Book Title: Jain 1970 Book 67 Kasturbhai Lalbhai Amrut Mahotsav Visheshank
Author(s): Gulabchand Devchand Sheth
Publisher: Jain Office Bhavnagar
View full book text
________________
શ્રી ક. લા. અમૃત મહોત્સવ વિશેષાંક
આમ, માતા-પિતાની વાત્સલ્યભરી દૂફ અને કામ કરવામાં નાનપ, શરમ કે સંકોચ લાગતાં ન શિસ્તભરી દેખરેખમાં, ૧૭ મે વર્ષે કરતૂરભાઈએ હતાં. તેઓ પોતે જ કહે છે કે “ જાતમહેનત કરવામાં મેટ્રિકની પરીક્ષા પસાર કરી; અને એમનું અંતર મેં કદી સ કોચ અનુભવ્યો નથી; અને “કામ કામને વિશેષ અભ્યાસ કરીને વિશેષ કાબેલિયત હાંસલ કરવા શીખવે' એ સૂત્ર અપનાવીને હું જિંદગીમાં કામ ગુજરાત કોલેજમાં દાખલ થવા તલસી રહ્યું. કેલેન્ટ કરતાં કરતાં જ ઘણું શીખ્યો છું.” કસ્તૂરભાઈ જમાં પ્રવેશ પણ મળી ગયો, પણ ભાગ્યવિધાન કંઇક મિલના કામમાં ઓતપ્રોત થઈ ગયા જુદું જ હતું !
તેઓ અભ્યાસ છોડીને મિલમાં જોડાયા તે વખતે સને ૧૯૧૨ના જૂનની પાંચમી તારીખે શ્રી એમનાં મોટાં બહેન ડાહીબહેને એક શાણી સલાહ લાલભાઈ શેઠ ) જરી ગયા. એ વખતે રાયપુર મિલની આપી : ભણવાનું તો ભલે છેડ્યું, પણ એ ગ્રેજીને સ્થિતિ જોઈએ તેવી મારી ન હતી અને એને તરતી અન્ય શ નહીં હોય તો કામ નહીં ચાલે અને પાછળ કરવા માટે તો કામિક પગલાં ભરવાની જરૂર હતી. રહી જવું પડશે. કસ્તૂરભાઈને આ વાત સમજાઈ ગઈ શેઠાણું મો હના ના આ સ્થિતિ પામી ગયાં હતાં અને મહેનતની ચિંતા કર્યા વગર શિક્ષક રાખી ને એણે કસ્તુરમાઈનું હીર પણ તેઓ જાણતાં હતાં. એમણે અંગ્રેજનો અભ્યાસ કરી લીધો. તેઓ મુદ્દાસર, શુદ્ધ કસ્તૂ'માઇને ભણવાનું છોડીને મિલને વહીવટ સંભા- અને સચોટ અંગ્રેજી બોલી અને લખી શકે છે, તે ળવાની આજ્ઞા કરી ભારે વિમાસણ ઉભી થઈ • એક મેટાં બહેનની આ સલાહને પ્રતાપે. આને લીધે બાજુ ૧૭-૧૮ વર્ષની તરવરતી ઉંમર, તેજસ્વી બુદ્ધિ તેઓને ધંધાદારી ઔદ્યોગિક કામગીરીમાં અને જાહેર અને અભ્યાસ કરીને નિપુણ બનવાની તમન્ના, અને જીવનમાં, રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે, ખુબ બીજી બાજુ માતાની આજ્ઞા ! જરાક ચૂછ્યું કે મળેલી સફળતા અને સ્વાધીનતા થઈ ગઈ. તકને લાભ જ ન રહે ! શું કરવું અને શું ન કરવું? કસ્તૂરભાઈના બને કાકાને ભાગે સરસપુર મિલ પણ છેવટે માતાની આજ્ઞાન વિજય થશે. કસ્તુરભાઈ આવી હતી, એટલે એમને રાયપુર મિલ સાથે યૌવનસહજ બેકરીની મોજ અને કોલેજમાં જવાનું
જમાં જવાનું સંબંધ ન હતો. આમ છતાં મિલની રિથતિમાં છોડીને મિલના અટપટા વહીવટની જંજાળમાં પરે- સુધારો થાય એ માટે એમની મદદ લેવામાં આવી વાઈ ગયા ! આ પ્રસગે એમના જીવનના રાહને બદલી
હતી. એટલે શરૂઆતમાં કરતૂરભાઈને તે પોતાને નાખે, અથવા કહે કે એ રાહને સુનિશ્ચિત કરી
મનગમતું નહીં પણ વડીલોએ ચીંધેલું જ કામ આપે ! સતત કર્તવ્યપરાયણતાનો જ એ માર્ગ
કરવાનું રહેતું. પહેલાં એમને ટાઈમકીપરનું કારકુન હતો; અને એથે કયારેય ચલિત થવાનું કે એશ
જેવું કંટાળો ભરેલું કામ સોંપવા માં આવ્યું ! આરામમાં પડવાનું ન હતું. માતાની એ આકરી
કેટલાક મહિના તો એ કામ સંભ ળ્યું, પણ પછી આજ્ઞાની પાછળ અંતરના આશીર્વાદનાં અમી ઊભ
એમને એથી કંટાળો આવ્યોઃ તેજસ્વી બુદ્ધિને રાતાં હતાં એ આશીર્વાદ વખત જતાં, શતદળ
નવું નવું કામ શીખવાની અને કરવાની ભૂખ કમળની જેમ, ખીલ્યા અને તેથી બડભાગી માતા
આવા યાંત્રિક કામથી કેવી રીતે સંતેષાય? એમણે અને કર્તવ્યનિષ્ઠ પુત્ર ધન્ય બન્યાં ! અભ્યાસનો માર્ગ
ટોર્સ ડિપાર્ટમેન્ટ કામ સંભાળ્યું અને રૂની પરખ બિડાઈ ગયો; કર્તવ્યના માર્ગની ઉષા સાદ દઈ રહી ! માટે જુદાં જુદાં ગામમાં ફરવાનું શરૂ કર્યું.
મિલસંચાલનનો વ્યાપક અનુભવ કસ્તૂભાઈ શેઠ રૂની પરખમાં અસાધારણ નિષ્ણાત
રાયપુર ભલને વહીવટ માટે હતો અને ઉત્તર- બન્યા તે આ અનુભવને લીધે જ, ભાઇની ઉંમર નાની હતી, પણ ખત, ધીરજ અને વડીલોની મદદ લેવા છતાં મિલની કમાણીમાં સમજણ ઘણી હતી. વળી, જાતમહેનત કરીને જાત- વધારો ન થયો; ઊલટું મૂડીના રોકાણના પ્રમાણમાં અનુભવ મેળવવાની પૂરી હોંશ હતી; અને કોઈપણ લાગ્યું કે મિલ ખરી રીતે ખોટ કરે છે! આવું જ
