________________
આ ઉપરાંત, વિનોબાજીની ભૂદાનપ્રવૃત્તિને અંગે ગુજરાત વિદ્યાપીઠે શાંતિનિકેતનમાં વિદ્યાર્થીઓ જે સાહિત્ય રચાયું, ને રચાતું જાય છે, “ભૂમિપુત્રનાં અભ્યાસાર્થે મેકલ્યા, અને ટાગોરની ગુજરાતી જે સામયિક ને ઇતર પ્રકાશનો થાય છે તે સર્વે સાહિત્ય પર જે અસર થઈ તે પણ ગાંધીજીની પરોક્ષ પણ ગાંધીજીની વૈચારિક પ્રવૃત્તિનો વિકાસ કહી અસર ગણી શકાય. પંડિતયુગની સંસ્કૃતપ્રચુર અને શકાય, કારણ કે વિનોબાજી ગાંધીજીની જ પેદાશ છે. જટિલ ભાષાને ગાંધીજીએ સરળ બનાવી, અને ભાષા
આપણે ત્યાં ટાગોરનાં ગીતોના મહાદેવભાઈએ લોકભોગ્ય બની એ ગાંધીજીનું એક મોટું પ્રદાન છે. જે અનુવાદ કર્યા અને ત્યારથી જે પરંપરા શરૂ આ રીતે ગાંધીજીની અસર પ્રત્યક્ષ છે, પરોક્ષ થઈ, અને શરદબાબુને મહાદેવભાઈએ ગુજરાતને છે, વિષય પર તેમ જ શૈલી પર છે, અને એમની કૃતિઓના અનુવાદદ્વારા પરિચય કરાવ્યો, સાહિત્યના પ્રત્યેક અંગ પર છે, પ્રત્યેક પ્રકાર પર છે.
ચર્ચાપત્ર તંત્રીશ્રી,
ધીરુભાઈ ઠાકર અને ડો. ઉપેન્દ્ર ભટ્ટ ૧૯૨૧ આપે શ્રી ત્રિભુવન વીરજીભાઈ હેમાણી (“બુદ્ધિપ્રકાશ', છે. સાચી કઈ? આ તત્વચિંતકના જીવન અને માર્ચ '૬૯) દર્શાવે છે તેમ ગાંધીજીની આત્મકથાનું સાહિત્ય વિશે શ્રી હેમાણુ એક વિસ્તૃત આકરગ્રંથ પ્રકાશન ૧૯૨૭માં જ થયું હોવું જોઈએ. શ્રી ક. તૈયાર કરીને બહાર પાડે એમ ઈરછીએ. મો. ઝવેરીએ તે સાલ નોંધી છે. ડો. ઉપેન્દ્ર ભટ્ટના નર્મદે “મારી હકીકત' ૧૮૬૬માં “બે પાંચ ચરિત્રસાહિત્યમાં પણ ૧૯૨૭ ની સાલ જ અપાઈ નકલ'માં છપાયેલી અને પોતાના નિ છે (મૃ. ૧૯૫). જોકે “ગ્રંથ અને સંથકાર' ભા. આપેલી તે સાચું, પણ મુદ્રણ અને પ્રકાશનને જહાં ૨ માં “આત્મકથા' ભા. ૧ માટે ૧૯૨૮ અને ભ. ગણીએ તો એમ કહી શકાય કે ૧૮૬૬ માં તેનું ૨ માટે ૧૯૨૯ ની સાલે અપાઈ છે. એમ બને કે મુદ્રણ થયું પણ પ્રકાશન ન થયું અને ૧૯૩૩ માં પુસ્તકમાં સંવત ૧૯૮૩- (ઓકટોબર ૨૦) ની સાલ તે પ્રથમવાર પ્રગટ થઈ. “રસ અને રુચિ'વાળા લખાઈ હોય અને પ્રકાશન થોડું મોડું (એટલે કે લેખમાં ડે. ધીરુભાઈ ઠાકર તેની પ્રકાશનસાલ ૧૯૨૮ માં) થયું હોય? “ગ્રંથ અને ગ્રંથકાર'માં ૧૯૩૩ આપે છે. પણ “વિકાસરેખા માં ૧૯૩૪ સાલ નેધવામાં સરતચૂક થઈ હોય કે પછીની આપે છે અને શ્રી હેમાણી પણ કદાચ તેના પરથી આવૃત્તિની સાલ નોંધાઈ હોય તો ૧૯૨૭ ની સાલ એ જ સાલ નેધે છે. ૧૯૩૩ માં નર્મદની જન્મજ બરાબર ગણાય.
શતાબ્દી ઊજવાઈ ત્યારે તેનું પ્રયાશન થયેલું તે વા. મો. શાહની આત્મકથાની રચ્યતિથિ જાણીતી વાત છે અને ૧૯૬૬ માં ગુજરાતી પ્રેસે એપ્રિલ ૧૯૨૭ની હોય તો ઍકટોબર ૧૯૨૭માં બહાર પાડેલ તેના પુનઃમુદ્રણમાં પ્રથમ પ્રકાશન બહાર પડેલ ગાંધીજીની “આત્મકથાથી તેને પહેલી ૧૯૭૩ (વિ. સં. ૧૯૯૦) માં થયેલ એમ સ્પષ્ટ ગણવાનું કોઈ પ્રયોજન નથી, કેમકે આ તો નોંધાયું છે. કર્ન પાલાલ મુનશીએ ૧૯૨૬ માં “મારી રાતિથિ અને પ્રકાશનતિથિની બેહદી સરખામણી હકીકત' પ્રકાશિત કરવાનું કામ આરંભેલું અને થઈ ને વા. મ. શાહની આત્મકથા “પ્રગતિનાં કોઈ અગમ્ય કારણસર તે બંધ રહ્યું એમ ડ. પદચિઠ અને અનભવના ઓડકારમાં ગ્રંથસ્થ થઈ ધીરુભાઈ ઠાકર ‘રસ અને રુચિ'માં લખે છે. પણ હોય તો એ ગ્રંથની પ્રકાશનસાલ શ્રી હેમાણીએ “મારી હકીકત'ની પ્રસ્તાવના પરથી જાણી શકાય નોંધવી જોઈતી હતી. વળી શ્રી વા. મ. શાહે તેમ છે કે તે ગુજરાતી પ્રેસના સંચાલકેની વિનંતીથી તેમની આત્મકથાને કોઈ નામ આપ્યું છે કે કેમ તે બંધ રાખવામાં આવેલ. પણ સ્પષ્ટ થતું નથી. આ ગ્રંથની રચ્યાસાલ ડે.
ગંભીરસિંહ ગોહિલ
