા ગાંધીજીએ આ દિવસને આત્મનિરીક્ષણ અને ચિન્તનયેગ્ય બનાવવાને આદેશ આપ્યા હતા. આ વાત કદાચિત્ ઉત્સવપ્રિય માનવસમાજ ભૂલી ગયા હાય, છતાં નદ ઉત્સવ એકાદ દિવસ હોય છે, જ્યારે અખંડ જીવનયાત્રામાં તે પ્રત્યેક ક્ષણુ મનનીય અને ચિન્તનીય હોય છે. એ મહાન આદેશને અનુલક્ષીને જ્યારે આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીએ છીએ, અંતમુ ખ થઈને સયત દૃષ્ટિથી આપણી વર્તમાન પરિસ્થિતિ પર વિચાર કરીએ છીએ, ત્યારે આપણને પ્રતીતી થાય છે કે, ભારત આજે રાજકીય દૃષ્ટિથી સ્વતંત્ર થયું છે, છતાં અન્ય દૃષ્ટિકાણથી વિચારતાં તે હજી પણ પરતંત્ર, અનુન્નત અને અપૂર્ણ છે.
જ્યારે આત્મચિન્તન વિશાળ દૃષ્ટિથી સમાજ સુધી પહોંચે છે ત્યારે અનુભવ થાય છે કે અમારે જૈન સમાજ દુજી સ્વતંત્ર નથીપ્રગતિને ષથે ' તેણે પગલુ ભર્યું નથી. સામાન્ય ભેદ પ્રભેદેથી તેના આત્મા ઉન્મુક્ત થયા નથી. આપણા પ્રાચીન પ્રતિદ્વાસમાંથી તેણે ખરા એધ પ્રાપ્ત કર્યાં નથી. અનેક દેષો અને રૂઢિઓની શ્રૃંખલાથી તે હજી જકડાયેલે જ છે. તે મધ્યરાત્રિ પછી જ્યારે ભારતે નવીન ઉધાનું સ્વાગત કર્યું", નવઉન્માદને અનુભવ કર્યો ત્યારે જ. અમારા સામાજિક જીષનનું ભાગ્ય બદલાયું હાત અને ઉજ્જવળ ભવિષ્યમાં પ્રવેશ કર્યાં હત તે તે કેટલું સુંદર હેત ? એ દિવસે આપણે એ પણુ અનુભવ કર્યાં છે કે હિન્દની સ્વતંત્રતા તા ત્યારે જ સિદ્ધ થઈ કહેવાશે કે જ્યારે પ્રત્યેક વ્યક્તિ અને સમાજ પોતાની જાતને પૂર્ણ પણે સુધારશે અને તત્વદર્શી મહાત્માએના સંદેશને, જીવનમાં નવા ઉત્સાહને, નવા મૂલ્યને તેમજ નવા
દનને પ્રાપ્ત કરશે.
Regd. No. B. 4266
જૈન ધર્મ અને સમાજને ઉત્કર્ષ કેમ થાય ?
[‘આધુનિક સમયને અનુલક્ષીને જૈન ધર્મ અને સમાજના ઉર્ષ કેમ થાય' એ વિષય ઉપર શ્રી મુંબઇ જૈન યુવક સંઘ તરફથી ડાહ્યાભાઇ ખાલાભાઇ કારા નિબંધમાળા' એ મથાળા નીચે એક હરીફાઇ યેજવામાં આવી હતી, તેમાં સૌથી શ્રેષ્ઠ નિબંધ માટેનુ” ૨૫૦ નું પહેલું પારિતોષિક શ્ર પદ્મનાભ જૈન આપવામાં આવ્યું હતુ અને બીજી' ૨, ૧૫૦ નું પારિતોષિક શ્રી. રતિલાલ મફાભાઈ શાહને આપવામાં આવ્યુ હતુ. શ્રી, પદ્મનાભ જૈનના લેખ હિ'દી ભાષામાં હતા તેના શ્રી વેણીબહેન કાપડીઆએ કરી અનુવાદ પ્રબુદ્ધ જૈનમાં ક્રમશ: પ્રગઢ કરવામાં આવશે. આ તે અનુવાદનો પહેલે
આપેત્રે
હતા છે. તંત્રી
જૈન સમાજને વિનતિ કરવાની કે ફરીથી એક વખત તે આત્મનિરીક્ષણુ કરે અને સ્વતંત્ર ભારતમાં પોતાનું સ્થાન નિણિત કરી લે. સ્વતંત્ર ભારતમાં જૈતેનુ સ્થાન કર્યા હશે ? એ વિચાર પ્રથમ સ્ફૂરે છે. ભવિષ્ય જાણુવાની માણુસની ઇચ્છા એ એક જુદી જ વસ્તુ છે. આપણે આપણી આજું બાજુ નજર કરીએ છીએ,
