________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ઓકટોબર - ૨૦૦૬
www.kobatirth.org
જ્ઞાન પંચમી
આ ભારત વર્ષમાં આત્યંત ધર્મની પર્યાવલીમાં જ્ઞાનપંચમીનું મહાપર્વ એક અગત્યનું પર્વ છે. સર્વ ધર્મ ભાવાનાનું મૂલ જ્ઞાન છે. જ્ઞાનના ગૌરવથી જ ધર્મની ઉન્નતિ છે. જ્ઞાનભક્તિએ ઉત્તમ ધર્મભક્તિ છે. જ્ઞાનરૂપ । અલંકારથી અલંકૃત થયેલા પુરૂષો જગતને વંદનીય થાય છે. જ્ઞાન તત્વદર્શન કરાવે છે. જ્ઞાનરૂપ સૂર્યના પ્રકાશથી જગતના સર્વ પદાર્થો પ્રકાશિત થાય છે. પ્રાચીન જૈન મુનિઓએ પોતાના જ્ઞાનના બળથી ભારતના માનવ મંડળને આકર્યું હતું. તેમની રચેલી સંસ્કૃત અને પ્રાકૃતની સુંદર ધર્મગાથાઓ આર્ય જગતમાં અદ્યાપિ માન પામે છે. એ જ્ઞાનતત્વ આર્ય જગતમાં સનાતન ધર્મનું મૂળ તરીકે મનાયું છે. સમ્યક્ દર્શન અને સમ્યક્ ચારિત્રનું અવલંબન જ્ઞાન ઉપર છે. સંયમરૂપ કઠોર તપશ્ચર્યાથી સંસારની આસક્તિ થાય અને ચારિત્ર ધર્મનો ઉદય થાય તે જ્ઞાનના ફળ છે. એ જ્ઞાન સહિત ધર્મ જ્યારે જીવનક્ષેત્રમાં અંકુરિત થાય છે ત્યારે જ ચારિત્રની ઉત્પત્તિ થાય છે. તે બહારનો આડંબર કે દેખાવ નથી, પણ તે હૃદયની એકાંત ગુફામાં રહેલી દિવ્ય શક્તિ છે એ દિવ્ય શક્તિ તે જ્ઞાનશક્તિ જ છે. એ શક્તિથી જે શક્તિમાન છે, સ્વર્ગ તેના અંતરમાં છે, તે મનુષ્ય હોવા છતાં પણ દેવતા છે, તે સંસારી છતાં સ્વર્ગવાસી છે. જૈન શાસનમાં ચારિત્રનું મહાત્મ જ્ઞાનની અપેક્ષાએ કહેલું છે. જ્યાં ચરિત્ર છે, ત્યાં આત્મ સંયમ છે, જ્યાં આત્મ સંયમ છે ત્યાં જ્ઞાન છે. જ્ઞાન સિદ્ધિનો લાભ થવાથી સમર્થ સાધકો ધર્મક્ષેત્રમાં અવતરણ કરતાં હતા, ધર્મવીર આત્યંત વિદ્વાનોએ જ્ઞાન સિદ્ધિ મેળવ્યા પછી ધર્માવતારનું રૂપ ધારણ કરેલું છે અને તેઓએ આ ભારત રાજ્યમાં અવતીર્ણ થઈ જ્ઞાન ક્ષેત્રને ખીલવ્યું છે. તેમની સત્કીર્તિ અદ્યાપિ ગ્રંથ સમૃદ્ધિ સાથે પ્રસાર પામતી જોવામાં આવે છે. એ જ્ઞાનના
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ : વર્ષ: ૬, અંક : ૪
મહોદયને સૂચવનારૂં મહાપર્વ જ્ઞાનપંચમીનું છે.
કાર્તિક માસની શુકલ પંચમી તે જ્ઞાન પંચમીને નામે પ્રખ્યાત છે. વિક્રમના અભિનવ વર્ષના આરંભમાં જ પ્રથમ જ્ઞાનની આરાધનાનું એ પવિત્ર પર્વ આવે છે. સંસારીઓને વર્ષારંભનું અને મુનિ ભગવંતોને ચાર્તુમાસ્યની સમાપ્તિની પહેલાનું એ મહાપર્વ ભારતની જૈન પ્રજા અદ્યાપિ પ્રત્યેક સ્થળે ઉજવે છે.
એ જ્ઞાનપંચમીનું પર્વ કેવી રીતે કરવું જોઈએ તે સર્વ શ્રાવક બંધુઓને જાણવું જોઈએ. તે વિષે પૂર્વાચાર્યોએ કથાના પ્રબંધોમાં સર્વવિધિ દર્શાવ્યો છે. ભારત વર્ષમાં પ્રખ્યાત થયેલા આચાર્યશ્રી વિજયસેનસૂરિજી મ.સા. ના લઘુશિષ્યે જ્ઞાનપંચમીની સુંદર કથા સંસ્કૃત ભાષામાં રચેલી છે. તેમાં એ પર્વમાં જ્ઞાનભક્તિ કરવાની વિધિ અને કથા રૂપે ઉપદેશ ઘણો સારો આપેલો છે.
For Private And Personal Use Only
જ
પદ્મપુરના રાજા અજિતસેનને યશોમતિ નામે રાણીથી વરદત્તકુમાર થયો હતો. તે કુમારને પિતાએ ઘણા ઉપાય કર્યાં પણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું નહિ અને શરીર ઉપર કોઢનો રોગ ઉત્પન્ન થયો હતો. તે જ નગરમાં સિંહદાસ નામના શેઠને ગુણમંજરી નામે પુત્રી હતી, તે પણ જન્મથી જ રોગી અને મુંગી થઈ હતી. એ અરસામાં આ.શ્રી વિજયસેનસૂરિજી નામે એક જ્ઞાનિ મુનિ આવી ચડયા. તેમને વાંદવાને રાજા અજિતસેન અને સિંહદાસ શેઠ પોતાના પરિવાર સાથે ગયા. સૂરિજીએ તેમને ધર્મની ઉત્તમ દેશના આપી અને તેમાં આ સર્વોત્તમ જ્ઞાનપંચમીના પર્વને આરાધવા ખાસ ઉપદેશ આપ્યો. તેમાં વરદત્તકુમારની મૂર્ખતા થવા વિષે પૂછતાં તે સૂરિજીએ રાજાને જણાવ્યું કે, તમારા પુત્ર વરદત્તે પૂર્વે જ્ઞાનની વિરાધના કરી છે. તેથી તેને જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું નથી અને તે કોઢના રોગથી પીડિત છે.
