________________
૧૪૦
દિવ્યદીપ આત્માની મોક્ષપ્રાપ્તિના પ્રમાણમાં રોધક બને છે. આ સાચા જ્ઞાનથી ઉદ્ભવેલો આચાર એ જ એથી જેમ જેમ આત્માને કર્મબંધન ઓછું થાય, સદાચાર. અથવા બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે તેમ તેમ ધીમે ધીમે ઓછું થઈ, કમબંધન સદાચાર એટલે અનિષ્ટ વિષયોમાંથી આત્માની સંપૂર્ણ રીતે નિર્મૂળ થાય તે જ ક્ષણે આત્મા નિવૃત્તિ અને ઇષ્ટ વિષયમાં આત્માની પૂર્ણ સ્વરૂપે પ્રકાશમાન થઈમેક્ષ પામે. પ્રવૃત્તિ, જે જે કાર્યથી આત્માને કર્મબંધન
થાય તે તે કાર્યથી અટકવું અથવા વિરમવું આ ઉપરથી સહેજે સમજી શકાશે કે જૈન એ જ સદાચાર. આ વિરમણવૃત્તિ અથવા ધમની દૃષ્ટિએ સકષાય પ્રવૃત્તિ એ બંધન અને વિરતિ દરેક વ્યકિત સંપૂર્ણ રીતે નિષ્કષાય પ્રવૃત્તિ એ જ મોક્ષમાર્ગ. એથી જ આચારમાં ન મૂકી શકે એથી એના જૈનધર્મ નીતિ અને આચારનું વિધાન કરતાં બે માર્ગ સૂચવવામાં આવ્યા છે. (૧) સર્વ અનુશાસન કરે છે કે દરેક મુમુક્ષુ આત્માએ વિરતિ એટલે પૂર્ણપણે કર્મબંધનમાંથી નિવૃત્તિ પિતાની પ્રવૃત્તિ નિષ્કષાય કરવામાં જ, મેક્ષરૂપ મળે એ માર્ગ, અને (૨) દેશવિરતિ એટલે
ધ્યેયની સિદ્ધિ છે. અને એ બાબતનું વિવરણ અંશતઃ કમબંધનમાંથી નિવૃત્તિ થાય એવો માર્ગ. કરતાં જણાવે છે કે કષાયનું મૂળ અજ્ઞાન અથવા સર્વવિરતિ એટલે સાધુને આચાર અને દેશવિરતિ મિથ્યાત્વ છે. આ અજ્ઞાન એટલે જ્ઞાનરહિત દશા એટલે ગૃહસ્થ આચાર. સાધુના આચારને નહિ પણ વિપરીત જ્ઞાન પણ એમાં આવી જાય મહાવ્રત કહેવામાં આવે છે અને ગૃહસ્થના છે. આ અજ્ઞાન કેવળ સાચા જ્ઞાનથી જ દૂર થઈ આચારને અણુવ્રત. એવાં મુખ્ય વ્રત પાંચ છે શકે અને એ સાચું જ્ઞાન, સાચી શ્રદ્ધા એટલે અને તે અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને સમ્યગ દર્શનના પાયા વગર સંભવી શકતું અપરિગ્રહ. આ પાંચ વ્રતનું વિધાન ઉપનિષદ્દ, નથી. એથી સમ્યગ દર્શન, સમ્યગ્ર જ્ઞાન અને પાતંજલ યોગસૂત્ર અને બૌદ્ધ ધર્મનાં સમ્યગ્ર ચારિત્ર્ય એ મોક્ષમાર્ગ છે એમ વિધાન પુસ્તકમાં પણ કરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ અહીં કરવામાં આવ્યું છે અને આ માર્ગ જૈન ધર્મના એ કહેવું જરૂરી છે કે એ વ્રતનું વિધાન જૈન, નીતિશિક્ષણના મુખ્ય પાયારૂપ છે.
ધર્મમાં જે સૂક્ષ્મતાથી કરવામાં આવ્યું છે અને
એનું પાલન આજે પણ જે તીવ્રતાથી અને આ સમ્યમ્ દર્શન અથવા સભ્ય શ્રદ્ધા સખતાઇથી કરવામાં આવે છે એવું બીજે એટલે અંધ શ્રદ્ધા નહિ, પરંતુ બુદ્ધિ અને દૃશ્યમાન થતું નથી.. દલીલપૂર્વક તત્ત્વમાં ઉત્પન્ન થયેલી શ્રદ્ધા. આને અર્થ જ એ કે તત્વની ચર્ચામાં સાચે જૈન કદી દા. ત. જૈનેનું અહિંસા ધર્મનું વિધાન. જૈન પણ જડતાપૂર્ણ તર્કવિહેણું સમર્થન કરવા ધમની માન્યતા પ્રમાણે વનસ્પતિ જેવા એકેન્દ્રિય ઉદ્ધત નહિ થાય અને સતર્ક પ્રમાણસિદ્ધ પ્રાણીથી માંડી પંચેન્દ્રિય એવા મનુષ્યના દેહમાં વિચાર જ રજૂ કરશે. આવી વિચારસરણીથી જ સર્વમાં એકસરખા આત્માનું અસ્તિત્વ માનવામાં આત્મામાં અસદ્ વિવેકબુદ્ધિ જાગ્રત થઈ, આવ્યું છે અને એથી જ પ્રમાદના વેગથી એવા સભ્ય અથવા સાચા જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, કેઈ પણ જીવના પ્રાણને હાનિ ન પહોંચે એવા અને સાચા જ્ઞાનની પ્રાપ્તિનું ફળ સદાચારમાં જ આચારનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે. આ નીવડે એમ જૈન ધર્મનું વિધાન છે.
અહિંસાની રચનાત્મક બાજુ એ જ વિશ્વપ્રેમ,
