Book Title: Jain 1970 Book 67 Kasturbhai Lalbhai Amrut Mahotsav Visheshank
Author(s): Gulabchand Devchand Sheth
Publisher: Jain Office Bhavnagar
View full book text
________________
શ્રી ક. લા અમૃત મહોત્સવ વિશેષાંક
૫૧ જાહેર જીવનમાં કામ કરનાર માટે કયારેક અંગત સંબંધ અને સમાજના હિત વચ્ચે સંઘર્ષના પ્રસંગે આવે છે અને ત્યારે તેની કસોટી થાય છે. પેઢીના સંચાલન દરમ્યાન જાહેર જીવનની જવાબદારીને ન્યાય આપવા માટે મારે એક પ્રસંગે કાયદેસર પગલાં ભરવા પડેલાં.
વ્યક્તિગત અને સંસ્થાકીય આદર્શોના સંઘર્ષને એક પ્રસંગ ૧૯૫૫ની સાલમાં બન્યું હતો. કેટલાક હરિજન ભાઈઓએ શત્રુંજયના દેરાસરમાં જવાને આગ્રહ જાહેર કર્યો. મેં અગાઉ કહ્યું તે પ્રમાણે, સ્ત્રીઓ અને શુદ્રોને ધાર્મિક ક્રિયાઓમાં ભાગ લેવાને અધિકાર છે તેવું જૈન ધર્મ સ્વીકારે છે એટલે નાહી ધોઈ શુદ્ધ કપડાં પહેરી તેઓ દેરાસરમાં જઈ શકે છે તેવું માનું મંતવ્ય હતું. પરંતુ જુનવાણી વિચારધારાએ એવી પકડ પકડેલી કે હરિ– જનેને દેરાસરમાં જવા દેવાય નહિ. પેઢીના ટ્રસ્ટીઓ પાસે આ પ્રશ્ન આવ્યું. તેમણે સૌએ મંદિરપ્રવેશની ના પાડી. મારે કહેવું પડયું કે હું અંગત રીતે તેમની સાથે નથી. આ સંજોગોમાં તેમણે મને પેઢીમાંથી છુટો થવા દેવો જોઈએ. હું મારા વ્યક્તિગત સિદ્ધાંતના ભેગે પેઢીમાં કામ કરવા તૈયાર નથી સભાગ્યે ટ્રસ્ટી મંડળ માની ગયું અને હરિજન પ્રવેશ માટે ઠરાવ કર્યો. દેલન આપોઆપ શમી ગયું.
રાજ્ય સાથેના સંઘર્ષમાં સંઘબળના વિજયને એક પ્રસંગ કહું તો તે અસ્થાને નહિ લેખાય. શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી દર વર્ષે પાલીતાણા દરબારને રૂા. ૧૫,૦૦૦ આપતી હતી. ૧૯૨૬માં આ કરારનો અંત આવ્યો. નવો કરાર કરવા માટે દરબારે રૂા. ૧૫,૦૦૦ને બદલે રૂા. ૧,૫૦,૦૦૦ની માંગણી કરી. આ માંગણી ઘણી વધારે પડતી હોઈ પેઢીએ ઠરાવ કર્યો કે કોઈએ શેત્રુંજયની જાત્રાએ જવું નહિ. જૈન સમાજે આ ઠરાવનું પાલન એટલી તે ડક રીતે કર્યું કે તેની મોટા પ્રમાણમાં અસર થઈ. પિઢીએ આ ઠરાવ કરે અને સારાયે જૈનસંઘે તેને શિરોધાર્ય કરે તેને જ્યારે હું વિચાર કરું છું ત્યારે તે શ્રીસંઘ પાસે મારું મસ્તક નમે છે. શત્રુંજયની યાત્રા કરવાને કેટલીક વ્યક્તિઓને તે એવો નિયમ હતો કે જે તે જાત્રાએ ન જાય તો અમુક ચીજ ખાવાની છેડી દેવી પડે. મારાં દાદીમાં દર વર્ષે બે વખત શત્રુંજયની જાત્રાએ જતાં હતાં. જ્યારે પેઢીને ઠરાવ થયો ત્યારે તે પણ યાત્રાએ ન ગયાં તે બન્ને વખત પાંચસો રૂપીઆ પેઢીને ભરતાં. તે યાત્રાએ ગયાં તો નહિ પરંતુ બેઉ વખત એમણે રૂપીયા પેઢીમાં ભરાવ્યા. સંઘબળમાં એમને આવી શ્રદ્ધા હતી. વાઈસરોય લોર્ડ રીડીંગની સફળ દરમ્યાનગીરીથી આ પ્રશ્નને સુખદ અંત આવ્યો. પાલીતાણુ દરબારને નમતું જોખવું પડયું અને દોઢ લાખને બદલે વાર્ષિક રૂા. ૬૦,૦૦૦ અ પવાનો કરાર થયા. આ રીતે રાજસત્તા ઉપર સંઘબળનો વિજય થયો.
આ પ્રસંગ કહેવા પાછળનો મારો આશય એ છે કે જૈનસંઘ જે એક થઈ અડીખમ ઊભો રહેશે તે તેને ઊની આંચ આવવાની નથી. ભારતના ઇતિહાસમાં ઘણા પલટા આવી ગયા છે, તે પામે આપણું દેરાસરો જે સુરક્ષિત રહ્યાં હોય તે તે પણ આપણું સંઘબળને આભારી છે. આપણા બધાની એ ફરજ થઈ પડે છે કે આપણે સંઘબળને વધારે મજબૂત બનાવીએ. જે રીતે રાજ્યવ્યવસ્થા બદલાઈ રહી છે તે જોતાં ભવિષ્યમાં આવા સંગઠનની વધારે જરૂર પડશે. આપણાં તીર્થો દેશભરમાં પથરાયેલાં પડ્યાં છે, અને એવા અવસરે આવશે કે આ પણે એક અવાજે ખભેખભા મિલાવી કામ કરવું પડશે.
આજના પક્તિવાદના જમાનામાં સંસ્કારને મહિમા ઘટતો જાય છે, અને નીતિ અને સદાચારનાં મૂલ્ય વીસરાવાં કે પલટાવાં લાગ્યાં છે. તેથી શીલ-સદાચાર તથા નીતિપ્રામાણિકતાની ભાવનાને ટકાવી રાખવા માટે વિશેષ પ્રયત્ન કરવો પડે એમ છે. આ માટે
