Divyadeep 1967 Varsh 04 Ank 09

Author(s): Chitrabhanu
Publisher: Chandulal T Shah

Page 2

વિહાણી અહિંસા ? *
* કરુણા
જે વસ્તુની માંગ વધારે હાય તેની નકલ થાય જ. સાનાની રાલ્ડગાલ્ડ, મેાતીની કલ્ચર અને હીરાની ઈમિટેશન ડાયમન્ડ બનાવટી નકલ છે. પશુ ધૂળની નકલ કે બનાવટ કાઈ જ કરતું નથી. તેમ ધમ પણ કીમતી છે અને તેની માંગ બહુ જ છે, એટલી બનાવટ અને નકલ થઈ રહી છે. કેટલા સ પ્રદાયા અને કેટલા પ્રચારા આજ ધર્મને માટે નીકળી પડ્યા છે! માટે જિજ્ઞાસુએ પૂરી મીમાંસા અને પરીક્ષા કરીને જ આગળ વધવું એઇએ.
આજે અનેક સંપ્રદાયેા પેાતાને સિદ્ધ કરવા નવી
નવી વાતા મૂકે છે, જેને લીધે માનવીનું મન ગૂંચવાઈ જાય છે. મગજમાં એક ઘણું ઊભું થાય છે, confusion create થાય છે. શું સાચું અને શુ' ખાટું ? એ વખતે સત્ય ભુલાઈ જાય છે અને પ્રચારને કારણે માનવી ખાટે રસ્તે દેારવાઈ જાય છે.
પહેલાના જમાનામાં ધર્મના નામે કાશીમાં કરવત મૂકાતી અને આજે પશુ ધર્મના નામે મહાકાળીના મંદિરમાં પશુએની કતલ થાય છે અને મક્કામાં પથરા ઉપર જીવેાના ઘાણ નીકળે છે. માટે જ સ ધર્મ સમાન ન કહેવાય. એમ કહેવામાં સમજ પણુ નથી અને સત્યનું દર્શન પણ નથી.
જેમાં દર્શન નથી, દયા નથી અને દાનની વૃત્તિ
નથી એને ધર્મ કહેવાય જ કેમ?
આજે એક વિચારકોણી ઝડપથી પ્રવેશ કરી રહી છે, એનાં લાભ અને નુકસાન ચણાના મનમાં આપણે સમજવાં એઇએ.
એક school of thought કહે છે કે કાઇ જીવ મરતા હાય, એને આપણે બચાવીએ અને માના કે એ જીવ આપણા પ્રયત્ન અને પુરુષાર્થથી બચી જાય તેા ખચ્યા પછી એ જીવ જેટલાં પાપ કરે એ પાપના ભાગ બચાવનારને ફાળે જાય. આ એક તકની વાત છે અને એમાં પણ કુતર્ક મનમાં જલદી ઘૂસી જાય છે.
એક ભિખારી રસ્તામાં પડ્યો હાય, રાગથી ટળવળતા અને દુથી પીડાતા હૈાય, એને બેઇને તમારું હૃદય કદાચ દ્રવી જાય અને તમે એને મદદ કરીને જીવાડે। તે જીવનદાન મેળવ્યા બાદ એ ભિખારી ફરી જીવવા માટે થાડી હિંસા કરે તેનું પાપ બચાવનારને લાગે ! માટે મરતા વને, પીડાતા જીવને ખચાવવા જ નહિ. કારણકે એ મરી જાય તેા પાપ કરતા બંધ થાય અને પાપ કરતા બંધ થાય તે દુનિયામાં એટલા પાપ ઓછાં થાય. ત–વિતક કેવા સરસ છે ?
એક જીવ મરી રહ્યો છે, તરફડી રહ્યો છે અને તું એ જુએ તેમ છતાં પણ તારા હૈયામાં કરુણા
