Atmanand Prakash Pustak 098 Ank 02

Author(s): Pramodkant K Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 4

[શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વર્ષ ૧ અંક-૨, ૧૬ જાન્યુ. ૨૦૦૧
( ધ્યાન એટલે સ્વભાવમાં સ્થિર થવું, આ અંદરની ચેતનાને સહી માર્ગે વાળવી
–મહેન્દ્ર પુનાતર અંતરતપનું પાંચમું ચરણ છે ધ્યાન. જેઓ ભાવ, પરોપકાર, દયા વગેરે સંબંધી વિચારો અગાઉના તપને સમજી શક્યા છે તેમને માટે કરવા એ ધર્મધ્યાન છે. શુકલધ્યાન બહુ જ ઉચ્ચ ધ્યાનને સમજવું એટલું કઠિન નહીં થઈ પડે. ધ્યાન ! કોટિનું છે. જે આત્મા અત્યંત શુદ્ધ હોય તેને જ આ પણ અંતરમાં ઉતરવાની પ્રક્રિયા છે. અંતરતપને શુકલધ્યાન થાય છે.' બાહ્ય વસ્તુ સાથે સંબંધ નથી. ભીતરમાં જે કાંઈ છે !
ધ્યાનનો આ દેખીતો અર્થ છે પરંતુ આપણે તેની સાથે સંબંધ છે. એક વસ્તુ સમજી લેવી તેનો ગર્ભિત અર્થ સમજવો પડશે. ધ્યાન એટલે જોઈએ કે ધ્યાન અંગે ગમે તેટલું કહેવામાં આવે
આપણી અંદર રહેલી ચેતનાઓને સહી માર્ગે અને ગમે તેટલો અભ્યાસ કરીએ તો પણ અનુભવ |
વાળવી અને આપણો જે કાંઈ સ્વભાવ છે તેમાં અને અનુભૂતિ વગર તેને સમજી શકાય નહીં,
| સ્થિર થઇ જવું. ધ્યાન માટે સૌપ્રથમ એ ખ્યાલ તેનો સ્વાદ માણી શકાય નહીં. પ્રેમની બાબતમાં
| રાખવાનો છે કે તે ખોટા માર્ગે વળી ન જાય. કોઈ ગમે તેટલું કહે પરંતુ જ્યાં સુધી તમે કોઈને ચેતના બહારની વસ્તુઓ પ્રત્યે કેન્દ્રિત ન થઈ દિલોજાનથી ચાહો નહીં ત્યાં સુધી પ્રેમ શું છે એ
જાય. ચેતના જેના પ્રત્યે કેન્દ્રિત થઈ જાય છે તેના સમજી શકો નહીં. ધ્યાન એ સંપૂર્ણ અનુભવની પ્રત્યે મોહ ઉત્પન્ન થાય છે અને તે પરાકાષ્ઠાએ બાબત છે. પાણીમાં પડ્યા વગર તરતા શીખી ન પહોંચે છે ત્યારે માણસ પાગલ જેવો બની જાય છે. શકાય એવી આ બાબત છે.
સમગ્ર ચેતનાનું કેન્દ્ર તે વ્યક્તિ કે વસ્તુ બની જાય ધ્યાનનો દેખીતો અર્થ જે બતાવવામાં આવ્યો છે. કોઈનું ધ્યાન સ્ત્રીમાં, કોઈનું ધનમાં, તો કોઈનું છે તે છે વિચાર ચિત્તના યોગથી એકાગ્રતાથી! પદ પ્રતિષ્ઠામાં કેન્દ્રિત થઈ જાય છે. આ ગલત વિચાર કરવો અથવા ચિત્તને રોકવું. આ બેનું ધ્યાન છે. મોટેભાગે આપણી ચેતનાઓ બીજા પ્રકારનું ધ્યાન કહેવાય છે. જૈન શાસ્ત્રમાં ચારે તરફ કેન્દ્રિત થયેલી હોય છે તેને ભીતરમાં વાળવી પ્રકારના ધ્યાન કહ્યાં છે. આર્તધ્યાન, રૌદ્રધ્યાન.! એનું નામ ધ્યાન. ધ્યાન જયારે સીમિત બની જાય ધર્મધ્યાન અને શુક્લધ્યાન. સંસાર સંબંધી શરીર છે ત્યારે તેની ગતિ અટકી જાય છે તેનો પ્રવાહ ધન, મિલકત, વ્યાપાર-રોજગાર, પુત્ર, પરિવાર રેલાઈ જાય છે. વગેરે બાબતનું જે ધ્યાન થાય છે તે આર્ત અને જે ધ્યાન બહારની વસ્તુઓ પર કેન્દ્રિત થાય રૌદ્રધ્યાન છે. આ બે પ્રકારના ધ્યાન પરૂપે છે તેમાંથી કશું નિષ્પન્ન થતું નથી. હકીકતમાં તે કહેવાતા નથી કારણ કે તેનાથી કર્મો છૂટતા નથી વસ્તુ પ્રાપ્ત પણ થતી નથી અને પ્રાપ્ત થાય તો પણ બલ્ક વધે છે. ધર્મધ્યાન અને શુકલધ્યાન એ ટકતી નથી. જે કાંઈ બીજું છે તે પોતાનું થઈ શકે આત્મશુદ્ધિનું કારણ છે એટલે આ બે તોપોને ધ્યાન નહીં. બીજાને પ્રાપ્ત કરવાનો કોઈ ઉપાય નથી. કહેવામાં આવ્યું છે. આમ દાન, શીલ, તપ, | સ્વયં સિવાય કશું ઉપલબ્ધ થઈ શકે નહીં. મારો