Book Title: Jain 1970 Book 67 Kasturbhai Lalbhai Amrut Mahotsav Visheshank
Author(s): Gulabchand Devchand Sheth
Publisher: Jain Office Bhavnagar
View full book text
________________
૫૦
શ્રી ક. લા. અમૃત મહેસવ વિશેષાંક મારે કબૂલ કરવું જોઈએ કે હું આવા અનુકરણથી વિશેષ કાંઈ કરી શક્યું નથી. સદ્ભાગ્યે મને તેમાંથી સુખદુઃખ પ્રત્યે સમભાવ, મનની શાંતિ અને તટસ્થતા મલ્યાં છે. અમે આપણને સહિષ્ણુતા શિખવે છે. ધર્મના આચરણથી અહિંસા અને સમદષ્ટિ તેના વ્યાપક અર્થમાં આપણને સાંપડે છે, જાણી જોઈને કેઈનું દિલ દુભાવવાથી તે આપણને દૂર રાખે છે. જૈન ધર્મને સ્વાદુવાદને સિદ્ધાંત એની ખાસ વિશિષ્ટતા છે. એને હેતુ એ છે કે કે ઈપણ વસ્તુ વિષે અભિપ્રાય બાંધતાં પહેલાં તેનાં જુદાં જુદાં પાસાં તપાસવાં જોઈએ, જેથી સત્યની વધુમાં વધુ નજીક પહોંચી શકાય, અને સત્યના કેઈપણ અંશની અવગણનાથી બચી શકાય.
આપણા તીર્થોને માટે મેં જે કાંઈ કર્યું છે તે માટે તમે ઘણું કહ્યું છે. આ કાર્ય આપણું ધર્મપરપરા સાથે સંકળાયેલ છે. મોટાભાગનાં જૈનેતર મંદિરને વહીવટ તેમના મહતેના હાથમાં હોય છે, પરિણામે ધાર્મિક મિલકત અને ખાનગી મિલકત વચ્ચે ભેદ રહેતો નથી અને ધાર્મિક મિલકતને બગાડ થવાના પ્રસંગે બને છે. આપણી પરંપરા જુદી છે. તીર્થોનો વહીવટ સંઘના હાથમાં રહ્યો છે. વળી આપણામાં એવી ભાવના રહેલી છે કે દેવદ્રવ્યના બીજે ઉપગ નિષિદ્ધ છે. આ કારણથી સેંકડો વર્ષોથી આપણાં તી જળવાતાં આવ્યાં છે. મને આશા છે કે આ પ્રણાલિકા ભવિષ્યમાં પણ બરાબર જળવાઈ રહેશે. સંઘની એ ફરજ છે કે તે ધાર્મિક મિલકતને વહીવટ પ્રમાણિકતાને આંચ ન આવે તેવી રીતે શુદ્ધ બુદ્ધિથી કરે.
આપણાં દેરાસરેને આપણને માટે વાર મળે છે. ઉત્તર અને પૂર્વ ભારતમાં ઘણાં ઓછાં દેરાસરે એવાં છે કે જે અણિશુદ્ધ, તેને તે જ સ્વરૂપમાં પૂરેપૂરાં સુરક્ષિત રહ્યાં છે. આપણું દેરાસરમાંના કેટલાક તે ઉચ્ચકોટીના સ્થાપત્યના નમૂના છે. દેલવાડા અને રાણકપુર તે માટે જગપ્રસિદ્ધ છે. જૂનાં ઐતિહાસિક દેરાસરમાં એવાં ઘણું દેરાસરો છે કે જેમનો જીર્ણોદ્ધાર કરવાની જરૂર છે, અને કેટલાંકના જીર્ણોદ્ધાર થયા પણ છે. પણ આમાં એક મુશ્કેલી એ છે કે ભાવિક છતાં જીર્ણોદ્ધારની ઓછી સમજણ ધરાવતા માણસોના હાથે દેરાસરનું અસલ સ્થાપત્ય વિકૃત બને છે કે કયારેક તે નષ્ટ પણ થાય છે. જેણે દ્વાર કરતી વખતે જે વસ્તુને ખ્યાલ રાખવાનું છે તે એ છે કે જે દેરાસરનું સ્થાપત્ય તેની અસતા સ્થિતિમાં જળવાઈ રહે અને જે કંઈ પણ કારણસર તેની અસલ સ્થિતિ છુપાઈ ગઈ હોય તો તે બહાર આવે અને એમાં જે ભાગ ખંડિત થયું હોય તે પૂરો કરવામાં આવે. જો આમ થાય તે જૂના સ્થાપત્યનું કલેવર તેના મૂળ સ્વરૂપમાં આબેહુબ જળવાઈ રહે. દેલવાડા, રાણકપુર અને શત્રુંજયના દેરાસરોને જીર્ણોદ્ધાર આ વાત નજરમાં રાખીને કરવામાં આવ્યા છે. જોકે શરૂ આતમાં કેટલાક લોકોને આ ન ગમ્યું, પરંતુ મને કહેતાં આનંદ થાય છે કે, હ. બધા આ દષ્ટિબિંદુ સમજવા લાગ્યા છે અને સંમત થયા છે કે જે કાંઈ થઈ રહ્યું છે તે બર બર છે. હું આશા રાખું છું કે જીર્ણોદ્ધાર કરાવતી વખતે સંઘના અત્યારના કાર્યકરો અને આપણું ભાવી પેઢીઓ આ વાત ખાસ ધ્યાનમાં રાખશે. - આપણી બીજી એક મોટી સંપત્તિ તે આપણું જ્ઞાન ભંડારે, એતિહાસિક ફેરફારને કારણે ભારતના બીજા ભાગમાં પ્રાચીન સાહિત્ય બહુ ઓછું સચવાયું છે. પરંતુ ગુજરાત અને રાજસ્થાનમાં તે સુરક્ષિત રહ્યું છે. જો કે આજે તેને જોઈએ તેવો ઉપગ થતું નથી. જે આપણે જ્ઞાનભંડારોને સુવ્યવસ્થિત કરીએ કે જેથી વિદ્વાનો તેને ઉપયોગ કરી શકે, તે પ્રાદેશિક ઈતિહાસ અને ભાષાઓને લાભ થશે, એટલું જ નહિ પણ જૈન ધર્મ અને જૈન સમજે દેશના ઘડતરમાં જે ફળ આપે છે તે લોકોના ધ્યાનમાં આવશે.
