________________
१०
हीरसौभाग्यम् [सर्ग १ श्लो० ११-१२-१३ लाजैः पौरयोपितः' इति रघुवंशेऽपि । 'सिता वमन्तः खलु कीर्तिमुक्तिकाः' इति नैषधे ॥
साथ જેમ સ્તુતિપાઠકે બિરદાવલિ વડે રાજાની સ્તુતિ કરે છે, તેમ સમુદ્રના તરંગે ગંભીર વનિથી જાણે જંબુંદીપની સ્તુતિ કરતા ન હોય ? (હવે કવિ જંબુદ્વીપને રાજાની ઉપમા સાથે ઘટાવે છે.) જેમ રાજાને કૈલાસ પર્વત જેવા વેત ચામરો હોય છે, તેમ જંબૂઢીપને કૈલાસ પર્વતના સ્ફટિક રત્નમાંથી નીકળતી કાંતિરૂ૫ ચામર છે. રાજાને ચંદ્ર જેવું ઉજવલ છત્ર હોય છે, તેમ જંબૂદીપને ચંદ્રરૂપ ત્ર છે. રાજાને જેમ શત્રુના સૈન્યને તૃણ સમાન તુચ્છ ગણતી સેના હોય છે, તેમ જંબૂદીપને મનોહર તિરંગોથી ઉત્કટ નદીઓપ સેના છે. વારાંગનાઓ જેમ અગ્નિને ગ્રહણ કરીને રાજાની આરતી ઉતારે છે, તેમ જંબૂદીપને દિશાઓરૂપી વારાંગનાઓ સૂર્યને ગ્રહણ કરી જાણે આરતિ ઉતારતી ન હોય ? નગરવાસી સ્ત્રીઓ મુકતા વડે રાજાનાં જેમ વધામણાં કરે છે, તેમ જબૂદીપને સમુદ્રની વેલાઓ પાણીના બિંદુઓ વડે જાણે વધામણાં કરતી ન હોય ? એવો અંદીપ રાજા જેવો શોભે છે. ૧૧/૧૨
चन्द्रार्कचक्रद्वयभृत्प्रभूत-क्षेत्रप्रभू रत्ननिधानवाधिः ।
एः कोऽपि चक्रीव चकास्त्यसंख्य-द्वीपावनीपैः समुपास्यमामः ॥१३॥
यो जम्बूद्वीपः कोऽप्यद्भुतवैभवः : जयति मधुसहायः सर्वसंसारवल्लीजननजरठकन्दः कोऽपि कन्दर्पदेवः' इति चम्पृकथायाम् । 'कोऽप्यद्भुतवैभवः' इति तट्टिप्पनके । चक्रीव सार्वभौम इव चकास्ति शोभते । किंविशिष्टो यः । चन्द्रो विधुरर्क सूर्यस्तावेव चक्रे रथाइगे तयोर्द्वय विभर्तीति चक्रद्वयभृत् । पुनः किंभूतः । प्रभूतानां क्षेत्राणाम् । १ भरत २ हिमवत् ३ हरिवर्प ४ महाविदेह ५ देवकुरु ६ उत्तरकुरु ७ रम्यक ८ ऐरण्यवत ९ ऐरावताभिधानानां नवसंख्याकानां वर्षाणां प्रकर्पण भुरुत्पत्तिस्थानाम् । पुनः किंभूतः रत्नानां मणीनां निधानानां च वाधिर्वाधिनामधेया संख्या यत्र । 'शतसहस्रमयुतं लक्षप्रयुतकोटयः । अर्बुदमज खर्व च निखर्व च महाम्वुजम् ॥ शङ्कुर्वाधिरन्त्य मध्य पराओं चेति नामतः ॥' इति हैममालायाम् । लौकिका संख्या । यद्वा रत्नैरुपलक्षितानि संपूर्णानि वा निधानानि निधयः वार्धिश्च । सगरचक्रवर्तिवचसा सुस्थितसुरानीतः शत्रुञ्जयशैला द्वादशक्रोशदूरमुक्तः समुद्रो यत्र । पुनः किंभूतः । असंख्याः संख्यातीता ये द्वीपाः ।१ धातकीखण्ड २ पुष्कर ३ वारुणी ४क्षीर ५ घृत ६ इक्ष ७ नन्दीश्वर ८ अरुण ९ अरुणवर १० अरुणवरावभास एवं त्रिप्रत्यवतारकुण्डल-शल-रुचकभुजग-कुश-क्रौञ्चप्रमुखा असंख्याता द्वीपास्त एवावनी पृथ्वी पान्ति रक्षयति इति कृत्वा भूपास्तैरुपास्यमानः संख्येमानः । चक्री तु एकचक्रभृत्तथा एकस्य भरतादेः क्षेत्रस्य प्रभुः स्वामी । तथा चतुर्दश[रत्न]नवनिधानवानेव, द्वात्रिंशत्सहस्रसख्याकैरेव भूपै राजभिः सेव्य ॥ इति जम्बूद्वीपः ॥