ન વહે, તારા હૃદયમાં દયાનું ઝરણું ન વહે, તે પીડિતને બેઈ તને એમ ન થાય કે લાવ ઢાડીને જાઉં અને આને ખચાવું તે તું માનવી શાને ? તું ધર્મી શાના?
જેની કરુણા સૂકાઈ ગઈ, જેની દયા મરી ગઈ એના તેા ધર્મજ મરી ગયા, એ તેા જીવતા અધર્મી છે. એ પેાતે જ હિંસક ખની જાય છે.
દયા અને કરુણા એ તે માણસાઈનાં લક્ષણેા છે. જ્યાં જ્યાં દયા અને કરુણા છે ત્યાં ત્યાં ધર્મ છે, જ્યાં જ્યાં દયા અને કરુણા નથી ત્યાં ત્યાં ધર્મ નથી.
એક શ્લાક કલ્પસૂત્રની ટીકામાં આવે છે : કરુણાની નદીના કિનારે ધર્માંના છેાડ ઊગ્યાં છે. એ નદીના કરુણાના પાણી જ સૂકાઈ જાય તેા પછી કિનારે ઊભેલાં ધર્માંનાં છેાડ લીલા કેમ રહે ? એ સૂકાઇને ખળ્યા વિના રહે ?
રસ્તાના માનવીની કે ભિખારીની વાત તા જવા દે પણ એક પુત્ર એમ વિચારે કે પિતા માંદા પડ્યા છે, એમને ઉપચારની જરૂર છે પણ એ હું પિતાની સેવા કરીશ અને પિતા મૃત્યુના પંજામાંથી ખચીને થાડુ વધારે જીવશે અને પછી એ જે કાંઈ પાપ કરશે એના ભાગીદાર હું બનીશ માટે મારે મરતા હોય એને મરવા દેવા એ જ સીધે રસ્તા છે.
શ્રુત થઈ જાય, પુત્ર પિતા વચ્ચેના ધર્મ પણ ચૂકાઈ એટલે પુત્ર પિતા પ્રત્યેના પેાતાના કર્તવ્યધમ થી જાય. શુ' ધ એમ કહે છે કે પુત્રે પિતાની સેવા ન કરવી ? અને આંખ આડા કાન કરી મરતાને મરવા દેવા ? સંપ્રદાયના ઘેનમાં એ ન ભૂલે કે દરેક જીવ મદદની આશા રાખે છે, માવજત અને સેવા ઈચ્છે છે. જીવમાત્રને પેાતાનું જીવન વહાલું છે. પેાતે જે ચાહે છે એ ચાહના ખીજામાં પણ છુપાયેલી પડી છે વિચાર કરવા એ કયાંના ધર્મ? એ તરફ દૃષ્ટિ ન કરતાં સ્વાર્થાં ખની પેાતાના જ
અહિંસાની વાતેા કરવા કરતાં હિંસા અને અહિંસાનાં સ્વરૂપ શુ' છે એ સમજવાની આવશ્યકતા છે.
જેનાં અંતરમાં અને આચરણમાં કરુણાનું ઝરણું વહે તેનું નામ જ અહિંસક છે. દુ:ખીને જોઈને દ્રવ્ય દયા કરે, ધર્મ વગરનાને એઇ ભાવ યા કરે. અહિંસાના આ બે પાસાં છે.
હિંસા એ પ્રકારની છે. દ્રવ્ય અને ભાવ. ધના નામે દેવી આગળ કે કાખાના પથ્થર આગળ જવાને ચઢાવવા કે કાપવા એ દ્રવ્ય હિંસા થઈ અને ખીને કાઈ જીવ મરતા હૈાય, દુ:ખી થતા હૈાય એ તરફ દુર્લક્ષ્ય કેળવવું અગર ઉપેક્ષા કરવી એ ભાવ હિસા થઈ. ખન્નેમાં હિંસા છે, માત્ર પ્રકાર જુદા છે.
હિંસાના આ બન્ને પ્રકારમાંથી જીવ સાવધાન ખની ઊભેા રહે એ જ સમ્યગ્દન છે.