________________
રમણભાઈની તત્ત્વમીમાંસા
જયેન્દ્રકુમાર યાજ્ઞિક ૩. ઈશ્વર અને જગત
પણ પૂલ ઉપાદાન કે પૂલ સાધન વિના માત્ર રમણભાઈને મત પ્રમાણે ઈશ્વર જગતનો કર્તા ઈક્ષણથી–માત્ર જોયાથી, માત્ર કામનાથી–માત્ર મન છે. ઈશ્વરનું કર્તવ અને તેનું સ્વરૂપ સમજાવતાં કર્યાંથી થતી આ જગદુત્પત્તિને આપણી માનવભાષામાં રમણભાઈલખે છે કે, “ઈશ્વરના ઈશ્વરત્વના આપણા આપણુ માનવ અનુભવમાં કવિસૃષ્ટિ સિવાય બીજી અનુભવમાં તેની કતૃત્વશક્તિ આપણા હદય ઉપર કઈ ધારણ દ્વારા ઓળખી શકીશું ?... સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન ઘણી વિશેષતાથી અંકિત થાય છે. આ કવશક્તિ કરવાની ઇરછાથી ઈશ્વર તપ એટલે સંકલ્પ કરી તે કારીગરના હુનર કે સંચા ગોઠવનારની હોશિયારી જગત સૃજે છે તે મહાન આદર્શની છીયા કવિયા સરખી નથી, પણ અગાધ દીર્ઘદ્રષ્ટિતાળી અને અતિ સૃષ્ટિ રચતા માનવપ્રવિના વ્યાપારમાં પણ વિશાળ યોજનાને ક્રમશઃ ઉદભૂત કરનારી અનુપમ આવે છે. કવિ પણ કવિત્વ સરવ (Poetic pire)સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરવાને પ્રભાવ તેમાં રહેલો છે. થી ઉદીપ્ત થઈ તપ કરે છે, સંક૯૫ કરે છે, વેગથી ઈશ્વર તે માત્ર પરમાણુઓને ઘડનાર (Manota- ઊછળતા ભાવપ્રવાહને ધૂળ રૂપ આપવા મથે છે, cturer of atoms) અને આત્માઓને મીસ્ત્રી અમૂર્ત (abaract)ને મૂર્તિમંત (concrete). (artificer of souls) નથી, પણ નિરવધિ કરવાને ભારે માનસિક પ્રયાસ કરે છે, સુન્દરતાની કાલ પર્યન્ત ઉત્તરોત્તર વિકાસ પામતી જાય અને અમૂર્ત ભાવનાના દર્શનની પ્રાપ્તિથી મૂર્તિમંત સુંદર નવા નવા ચમત્કારોનો પ્રાદુર્ભાવથી સફલ થતી જાય ચિત્રો અને પ્રસંગો ઉત્પન્ન કરે છે.' [૨૭૨ ]આ એવી સૃષ્ટિ રચવાની ભાવના ધારણ કરી ઇચ્છા પરથી રમણભાઈના મત પ્રમાણે એમ સ્પષ્ટ થાય માત્રથી તે ભાવનાને અમલ મૂકે છે તે હથોડા, છે કે “સૃષ્ટિ કાર્યમાં વ્યાપી રહેલી ઈશ્વરની ભાવના વાંસલા, ટાંકણું કે લેલા સરખાં ઓજાર વડે સૃષ્ટિ પરમ શક્તિમત્વ દર્શાવે તેમ જ કવિત્વ દર્શાવે છે. કરતો નથી, તેમ જ માટી, સૂતર કે ધાતુ સરખાં ભવિષ્યમાં સૃષ્ટિ કેવી કરવી એ ભાવના સાથે ભવિષ્યની - ઉપાદાન વાપરતો નથી.અસ્પૃશ્ય અને અદશ્ય નિયમોથી સૃષ્ટિ સંવાદી થાય, ભાવના સાર સૃષ્ટિ બની રહે અને તેની સૃષ્ટિ રચાઈ છે અને નિરંતર રચાતી જાય ખીલી રહે એ ભવિષ્ય સંકલ્પ ધારણ કરવામાં અને છે. ટૂંક મારીને મહેલ ઊભું કરવાના જાદુગરના પાર પાડવામાં કવિત્વ રહેલું છે.” [ ૨૭૮ ]. તરંગ સરખી તેની સૃષ્ટિરચના વ્યવસ્થા વગરની આ સૃષ્ટિ એ ઈશ્વરે રચેલું એક કાવ્ય છે એ અને વૃદ્ધિના અલક્ષિત ક્રમ વગરની હોતી નથી.” બાબતની પ્રતીતિ કરાવતા અનુભવોનું વર્ણન આપતા [ ૨૦૭૦-૭૧ ] ,
રમણભાઈ લખે છે કે “વિશ્વના સર્વ વિભાગોમાં ઈશ્વરે રચેલી સૃષ્ટિનું સ્વરૂપ અને તેના ઈશ્વર સાથેના આપણે સુરુચિકર પ્રમાણુ પ્રકટ થતું જોઈએ છીએ, સંબંધની સમજતી મેળવવા માટે ઈશ્વરને કવિની અને સર્વત્ર સંવાદનો અને અનુકલતાને ગુંજારવ જોઈએ સૃષ્ટિને તેના કાવ્યની ઉપમા આપવાનું યોગ્ય છે એ છીએ, કુદરતને દેખાવોથી આપણને આનંદની વૃત્તિ પિતાનો મત પ્રદર્શિત કરતાં રમણ ભાઈ જણાવે છે થાય છે, વિવિધ બનાવો નજર આગળ કે ચિત્ત કે, “ઈચ્છામાત્રથી જ થતી આ સૃષ્ટિક્રિયાને, કાંઈ આગળ આવતાં આપણું હૃદયમાં સમભાવ અને ૨૭૦.
[ બુદ્ધિપ્રકાશ, જુલાઈ '
