________________
૧૫
विचारनुं प्राबल्य એક વિચારમાં કેટલું બળ રહેલું છે તે ઘણુજ ચેડા લોકો જાણે છે. તેઓ સમાન્યતા એમ માને છે કે–એક વિચાર થઈ ગયા પછી તેની જરા પણ અસર મન, કે શરીર ઉપર રહેતી નથી. એક વિચાર થયે, ગમે અને પછવાડે કંઈ રહ્યું નહિ. પરંતુ એક સંકલ્પ એક વિચાર મનઉપર કેટલી બ. ધી અસર કરે છે અને તે અસર માણસના શરીરની સ્થિતિ કેટલે દરજે ચાવે છે અને ઉતારે છે, તે વિષે આ સ્થળે ડુંક વિવેચન કરવામાં આવશે. જેવી રીતે આહારવડે સ્થૂળ શરીરનું પોષણ થાય છે, તેવી રીતે થાય યોગ્ય વિચારે વડે મનનું પોષણ થાય છે. ગ્ય વિચારે વડે મનનું ગ્ય પિષણ થાય છે અને અયોગ્ય વિચારવડે મનનું અગ્ય પોષણ થાય છે.
सर्पाः पिबन्ति पवनं न तु दुर्वलास्ते ।। સર્વે માત્ર વાયુનેજ આહાર કરીને પિતાના સ્થળ શરીરનું પિષણ કરે છે અને જરાપણુ દૂબળ દેખાતા નથી. વાયુ સ્થૂળ દષ્ટિથી દેખાતા નથી તેમજ તે ધનભાવી નથી, છતાં પણ સપના શરીરમાં પ્રવેશ કરીને તે ધનરૂપને પામે છે, તેવી જ રીતે એક વિચાર, જો કે તે સ્થળ દષ્ટિથી દેખી શકાતા નથી પણ તે હમેશાં આપણું શરીરમાં ઘનભાવન પામે છે એટલે કે આપણું શરીરમાં જ્યારે તે ઉદ્ભવે છે, જ્યારે આપણે અમુક અમુક વિચારો સેવીએ છીએ, ત્યારે ત્યારે તે વિચાર આપણા મનમાં અમુક અમુક જાતનું રૂપ ધરીને રહે છે. આજ સુધીમાં આપણે જે જે વિચારો સેવ્યા છે, તે તે વિચાર આપણામાં સંસ્કારભાવને પામી રહ્યા છે અને ભવિષ્યમાં જે જે વિચારે સૈવીશું તે તે વિચારે દદ્રભાવને પામશે.
વિચારો બે જાતના હોય છે. કેટલાક વિચારો એવા હોય છે કે તેઓ આપણુમાં ખરાબરૂપ ધારણ કરે છે અને કેટલાક વિચારે એવા હેય છે કે તેઓ સારૂરૂપ ધારણ કરે છે. જે ખરાખરૂપ ધારણ કરે છે તે મનને ખરાબ બનાવી મૂકે છે અને જે સારૂરૂપ ધારણ કરે છે તે મનને ચૈતન્યમય, સ્કુર્તિમય કરે છે. ભય, ચિત્તા, શેક, કપટ, અસ્તેય વગેરેના વિચારે મનને દુઃખમય કરે છે અને આનંદ, ઉત્સાહ દયા, પરોપકાર વગેરેના વિચારે મનને ચૈતન્યમય રાખે છે. ખરાબ વિચારો શરીર માટેની નામાં વહેતા રૂધિરના પ્રવાહની ગતિને મંદ કરી નાંખે છે અને તેથી શરીરનું આરોગ્ય સચવાઈ રહેતું નથી. ખાધેલો બરાક પચવાનું પ્રમાણ મુખ્યત્વે કરીને લે
