________________
હીની મંદ અથવા ઉતાવળી ગતિને અનુસરે છે. લેહી મંદ ગતિમાં વહેતું હેય છે તે ખાધેલો ખોરાક બરાબર પચી શકતિ નથી અને મળવિભાગ દિન પ્રતિદિન શરીરમાં વધતાજ જાય છે. શરીરમાં જે જે રેગની ઉત્પત્તિ થાય છે, તેનું મુખ્ય કારણ મળજ છે. એક પણ રાગ ભાગ્યેજ એવો હશે કે જેનો ઉદ્દભવ શરીરના કયારામાંથી, મળમાંથી થયા નહિ હોય. આમ બારીક રીતે અવલોકન કરતાં માલમ પડે છે કે અોગ્ય વિચારે શરીરની નિ. રોગતા સાચવી શક્તા નથી. અશુભ વિચારે વડે જ્યારે પાચનક્રિયામંદ પડી જાય છે ત્યારે શરીરનું પિષણ પૂરેપૂરા પ્રમાણમાં થતું નથી અને તેથી તે દિવસે દિવસે દુર્બળ થતું જાય છે અને મનના દુઃખથી પીડાતા (૫ણું ખાધાપીધામાં સંપૂર્ણ સુખી ) માણસે દુર્બળ દેખાય છે તેનું કારણ એજ સિદ્ધ થાય છે કે ચિન્તાના અશુભ વિચારોથી રૂધિર, પ્રવાહ મંદ પડી જાય છે અને પરિણામે પિષણ ઓછું થતું હોવાથી જઠર અને શરીર નબળાં પડી જાય છે.
આનંદ, ઉત્સાહ, દયા વગેરેના ચિતન્યમય વિચારો શરીરને સ્કૃતિ વાળું રાખે છે, તેનું કારણ પણ એજ છે કે તેવા વિચારોથી લેહીની ગતિ હમેશાં ઉતાવળી જ રહે છે અને તેથી ખાધલે ખેરાક પૂર્ણ રીતે પચીને મળ ગ્ય પ્રમાણમાં ઈદ્રી વાટે બહાર નીકળી જાય છે. જગતમાં સૌથી સુખી એક બાળક ગણુય છે. તેનામાં હમેશાં આનંદના નિર્દોષ વિચાર રમણ કરી રહ્યા હોય છે આવા વિચારો ચૈતન્યમય હોવાથી તેનું શરીર રાગમય થતું અટકે છે તેને ચિન્તા અને ભયમાં નાંખવાના અનેક પ્રસંગે બાળ સંસારમાં આવે છે. પારણામાં સૂતાં સૂતાં રોતા બાળકને બાવા' નો કે • બિલ્લી ” ને ભય બતાવવામાં આવે છે “બેવક ? અભ્યાસ કર નહિતિ ભણ્યા વિના ભવિષ્યમાં ભીખ માગીશ " એવા ઠપકા આપીને તેને ભવિષ્યની ચિન્તામાં નાંખવાના ઘણું પ્રયાસ સ્વાભાવિક રીતે જ થાય છે, પણ બાળકાનાં શરીર હમેશાં તેજસ્વી રહે છે અને મોટે ભાગે નિરોગી ભાસે છે; આનું કારણ એ જ છે કે જોકે આટલાં આટલાં ભયકારક અને ચિન્તાકારક પ્રસંગે આવે છે, તે પણ તેને તે એક પળથી વધારે વાર ન ગણકારતાં તરતજ પોતાના રમત-ગમતના આનંદમાં પડે છે અને ભય તથા ચિત્તાના વિચારોને તરતજ વિસરી જાય છે. એક અભ્યાસ કરતે છોકરો પહેલાં કરતાં દુબળા થઈ ગએલો માલમ પડે છે તેનું કારણ એ જ છે કે તેના હૃદયમાં અભ્યાસની નવી ચિન્તાઓ, શિક્ષકના માર–ઠપકાની બીક ક્ષણીક