વાર્ષિક લવાજમ રૂપિયા ૪
મિત્ર અને વિરોધીઓ તરફ્ દૃષ્ટિપાત કરીએ છીએ એટલુ' જ નહિં પણ ભૂતકાલમાં કાણુ કાણુ થઇ ગયા. તેના ઇતિહાસ જાણવાની આપણે કોશિષ કરીએ છીએ. ભારતના આત્મામાં અલગ અલગ સસ્કાર છે; તેના જીવન ઉપર ભિન્ન ભિન્ન વિચાર–પ્રવાહને પ્રભાવ પડેલે છે. હિન્દુ, મુસ્લિમ, પારસી, પ્રોસ્તી, શીખ, જૈન, હરિજન એવા એક નહિં પણ અનેક સમાજને ભારતના ભાગ્ય ઘડવામાં કાળા છે. ગતિશીલ સમાજ આગળ વધતા ગયા, અને જેના પ્રભાવ અધિક તેણે સમાજમાં પ્રધાનતા પ્રાપ્ત કરી. બુધ્ધિજીવી સમાજે ભારતનું વિચારંય વન હાથમાં લીધું, અપ્રધાન સમાજે આર્થિ ક જીવન સંભળ્યું, સેવાપ્રધાન વ્યક્તિઓએ સમાજને સુસકૃત કર્યું, રૂઢિચુસ્ત સમાજે તેનેા વિકાસ રૂંધ્યા અને સમાજની અધોગિત કરી. પોતાના કાર્ય ક્ષેત્રમાં પ્રત્યેક સમાજે પુરૂષાથ કર્યાં અને કીતિ મેળવી. આ પ્રસગે પ્રશ્ન ઉઠે છે કે જૈનસમાજે આ મહાન યજ્ઞમાં શું આપણુ કયું? આ મહાન યુદ્ધમાં શુ કાળા આપ્યો? રાજકીય, આર્થિક અને સામાજિક જીવનમાં કષ્ટ જાતની પ્રગતિ કરી? કેવો રસ લીધે ? ભારતીય સંસ્કૃતિની ઉન્નતિ કરવામાં મૌલિક સહાય કરી ખરી ? આ પ્રશ્નોને ઉત્તર સરલતાથી આપી શકાય છે. વ્યકિત તરીકે ભારતની સ્વતંત્રતા હાંસલ કરવામાં ભારતનું નશીબ ધડવામાં ઘણેએ કાળા આપ્યું હશે, પરંતુ આપણુ જૈન સમાજની કક્ષામાં તે તે અલ્પ જ ગણાય. આપણે શું કર્યુ ? અહિં'સાતા પ્રચાર, સાહિત્ય સર્જન, આર્થિ ક વ્યવસ્થા, નીતિભયતા વગેરેમાં આા સમાજે કેટલા રસ લીધે ? જો ઉપરના પ્રશ્નોને સમાધાનકારી ઉત્તર ન મળે તે અન્તરનિરીક્ષણ કરીને આપણે શોધવુ જોઇએ કે આપણા સમાજને ઉન્નત કરવામાં આપણે કેમ કટિબદ્ધ ન થયા ?
ઉત્તર સ્પષ્ટ છે. જૈન સમાજ ગતિશીલ નથી, તેમાં એકતા નથી. સુસંસ્કૃત ન રહી. હવે જ્યારે પ્રગતિશીલ નથી તે તેનું કારણ શું? આ પ્રશ્નના ઉત્તર મેળવવા માટે ભૂતકાલના ઇતિહ્રાસ તપાસવા પડશે. તેના મૂલ સ્ત્રોત સુધી પહોંચવું પડશે.
ભૂતકાલમાં જ સમાજે ક્રાન્તિ કરી છે, પરાક્રમા કર્યાં છે, જ્ઞાનજ્યાતિ જગાવી છે, મનુષ્યત્વને ઉંચે ઉઠાવી, પ્રેમપૂર્ણાંક દલિતવર્ગને અપનાવ્યો છે, મહાપુરૂષોને નિર્માણ કર્યાં છે. જૈન સમાજને ભૂતકાલ આવે ઉજ્જવલ છે તે આજના આપણા સમાજ એવા કૅમ ટકી ન રહ્યો? એવા કયા સમય આવી ગયે, કઈ સંક્રામક પરિસ્થિતિ આવી કે જેણે આપણા ગતિશીલ સમાજને સ્થિતિશીલ બનાવ્યા, ઉત્સાહીને શિયિલ બનાવ્યા, બુદ્ધિવાદીને મૂઢ બનાવ્યા, ઉન્નતને અવનત બનાવ્યા? અને આજના